Omar Khayam

Omar Khayam^[1] (persieraz: عمر خیام‎, /ˈoːmɒːɾ xæjˈjɒːm/; Nixapur, 1048ko maiatzaren 18a^[2] – ib., 1131ko abenduaren 4a), persiar matematikari, filosofo, astronomo, mediku eta poeta izan zen. Mekanika, geografia eta musikari buruzko tratatuak idatzi zituen^[3]. Mendebaldean, batez ere, Rubaiyat (bere poemen bilduma) idazteagatik da ezaguna.

Omar Khayam
Irudi gehiago
Bizitza
Jaiotzako izen-deiturak	غیاث الدین ابو الفتح عمر بن ابراهیم خیام نیشاپوری
Jaiotza	Nixapur eta Hira (en) , 1048ko maiatzaren 18a
Herrialdea	Seljuktar Inperioa
Heriotza	Nixapur, 1131ko abenduaren 4a (83 urte)
Hobiratze lekua	Omar Khayyam Mausoleum (en)
Hezkuntza
Tesi zuzendaria	Bahmanyār (en)
Hizkuntzak	persiera tajikera arabiera
Ikaslea(k)	ikusi Al-Isfizari (en) Al-Khazini (en) Nizami Aruzi (en)
Jarduerak
Jarduerak	matematikaria, astronomoa, poeta, kanta-idazlea, filosofoa, musikaria, astrologoa, idazlea eta fisikaria
Lan nabarmenak	ikusi Rubaiyat Hejirako eguzki egutegia
Influentziak	Avizena eta Al-Biruni
Mugimendua	Persiar literatura Iranian philosophy (en) Islamiar Urrezko Aroa
Izengoitia(k)	خیام
Genero artistikoa	Ruba'i (en)
Sinesmenak eta ideologia
Erlijioa	islama ateismoa

Bizitza

Gaztea zela, Samarkandara joan zen ikastera, eta handik Bukharara; bertan Erdi Aroko matematikari eta astronomo nagusienetariko bat bilakatu zen. Garrantzi handiko aljebrako saiakera bat idatzi zuen, garaiko hoberena; hiperbole eta zirkuluen arteko ebaketa erabiliz, ekuazio kubikoak ebazten zituen^[4].

Malik Shah sultanak Persiako egutegia aldatzeko behar ziren astronomia ikerketak egin zitzan deitu zuen. Isfahan hirian astronomia behategi bat eraiki zuen, beste zenbait astronomorekin batera. Nixapurera itzulirik, legeak, filosofia, historia, matematika, medikuntza eta astronomia irakasten jardun zuen. Iturri askoren arabera, Avizenaren filosofia irakatsi zuen jaioterrian. Prosazko lanetatik, ordea, oso gutxi iritsi dira gaur arte.

XIX. mendean Francis Scott Fitzgeraldek Rubaiyat poemak itzuli zituenean (itzulpen egokitua) ezagutu zen Europan haren poesia, bizi zelarik ere, ez baitzegoen oso zabaldua, agintarien beldurrez.