ڤ
فاء اعجمی، از حروف منسوخهٔ الفبای فارسی. From Wikipedia, the free encyclopedia
فاء اعجمی از حروف الفبای فارسی است که در نسخه‌های خطی سده‌های چهارم و پنجم دیده می‌شود. این حرف امروزه دیگر در خط فارسی حضور ندارد.
| آوا | تنها | آغازی | میانی | پایانی | نام |
|---|---|---|---|---|---|
| /β/ | ڤ | ڤـ | ـڤـ | ـڤ | ڤِ |
این حرف صدایی چون حرف V در انگلیسی را داشته است. ابدال «ڤ»ها به حروف «ب» و «ف» را دلیل حذف این نویسه از الفبای فارسی دانسته‌اند. امروزه این حرف در زبان‌هایی غیر از فارسی همچنان کاربرد دارد. جهت کپی و استفاده: ڤ
حمزهٔ اصفهانی آن را «میان باء و فاء» خوانده و کلمات «لڤ» (الشفه) و «شَڤ» (اللیل) را مثال آورده است. ابوعلی‌سینا آن را «فاءِ نزدیک به باء» توصیف می‌کند و کلمهٔ «ڤزونی» را به عنوان مثال می‌آورد. بدیع‌الزمان نطنزی «ڤ» را از جمله واج‌های فارسی که در تازی نیست، ثبت کرده است. مؤلف دستور دبیری نیز آن را در شمار حرف‌های خاص فارسی که باید با سه نقطه مشخص شود، آورده است. خواجه نصیرالدین طوسی از جملهٔ «پنج حرف مصمت دیگر که در این لغت (فارسی) زیادت شود» صورت «ڤ» را به سه نقطه ثبت کرده است. شمس قیس آن را «فاء اعجمی» می‌خواند. تلفظ آن به صورت سایشی دولبی واکدار (IPA: /β/) بوده است. این همخوان همان واج لبی-دندانیِ واکدار است که هنوز در فارسی وجود دارد، اما در عربی نیست و همخوان «و» در زبان عربی که از حروف لَیِّن شمرده شده، واج نیم‌واکه است که در بعضی زبانهای دیگر مانند انگلیسی نیز هست و در کتابت آن را با حرف W ثبت می‌کنند. این واج در گویش‌های ایرانی ثابت نبوده، چنانکه گاهی به «ب» (دولبیِ واکدار) و گاهی به «ف» (لبی-دندانیِ بی‌واک) تبدیل شده. از مثال‌هایی که حمزهٔ اصفهانی ذکر کرده، چنین گمان می‌رود که در شیوهٔ تلفظ اصفهان همخوان «ب» در آخر کلمه مانند «و» ادا می‌شده، یعنی «لَوْ = لب» و «شَوْ = شب». در بسیاری از گویش‌های ایرانی کنونی هم در این مورد واکهٔ مرکب ou به کار می‌رود که مرحلهٔ ثانوی تحول است. چنانکه «شب» را šou و «آب» را ou می‌گویند. در موارد دیگر همخوان «ڤ» در بعضی گویش‌های ایرانی به «ف» بدل می‌شده. کلمهٔ «ڤزونی» که ابوعلی‌سینا ذکر کرده، اکنون به صورت «فزونی» در فارسی دری رایج است. در بسیاری از نسخه‌های مکتوبِ پیش از قرن هفتم نیز نوسان میان این سه همخوان (یعنی «و»، «ب» و «ف») دیده می‌شود، مانند:
- اوکندن = افکندن
- کاوین = کابین
- بشردن = فشردن
- افریشم = ابریشم
- دفسانیدن = دوسانیدن[1]
این حرف امروزه در زبان‌هایی چون کردیِ سورانی، وَخی، قُمُری و قاراخانی استفاده می‌شود.
همچنین در زبان عربی این حرف برای نوشتن نام‌ها و واژه‌های بیگانه‌ای که دارای واج /v/ هستند، به کار می‌رود. برای نمونه کلمهٔ Volvo در عربی «ڤولڤو» و Vienna به صورت «ڤيينا» نوشته می‌شود. در عربی مصری این حرف را «فه بتلات نقط» (فهٔ سه‌نقطه) می‌نامند.
در الفبای جاوی این حرف نمایندهٔ واج /p/ است.[2]
حرف «ڨ» («ق» با یک نقطه بیشتر) در عربی تونسی و الجزایری نمایندهٔ واج /g/ است. در مواردی که برای نوشتن «ڨ» مشکل فنی‌ای وجود داشته باشد، از «ق» برای نشان دادن واج /g/ استفاده می‌شود.
در خط مغربی که در شمال غربی آفریقا رواج دارد، ازآنجاکه «ف» به صورت «ڢ» نوشته می‌شود، «ڤ» نیز به شکل «ڥ» به نگارش درمی‌آید.[3]
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
