زبان خلجی
زبان ترکیتبار / From Wikipedia, the free encyclopedia
زبان خلجی یا خلچی یکی از زبانهای ترکی است که توسط مردم خلج به کار می رفته است و تنها عضو خانواده آرغو از خانواده زبانهای ترکی است ولی به شدت فارسیزه شده است.[4][5] در حقیقت زبان خلجی ادامه گویش ترکی باستان آرغو است.[6] خلجها از آسیای میانه به سوی غرب آمدند و یکی از نخستین قبایل ترک بودند که از آمودریا گذشتند و روانه مناطق غربی شدند. بیشتر در غزنین افغانستان و استان مرکزی ایران سکنی گزیدند.[7]
خلجی | |
---|---|
خلچی | |
زبان بومی در | ایران |
منطقه | بخشهایی از کرمان و فارس، شمالشرقی اراک در استان مرکزی ایران |
قومیت | خلجها |
شمار گویشوران | ۱۹,۰۰۰ (۲۰۱۵)[1] |
ترکی
| |
گویشها | تلخآبی
خرابی
دایانی
|
کدهای زبان | |
ایزو ۳–۶۳۹ | klj |
گلاتولوگ | turk1303 [3] |
این نوشتار شامل نمادهای آوایی آیپیای است. بدون پشتیبانی مناسب تفسیر، ممکن است علامتهای سوال، جعبه یا دیگر نمادها را جای نویسههای یونیکد ببینید. |
نشانههایی تاریخی نشان میدهد که خلجها احتمال دارد در اصل مردمی آریایینژاد و گروهی از سکاها بودهاند که در آسیای میانه ترکزبان شدهاند.[8] مردم خلج از نظر فرهنگی ایرانی محسوب میشوند. امروزه زبان خلجی در معرض انقراض قرار دارد و جای خود را بین نسل جدید خلجیها به فارسی دادهاست. نسل جدید تنها در حد درک مطلب با این زبان آشنائی دارند و دیگر در میان خود از این زبان استفاده نمیکنند.[9] بر اساس آمار سایت اتنولوگ در سال ۲۰۰۰ میلادی تعداد گویش وران زبان خلجی در ایران ۴۲٫۱۰۰ نفر بوده است. [10]
فرهنگ و زبان خلجی به سرعت رو به انقراض است. تعداد گویشوران این زبان هر سال کمتر میشود. در سال ۱۳۴۸ حدود ۴۲ هزار نفر با زبان خلجی صحبت میکردند، اما در سال ۱۳۹۸ تعداد گویشوران این زبان به ۱۹ هزار نفر کاهش یافته است. وقتی زبان منقرض شود فرهنگ و آداب و رسوم هم از بین میرود. زوجهای جوان به دلیل علاقهمند نبودن به زبان مادری خود، زبان خلجی را به فرزندان خود منتقل نمیکنند. یعنی بیشتر خلجزبانان زیر ۳۰ سال تمایلی ندارند که به فرزندان خود زبان خلجی بیاموزند. بر اساس تحقیقات انجام شده، از هر ۱۰۰ خانواده فقط ۵ خانواده به کودکان خود زبان خلجی میآموزند و کودکان آنها موفق به گویش زبان خلجی میشوند. اکنون نیز در هیچ جای دنیا جز خلجستان قم دیگر خلج نیست. ریشه خلجها و وطن اصلی خلجها در قرن ۵ میلادی در دره «چو» در منطقهای با عنوان بالاساقون قرقیزستان بود. آن طور که پروفسور دورفر گفته، خلجها آخرین بازماندگان آرقوها هستند. در زمان صفویه هم خلجها در قم بودند و حتی گفته میشود اینها از بازماندگان سلجوقی هستند.[11]
در 26 اسفند 1402 زبان خلجی در فهرست میراث ناملموس ملی ثبت شد .