Plantain

Plantain, zain-belar edo arpin Plantago generoko landare askoren izen generiko arruntak dira:

Plantain
Irudi gehiago
Sailkapen zientifikoa
Erreinua	Plantae
Ordena	Lamiales
Familia	Plantaginaceae
Generoa	Plantago L.
Azpibanaketa
5 azpigenero daude Plantago generoan (2008ko abenduan) Plantago Coronopus Bougeria Psyllium Littorella

Plantago generoa 200en bat espeziez osatuta dago, horietako asko plantain izena hartzen duten landare txiki eta nabarmendu gabekoak direla. Gehienak landare belarkarak dira, gutxi batzuk 60 cm-rainoko garaiera izan dezaketen zuhaixkatxoak badira ere. Hostoak eseriak dira, baina zurtoinaren ondoan estutzen dira hosto-txorten baten itxura hartuz. Hostoaren zati zabalean elkarrengandik aldentzen diren hiru edo bost zain paralelo dituzte. Espezien arabera, hostoak zabalak ala estuak dira. Infloreszentziak 5 eta 40 cm arteko garaiera izaten duten zurtoinetan jaiotzen ohi dira, eta kono labur edo buru luzeak izan daitezke, haizez lorautseztatzen diren makina bat lore txikiz osatuak.

Lepidoptero (tximeletak eta sitsak) espezie batzuen larbek elikagaitzat dituzte - ikus plantainez elikatzen diren lepidopteroen zerrenda.

Ia lurbira guztian aurki daitezke, Amerika, Asia, Australia, Zeelanda Berria, Afrika eta Europan barne. Generoko espezie asko habitat ezberdin askotan aurki daitezken belar kosmopolitak dira, gehien bat toki hezeetan. Mendi garaietan eta itsas bazterretan ere aurkitu ahal dira. Sarritan errepide bazterretan ere agertzen dira.

Etimologia

Aitzineuskaraz *ardi-bini 'ardi-mihi'; ^[1] Koldo Mitxelenaren ikerketen arabera.

Erabilerak

Plantago espeziak Historiaurreko garaietatik izan dira erabiliak sendabelarrak legez. Belar hauek idorgarri, toxinen aurkako, mikrobioen aurkako, hanturaren aurkako, espektoragarri, estiptiko eta diuretikoak ei dira. Kanpoaldean, hostoen kataplasma erabil ei daiteke intsektuen ziztada, huntz pozoitsuagatiko negal, zauri txiki eta zaldarrekin. Barrualdean, eztularen eta bronkitis aren aurka erabil ei daiteke, edabe, tintura edo siropa prestatu eta gero. Hosto zabaleko barietateak batzuetan entsaladak eta antzeko prestaketak egiteko erabiltzen dira.

Espezieak

Plantago generoaren mugak nahiko egonkorrak izan dira; kontu eztabaidatuena Bougueria (Andeetako espezie bat) eta Littorella (ur-landareko 2 edo 3 espezie) espezieak generoan sartu behar diren ala ez izan da.^[2]

Plantago generoan 200 espezie inguru daude, euren artean hurrengoak:

Plantago afra Plantago africana Plantago aitchisonii Plantago alpina Plantago amplexicaulis Plantago arborescens Plantago arenaria - Plantago argentea Plantago asiatica Plantago aucklandica Plantago bigelovii Plantago canescens Plantago coreana Plantago cordata Plantago coronopus – Izar-plantain Plantago cornuti Plantago cretica Plantago cynops Plantago erecta Plantago eripoda Plantago elongata Plantago erosa Plantago fernandezia Plantago fischeri Plantago gentianoides Plantago glabrifolia

Plantago grayana Plantago hawaiiensis Plantago hedleyi Plantago heterophylla Plantago hillebrandii Plantago himalaica Plantago incisa Plantago krajinai Plantago lanceolata – Ezpata-plantain Plantago lanigera Plantago longissima Plantago macrocarpa Plantago major – Plantain handi Plantago maritima – Itsas-plantain Plantago maxima Plantago media - Plantain ertain Plantago melanochrous Plantago moorei - Plantago musicola Plantago nivalis Plantago nubicola (Bougueria nubicola legez ere ezaguna) Plantago obconica Plantago ovata - Plantago pachyphylla

Plantago palmata Plantago patagonica Plantago polysperma Plantago princeps Plantago pusilla Plantago psyllium – Arkakuso-plantain Plantago raoulii Plantago rapensis Plantago remota Plantago reniformis Plantago robusta Plantago rugelii - Plantago rupicola Plantago schneideri Plantago sempervirens Plantago sparsiflora Plantago subulata Plantago spathulata Plantago tanalensis Plantago taqueti Plantago tenuiflora Plantago triandra Plantago triantha Plantago tweedyi

Galeria

• 
  Plantago alpina
• 
  Ezpata-plantain (Plantago lanceolata)
• 
  Ezpata-lantain (Plantago lanceolata)
• 
  Plantago nivalis
• 
  Ribwort Plantain flower spike
• 
  Izar-plantain (Plantago coronopus)
• 
  Plantain ertain Plantago media stepposa
• 
  Itsas plantain Plantago maritima

Erreferentziak

1. Cfr.: Koldo Mitxelena (1976): Fonética histórica vasca. Donostia: Gipuzkoako Aldundia.
2. Albach, D. C., Meudt, H. M. & Oxelman, B. 2005. Piecing together the "new" Plantaginaceae. American Journal of Botany 92: 297–315.

• Cho, Y.; Mower, J. P., Qiu, Y.-L. & Palmer, J. D. (2004). Mitochondrial substitution rates are extraodinarily elevated and variable in a genus of flowering plants. Proceedings of the National Academy of Science 101: 17741-17746

• Dagar, J. C.; Kumar, Y. & Tomar, O. S. (2006). Cultivation of medicinal isabgol (Plantago ovata) in alkali soils in semiarid regions of northern India. Land Degradation and Development 17: 275-283

• Rahn, K. (1996). A phylogenetic study of the Plantaginaceae. Botanical Journal of the Linnean Society 120: 145-198

• Rønsted, N.; Chase, M. W.; Albach, D. C. & Bello, M. A. (2002). Phylogenetic relationships within Plantago (Plantaginaceae): evidence from nuclear ribosomal ITS and plastid TrnL-F sequence data. Botanical Journal of the Linnean Society 139: 323-338

Kanpo loturak

(Ingelesez)*Plantain handia, Grieve anderearen belar bildumatik
(Ingelesez)*“P. Major”aren erabilerak sendagintzan Armenian
(Ingelesez)*Informazio gehigarria P. Psyllium-i buruz, hazteko bideari eta balio ekonomikoari buruzkoa barne

• Datuak: Q164686
• Multimedia: Plantago / Q164686
• Espezieak: Plantago