زبانهای ترکی
خانوادۀ زبانی / From Wikipedia, the free encyclopedia
زبانهای تُرکی (به انگلیسی: Turkic Languages) یک خانوادهٔ زبانی شامل ۳۵ زبان میباشد.[1] این خانوادهٔ زبانی بهعنوان بخشی از خانوادهٔ پیشنهادی زبانهای آلتایی در نظر گرفته شده بود[2][3] ولی امروزه این فرضیه و طبقهبندی پیشنهادی زبانهای آلتایی که شامل زبانهای ترکی، مغولی و تونگوزی بود بهطور گسترده رد شدهاست،[4][5][6][7] همچنان که طبقهبندی پیشنهادی زبانهای اورال آلتایی نیز منسوخ شدهاست.[8][9] از میان ۳۵ زبان ترکی، ۵ زبان (شامل زبانهای ترکی استانبولی، ازبکی، ترکی آذربایجانی، قزاقی و اویغوری که مجموعاً حدود ۱۷۰ میلیون گویشور دارند[10][11][12]) بیش از ۱۱ میلیون گویشور و ۱۰ زبان بیش از ۱ میلیون گویشور دارند. ۲۵ زبان دیگر همگی کمتر از یک میلیون نفر گویشور دارند و بیشتر آنها در معرض انقراض قرار دارند. .[13][14][15][16]
تُرکی | |
---|---|
پراکنش: | مناطق با جمعیت عمده شامل آسیای صغیر، آسیای میانه، بخشهای شرقی قفقاز جنوبی، شمال غربی چین و دو منطقه تاتارستان و باشقیرستان در ناحیه فدرالی ولگای روسیه و مناطق با جمعیت اقلیت شامل بخشهای کوچکی از بالکان، مناطق کوچکی از اروپای شرقی، بخشهای کوچکی از غرب آسیا به خصوص نواحی هممرز با ترکیه و بخشهای کوچکی از سیبری به صورت پراکنده |
تبار: |
|
نیا: | نیاترکی |
زیرگروهها: |
جنوب غربی (زبانهای اغوز)
شمال غربی (زبانهای قپچاق)
جنوب شرقی (زبانهای قارلقی)
شمال شرقی (زبانهای ترکی سیبری)
|
ایزو ۵–۶۳۹ | trk |
گستردگی زبانهای ترکی در نقشه جهان |
این زبانها در منطقهٔ وسیعی از شمال آسیا، شمال و غرب چین تا غرب آسیا، بخشهایی از خاورمیانه، سواحل مدیترانه، آسیای مرکزی و اروپای شرقی استفاده میشوند. ترکی زبان مادری حدود ۱۷۰ میلیون تن است و با برشمردن گویشوران زبان دوم شمار گویشوران آن نزدیک به ۲۰۰ میلیون تن برآورد شدهاست.[17][18] از این میان، گویشوران زبان ترکی استانبولی نزدیک به ۴۰ درصد همهٔ ترکزبانان جهان را در بر میگیرند.[19] شاخهٔ زبانهای اوغوز که بیشترین جمعیت ترکزبانان را تشکیل میدهد بهصورت دوطرفه در میان زبانهای ترکی استانبولی، ترکی آذربایجانی، ترکی خراسانی، قشقایی، افشاری، ترکمنی، تاتاری کریمه، گاگائوزی و گاگائوزی بالکان دارای اشتراکاتی بوده و تا حدی برای هم قابلفهم میباشند.[20] کاربرد زبانهای ترکی در مناطق متفاوت ایران از لحاظ تنوع لهجهها و گروههای قومی تنها با منطقهٔ قفقاز قابل مقایسهاست و تعداد گویشوران این گروههای زبانی از چندین هزار نفر همچون خلجی تا جمعیت چند میلیونی ترکی آذربایجانی متفاوت است.[21] میان ترکی و مغولی ارتباطهایی دیده میشود. در منابع ترکی و مغولیِ اولیه، جز واژگان بین فرهنگی اثری دیده نمیشود، ولی در مغولی میانه، لغات معادل وجود دارد. شباهتهای بسیار میان ترکی و مغولی، نتیجهٔ ارتباط آنها در میانهٔ سدهٔ اول پیش از میلاد است.[22]