From Wikipedia, the free encyclopedia
Hedabidea komunikabide mota bat da, ikus-entzule askorengana informazioa edo datuak hedatzeko balio duena. Maiz, masa komunikabide izena ere ematen zaio. Masa-komunikabideak, komunikabide masiboak (mass media) edo hedabide masiboak audientzia handi batek aldi berean jasotzen dituen komunikabideak dira. Masa-komunikazio deitzen zaio igorle bakar baten (edo komunikatzaile baten) eta hartzaile masibo baten (edo entzule baten) arteko elkarrekintzari hiru baldintza, aldi berean, betetzen duenean: handia izatea (edo ez txikia); zabala eta heterogeneoa izatea, eta, funtsean, anonimoa izatea. Masa-komunikabideak masa-komunikaziorako tresnak baino ez dira, eta ez dira pertsona arteko komunikazio-ekintzari buruzkoak.
Munduko herritar guztiak daude komunikabide batzuen edo besteen mende, eragile ekonomiko, sozial eta politiko guztientzat, komunikazio eta presentzia publikorako lanabes gisa, ezinbestekoak baitira. Gaur egun, telebistarako berariaz sortutako formularen arabera, komunikabide horien helburua haietara sarbidea duten ikusleak doktrinatzea, eragitea eta entretenitzea izan liteke. Aldezten dituzten interesak kontuan hartuta, enpresaburuaren edo enpresa-taldearen onura ekonomikoa bilatzen dute; normalean, multimedia-komunikazioko talde handietan kontzentratzen da, eta ideologikoki eta publizitatearen bidez eragiten diote publikoari.
Eraldaketa digitalaren aroak informazioa lortzeko eta kudeatzeko modua markatu du, eta horrek eragin zuzena izan du hedabide masiboen funtzionamenduan.
XX. mendearen amaieran, garai hartako komunikabide masiboak komunikabide masibo nagusietako zortzi industriatan sailka daitezke: liburuak, Internet, aldizkariak, filmak, egunkariak, irratia, grabazioak eta telebista. Komunikazio digitalaren teknologia XX. mendearen amaieran eta XXI. mendearen hasieran lehertu zen, eta, horren ondorioz, galdera hau sortu zen: zer komunikabide-mota sailkatu beharko lirateke komunikabide masibo gisa? Adibidez, eztabaidagarria da definizio horretan telefono zelularrak edo bideojokoak sartzea. Era berean, komunikabideen arteko bateratze-prozesua areagotzen ari den edo ez ere galde daiteke. 2000ko hamarkadaz geroztik, zazpi hedabide mota aipatu ohi dira. Hona hemen agerpen dataren arabera sailkatuta:
Masa-komunikabide bakoitzak bere eduki, sortzaile, teknikari eta negozio-ereduak ditu. Adibidez, Internetek blogak, podcastak, webguneak eta banaketa orokorreko sarearen gainean eraikitako beste teknologia batzuk biltzen ditu. Seigarren eta zazpigarren hedabide motei, Internet eta sakelako telefonoei, hedabide digitalak esaten zaie kolektiboki; eta laugarrenari eta bosgarrenari, irratia eta telebista hedabideak. Batzuen ustez, bideojokoak masa-komunikabideen beste mota bat bihurtu dira[1].
Telefonoa bi norabideko komunikazio-gailua da, eta masa-komunikabideak, berriz, talde handi batekin komunikatzen dira. Gainera, telefonoa Interneterako sarbidea duen telefono mugikor bihurtu da. Horrek telefono mugikorrak masa-komunikabide bihurtzen dituen edo, besterik gabe, masa-komunikabide batera (Internetera) sartzeko erabiltzen den galdetzen da. Gaur egun, sistema bat dago, zeinaren bidez saltzaileak eta iragarleak sateliteak aprobetxatzeko eta iragarkiak eta publizitatea zuzenean telefono mugikorretara transmititzeko gai diren telefonoaren erabiltzaileak eskatu gabe. Milioika pertsonari egindako publizitate masiboaren transmisio hori masa-komunikaziorako beste modu bat da.
Bideojokoak ere masa-komunikabide baterantz eboluzionatzen ari dira. Bideojokoek (adibidez, lineako rol joko masiboak (MMORPG), RuneScape kasu) mundu osoko milioika erabiltzaileri joko-esperientzia komuna ematen diete, eta erabiltzaile guztiei mezu eta ideologia berberak transmititzen dizkiete. Batzuetan, erabiltzaileek online jokatzen duten beste batzuekin partekatzen dute esperientzia. Hala ere, Internet alde batera utzita, eztabaidagarria da bideojokoetako jokalariek esperientzia komun bat partekatzen ote duten banaka jokatzen dutenean. Bideojoko bateko gertaerak xehetasun handiz eztabaida daitezke inoiz jolastu ez den lagun batekin, esperientzia berbera baita bakoitzarentzat. Kontua da, beraz, masa-komunikazio modu bat ote den.
Masa-komunikabideen historia antzinako kulturetan antzezten ziren garaikoa da. Hura izan zen komunikabide bat publiko zabalago bati zabaldu zitzaion lehen aldia. Ezagutzen den lehen liburu inprimatua Diamantezko Sutra da, 868. urtean Txinan inprimatua, baina argi dago liburuak inprimatzen zirela lehenago ere. Buztin tipo-mugikorrak 1041ean asmatu ziren Txinan. Hala ere, Txinako masen arteko alfabetatze-hedapen motelaren eta paperaren kostu handi samarraren ondorioz, erruz inprimatutako lehen ingurunea Europako herri-inprenta izan zen, 1400 inguruan. Kopuru handitan inprimatu ziren arren, oso adibide gutxi daude, eta 1600. urtea baino lehen inprimatutakoak ezagutzen diren gehienek ez dute iraun. Masa-komunikabideak terminoa medio inprimatuen sorrerarekin sortu zen. Komunikabide horiek masa-komunikabideen lehen adibidea dira, gaur egun terminoa erabiltzen dugun bezala. Komunikabide mota hori Europan hasi zen Erdi Aroan.
Johannes Gutenberg-ek inprenta asmatu zuenean, liburuen ekoizpen masiboa nazio osoan zabaldu zen. Lehen liburua, Biblia latinez, tipo mugikorrak zituen inprimategi batean inprimatu zuen, 1453an. Inprenta asmatzeak masak komunikatzeko lehen modu batzuk ekarri zituen, liburuak eta egunkariak lehen baino askoz eskala handiagoan argitaratzeko aukera eman baitzuen.[2][3][4] Asmakuntzak, halaber, aldatu egin zuen munduak material inprimatuak jasotzeko modua; nahiz eta liburuak garestiegiak izaten jarraitu zuten masa-komunikabide izendatzeko gutxienez mende bat geroago arte. Egunkariak 1612 inguruan garatu ziren, ingelesezko lehen adibidea 1620an argitaratu zelarik; baina, jende-masa batengana iristeko, XIX. mendera arte itxaron behar izan zuten.[5] Tirada handiko lehen egunkariak XIX. mendearen hasieran sortu ziren Londresen, The Times izenarekin, eta abiadura handiko lurrun-inprimategi birakariak asmatu eta eremu geografiko zabaletan eskala handiko banaketa ahalbidetu zuten trenbideei esker sortu ziren. Zirkulazioa handitzeak, ordea, irakurleen atzeraelikadura eta elkarreragina murriztea ekarri zuen, eta egunkariak noranzko bakarreko baliabide bihurtu ziren.[6][7][8]
Hedabide adierazpena 1920ko hamarkadan hasi zen erabiltzen.[9] Masa-komunikabideak kontzeptua inprimatutako komunikabideetara mugatu zen gerraostera arte, irratia, telebista eta bideoa sartu zirenean. Ikus-entzunezkoak oso ezagunak egin ziren, informazioa eta entretenimendua ematen baitzituzten, koloreak eta soinuak ikusleak/entzuleak erakartzen baitzituzten, eta jendeari telebista pasiboki ikustea edo irratia entzutea errazagoa baitzitzaion aktiboki irakurtzea baino. Azkenaldian, Internet izan da komunikabide berri eta ezagunena. Informazioa erraz eskuratzen da webguneen bidez, eta erraz eskura daiteke bilaketa-motorren bidez. Batek jarduera asko egin ditzake aldi berean, hala nola jolastu, musika entzun eta sare sozialak ezarri, edozein lekutan dagoela ere. Beste masa-komunikabide batzuk eskaintzen duten informazio-motan mugatuta daudelarik, Internetek giza ezagutzaren baturaren ehuneko handi bat hartzen du. Komunikabide modernoek Internet, telefono mugikorrak, blogak, podcastak eta RSS kanalak dituzte.[10]
Hedabideen historia oso lotuta dago teknologiaren garapenarekin. Azken ehun urteetako garapen ekonomikoaren ondorioz, komunikazioarekin lotutako produktu batzuk eskaini ahal izan zaizkio publiko handiari, gero eta prezio merkeagoetan. Prentsa idatziaren urrezko garaian Estatu Batuetan egunkariek prezioak jaitsi zituztenetik edozein langilerentzat eskuragarriak izatera iritsi ziren Internet zabaldu zen arte. Askotariko eragina izan du gizartean komunikazio-modu berri horrek; neurri batean, pertsonen arteko zuzeneko komunikazioa murriztu du, eta iritzi publikoa sortzea erraztu du. Masa-komunikabideak zuzeneko edo zeharkako publizitatean eta propaganda politikoan erabiltzen dira.
Bereizi egin behar dira, batetik, erakunde soziopolitiko gisa, eta, bestetik, edukiak hainbat mezu-motaz osatutako material sinboliko gisa, eta, horien artean, bereizi behar dira informazioa eta iritzi publikoa; entretenimendua eta fikzioa, eta publizitatea eta propaganda. Eduki horien barruan, eragin-maila islatzen da. Termino hori bizitza kolektiboaren gizarte-egoera batetik ulertu behar da, non edozein taldetako subjektuak lankidetzan aritzera behartuta baitaude; beraz, ezinbestekoa da batzuen eta besteen eragina izatea, elkarrekin egokitu behar baitute.
Jendearen iritzian eta ohituretan eragin handia dutenez, gobernuen eta enpresen helburua da. Globalizazio-prozesuari modu erabakigarrian lagundu diote; izan ere, edozein pertsonak edozein tokitako informazioa noiznahi eta gero eta azkarrago eskuratzeko aukera ematen dute, eta, beraz, munduko biztanleen gustu kulturalak zabaltzen eta estandarizatzen lagundu dute. Askotariko diziplinak aztertzen dira, soziologiatik hasi eta ekonomiara arte eta filosofiatik igarota.
Eraginaren ideiak berekin dakar eraginpekoak behar adina baliabide erabiltzea bere irizpide eta borondatea hartzaileari edo eraginpekoari ezartzeko. Mekanismo horren bidez, jarrerak indartu nahi dira, edo jarrerak eta portaerak aldatu, eta horrek eragina izan dezake talde txiki edo zabalen (nazioen) balio eta sinesmen kolektiboetan. Eragin sozial eta kulturaleko prozesuek lotura estua dute boterearen erabilera eraginkorrarekin, baina hertsapenik eta are mehatxurik eza dute ezaugarri. Boterearen ezaugarri izan ziren, beti, gizartean eragiteko gaitasuna eta baliabideak, masa-gizartean areagotzen direnak.
Hedabideei esleitutako funtzioak lau dira nagusiki:
Herrialde askotan, informazioa jasotzeko eskubideak maila konstituzionala du; titularra jasotzailea da, eta administratzailea, berriz, komunikabideak. Horretarako, testu konstituzionalek berek prentsa-askatasuna dutela aurreikusten dute, adierazpen-askatasunari lotutakoetako bat.
Eskubide eta askatasun horien mugak informazioa egiazkoa izatea, eta ohorerako edo intimitaterako eskubidean ez sartzea izaten dira, nahiz eta muga horiek ez diren zehatzak eta eztabaidagai diren. Izan ere, komunikabideak laugarren boteretzat hartu dira konstituzionalismoaren hiru botere klasikoekin batera. Ez du irudikapen formalik, eta ez da herri-hautaketarik (entzuleen arrakastaren edo porrotaren zigorrez gain), eta, beraz, botere informala da, botere faktiko deritzenak bezala, eta botere bigun (soft power) gisa definitu den funtsezko osagaietako bat da, gaur egungo munduan boterea adierazteko biderik eraginkorrena. Batzuetan, zentsuraz edo kontrol-saioez akusatzen dute estatu-botereek haien erabilera kontrolatzea.[11] Demokrazia moderno gehienetan, norberaren bitartekoen autorregulazioaren alde egiten da (kazetaritzako deontologia profesionala), justiziaren aurrean erantzukizun penal edo zibilari baino ez baitiote aurre egiten.
Bestalde, informazioaren desinformazioa eta manipulazioa etengabeak dira prentsaren hasieratik (prentsa horia, horixka edo sentsazionalista deiturikoak agerpen nabaria du; hala ere, informaziorik gabeko eta manipulaziozko praktikak egin daitezke ingurune ez-horixketan. ikus hurrengo paragrafoa), William Randolph Hearst-en prentsa-kanpainek erakusten duten moduan, Estatu Batuek Kubako gerran parte hartzea lortu baitzuen (1898). Gerra arteko garaiko totalitarismoak (faxismoa, nazismoa eta estalinismoa) masa-komunikabideak propagandarako modu eraginkorrean erabiltzeagatik nabarmendu ziren (adierazpen hori Propaganda Fidesetik dator, fede katolikoa zabaltzen duen Egoitza Santuko erakunde batetik).
Komunikabideetako enpresaburuak, beti, bere interesen defentsan (ekonomikoak, sozialak, presio-taldekoak) izan du motibazio nagusia, edozein jarduera ekonomikok berezko duen onuraz eta jarduera horren protagonismoak gizartean duen ospearen gainetik; norbanakoaren interes horiei, ideologia baten defentsa gainjarri ohi zaie (politika, erlijioa edo estetika). Motibazio ideologikoa agerikoa da (gutxi-asko irekia) komunikabide guztietan, alderdi-prentsa deritzonaren motibazio definitzaile eta zehatza da: XIX. mendeko eta XX. mendeko lehen erdiko erakundea krisian sartu zena XX. mendeko bigarren erdian ia herrialde guztietan marjinal bihurtu arte alderdi bakarreko erregimenetan izan ezik. Publizitatea hedabideen diru-sarrera ekonomiko nagusia izateak ekonomia orokorrarekin eta ekonomia-talde handien ikuspuntuekin eta interesekin lotzen ditu, eta, horien artean, komunikazio-talde berak daude. Gizarte-taldeek edo gutxiengoen joera politikoek emandako erantzunari, kontrainformazioa esaten zaio, eta garapen handia izan du Internet eta telefonia mugikorra ahalbidetzen duten gizarte-sareen erabilerarekin (adibidez, albisteen hedapen biralarekin eta manifestazioen deialdi, gutxi-asko, espontaneoarekin); horri bosgarren boterea deitu zaio. Komunikabideak ere kontrol-modu bat dira, bi eratakoak E.A.Ross-entzat: koaktiboak eta limurtzaileak. Hertsapenek lotura dute berezko kontrola deituriko gizarte praktika eta erakundeekin, indar zuzenean oinarritzen baitira; lege eta polizia sistema juridikoa, indar armatuak, propaganda eta kontrapropaganda, pertsuasio-formak... komunikazio- eta informazio-praktikekin lotuta daude, bai pertsonen artean, bai erakundeetan, bai eta zabalkunde publikoan ere. Pertsuasio-kontrolaren esparruan, transmisio-alderdi hauek nabarmentzen dira: informazio-mota, zein agenda-motari buruz informatzen den, edizioaren eta programazioaren eta nagusiak diren kodeen ezaugarriak, bai eta alderdi sakonak ere, hala nola transmititzen diren denboraren eta historiaren ikuskerak.
Kazetaritza, hedabideen bitartez, informazio eta analisia lortu, interpretatu, tratatu eta zabaltzean datza: jarduera profesional bat, prentsa, irratia, telebista eta Internet, besteak beste[12].
Kazetaritzaren helburu nagusia herritarrei informazio zehatza eta puntuala ematea da, gizartearen aurrean eskubideak aldarrikatzeko; gainera, komunikabideek publikoa aberasten duten albisteak, iritziak edo kritikak transmititzeko erabiltzen dute gehienbat.
José Luis Dader Informazio Zientzietako espezialistak adierazi duenez, kazetaritza ere bada (gizartearentzat garrantzitsuak diren gertaerak ezagutzera emateko metodoa izateaz gain) garrantzizko eta egiazkotzat egiaztatutako informazioa biltzea, egiaztatzea, sintetizatzea eta argitzea uztartzen duen zientzia eta interes publikoko gaietan edo haien bizitzan eragina izan dezaketen gaien jarraipen zehatza egin behar duten herritarrei modu desinteresatuan zerbitzatzea[13][14].
Diziplina gisa sailkatzea oso eztabaidatua da, orokorrean, komunikazio zientzien barruan, baina, hainbat herrialdetan, soziologiari eta, batzuetan, zientzia politikoari atxikita dago azken gizarte zientziari dagokion komunikazio politikoaren adarraren barruan.
Emaitza komunikazio-ekosistema hipertrofiatua da, gailuz, datuez eta subjektibotasunez betea. Literatura akademikoak eta kazetaritzak hainbat termino erabili dituzte komunikazio-prozesu hori sintetizatzeko: «kakofonia» (Dahlgren, 2005), «testuinguru kolapsatua» (Boyd, 2008), «zarata iraunkorra» (Gutiérrez Rubí, 2009), «infoxikazioa» (Chamorro-Premuzic, 2014) eta «adimen obesitatea» (Naskar, 2019).[15]
Telebistak eragin handia ematen dioten hainbat ezaugarri ditu. Izan ere, telebista bera, Marshall McLuhanek esango lukeen moduan, bitartekoa baino gehiago mezua da. Adierazkortasunagatik, errealitatea hurbiltzen duten irudiak eta soinuak elkartzeagatik, beste ezein komunikabidek egiten ez duena. 70eko hamarkadan koloretako telebista sortu zenean, salmentak ugaritu egin ziren, eta arraroa zen etxe bakoitzean munduan gertatzen zena kontatzen zuen telebistarik ez egotea. Horrek zalantza handia sortzen du, eta kazetaritzako esaldi ezaguna: gertatzen ari da eta kontatzen ari gatzaizkizu. Eta kontatzen ez digutena ez da gertatzen ari? George Gerbnerren arabera, komunikabideek errealitatea kontatzen eta konfiguratzen digute; kanpoan zer dagoen hautatzen dute. Autore horrek esango luke: telebista da munduaren ikuspegi global batean komunitate bateko kide guztiak etiketatzen dituen bitartekoa. Gerbnerrek aipatzen duen zientzia-hazkuntza ingurunearekiko esposizioaren denboraren araberakoa da; zenbat eta mendekotasun handiagoa izan telebistarekiko, orduan eta ahalmen handiagoa izango du telebistak ideiak modu partikularrean moldatzeko, baina komunitate baten iritzi publikoa gelditu eta osatuko duten ideiak dira[16].
Masa-komunikabideak gizarte eta bizi-eredu oso zehatz bati egozten zaizkio, masa-gizarteari, hain zuzen ere. Aro Garaikidean du jatorria, eta industria-iraultza du ezaugarri. Iraultza horren ondorioz, nekazaritza utzi egiten da industriaren eta zerbitzuen mesedetan. Mugimendu demografiko handiak dira, landa-exodoa eta lanaren mekanizazioa barne hartzen dituztenak, eta, horren ondorioz, makinek artisauak ordezkatzen dituzte. Gizarte industrialaren aldaketa sozial handiekin batera, aldatu egiten da bizimoduaren ikuspegi indibiduala eta komunitateen arteko loturak[17].
Idazle batzuek mitikotzat eta ez oso errealistatzat jotzen dute publiko zabala. Robert O 'Harak, adibidez, Media for the millions liburuan, publiko masiboa masa-komunikazioaren falazia handienetako bat dela dio. Bere zenbait liburutan, Ayn Randek dio publikoaren banakako kideak benetakoak direla, baina publiko masiboak irrealak direla. Eszeptizismo hori gorabehera, jende askok uste du publiko zabalaren kontzeptuak izateko arrazoia duela, eta, beharbada, gehien pentsatzen den publikoa da publiko masiboaz hitz egiten denean. Publiko orokor eta amorfo horretako kideek ez dute harremanik beste kide batzuekin, haiekin ez baitute haiekiko hurbiltasun handirik sentitzen, edo ez dute haiekin zerikusirik. Komunikabideekin harremanetan jartzen dira modu atomizatu eta pertsonalean, besteekin adiskidetasun-sentsaziorik izan gabe. Ildo horretan, publiko zabaleko kideak independenteagoak edo indibidualistagoak dira beren harremanetan eta komunikabide masiboei ematen dieten erantzunean bigarren publiko masiboa baino. Publiko espezializatua, sakabanatuta dagoen arren eta neurri batean anonimoa eta heterogeneoa den arren, interes komunak eta antzeko orientabide politiko eta ideologikoak dituzten pertsonek osatzen dute, antzeko mezuak bilatzera bultzatzen dituztenak. Zenbait ezaugarri psikologikorekin lotuta egon daitezke, hala nola agintaritzatik aske egoteko nahiarekin. Gustave LeBon-ek jendetza psikologiko deitu zien talde horiei, eta horiek ez daude, nahitaez, nonbait kokatuta, baina antzeko motibazioak dituzte. Egilearen ustez, masek mugimendu kolektibo bat sortzen dute, irrazionala eta bortitza dena; masekiko beldurra planteatzen du.
Bitxia bada ere, ikus-entzuleek ez dute komunikabideen edukia gehiegi kontrolatzen. Gaur egun, Espainian, iritzi publikoaren kontrola haurren ordutegian oinarritzen da, eta hori Estatuaren ekimentzat har liteke. Hedabideek audientziaren eskariarekin justifikatu ohi dute beren programazioa, baina oso gutxitan gertatzen da hori esplizituki. Programazioek lortzen duten pantaila-kuota neurtzen da, baina horrek audientziari eskaintzen zaion programazioaren onarpen-maila jakiteko baino ez du balio (hau da, dagoenaren artean aukeratzeko). Beraz, telebasura kontsumitzen den ala ez etengabe eztabaidatu arren, hartzaileak ez dirudi urrats esanguratsurik egin duenik. Inkestetan parte hartzen dute, mugikorretik edo telefonoz bozkatzen dute, eta proposatzen zaien edozein prozedura jarraitzen dute. Analisi kritikoa hedabide batzuen ekimenean geratu da, eta entzuleei proposatzen diete, askotan umorearen bidez.
Arkitekturan, mass media kontzeptua bere burua ezagutzera emateko eta bere esparruak zabaltzeko beharraren ondorioz sortu zen, edozein komunikabide erabiliz era guztietako kontzeptu arkitektonikoak masarengana hurbiltzeko. Horregatik, arkitektura aztertzen eta eztabaidatzen hasi zen, eta azaldutako kontzeptuei buruzko balorazio kritikoak sortu zituen. Charles Édouard Jeanneret-Gris «Le Corbusier» arkitektoa aitzindaria izan zen komunikabideak ideia arkitektoniko, artistiko eta urbanistikoak zabaltzeko erabiltzen 1920an L 'Esprit Nouveau aldizkaria argitaratuta. Aldizkari horretan, auto eta hegazkinen industria-katalogo asko, publizitate-liburuxkak eta egunkarien ebakinak biltzen dira, besteak beste. Horiek guztiak Le Corbusierrek bere bizitzan zehar biltzen zituen. Aldizkariaren egitura apur bat desberdina zen irudiaren eta idazkiaren arteko harremana idealen arteko talka baino gehiago logika tradizionaleko irudiaren eta testuaren arteko lotura zelako. Hain zuzen ere, irudiaren eta testuaren arteko desadostasun horrek eta aurrerapen teknologikoen irudiak izateak irakurlearen arreta bereganatzea lortzen zuen irudien bidez eta testuaren bidez Le Corbusierren mezua transmititzea.
Komunikabideak informatzeko, prestatzeko edo entretenitzeko existitzen diren arren, asko dira ados ez daudenak eta baliabide horiek erabiltzearen aurka daudenak; bada, ezkutuko esaldien bidez (haien ustez) edo hitz jakinen erabileraren bidez eta baita programen bidez ere, giza adimena modelatuz doaz (izan ere, giza gogamenak baldintzapen mentala izan dezake esaldi batetik irudi batera errepikatuz gero) modu jakin batean programatuz.
Komunikabideek jendearengan duten eraginari buruzko hainbat teoria soziologiko daude, hala nola Elisabeth Noelle-Neumann politologoaren teoria, Isiltasunaren Espiralarena, non komunikabideek funtsezko zeregina duten iritzi publikoaren eraketan.
Kontrainformazio alternatiboa edo sinpleki kontrainformazioa, printzipioz, botere politiko bati lotuta ez dauden talde independenteek helarazitako informazioa da. Informazio mota horrek hainbat gizarte-mugimenduren edo ideologiaren aldarrikapenak azpimarratzen ditu.
Euskal Herriko hedabideei buruz Xabier Aranburu Sagarzazuk Euskal Herria Errealitate eta Egitasmo[18] liburuan «Gizarte Komunikabideak (1939-1984)» atalean egindako lanean, honela agertzen du horien bilakaera:
| « | Hasiera (1936). Azken garaietako Euskal Herriko prentsa eta irratia aipatzean, 1936ra jo behar da, garai hartako gertaera politikoek komunikabide batzuk desagertzea, jarraitzea edota beste batzuk sortzea ekarri zuten eta guztiontzako esparru juridikoa aldatzea eragin zuten.
Horrela, Gerra Zibila zela-eta, Euskal Herrian argitaratzeari utzi zioten egunkariak honako hauek izan zirela gogoratuko dugu: Araban, La Libertad; Gipuzkoan, La Constancia, El Pueblo Vasco, El Dia eta La Voz de Guipuzcoa; Nafarroan, La Voz de Navarra; Bizkaian, El Liberal, El Noticiario Bilbaino, Euzkadi, El Nervión, Excelsius, La Lucha de Clases, Tierra Vasca eta La Tarde. Beste alde batetik, ezartzen zen erregimenarekin argitaratzen jarraitu zuten egunkariak izan ziren: Araban, El Pensamiento Alaves; Gipuzkoan, El Diario Vasco eta Hoja del Lunes; Nafarroan, El Pensamiento Navarro, Diario de Navarra, Arriba España eta Hoja del Lunes; Bizkaian, La Gaceta del Norte, El Pueblo Vasco eta Hoja del Lunes. Egunkarien titulu berriak ere sortu ziren, gehienak boterera iritsitako ideiekin bat ez zetozen egunkariei konfiskatutako tailerretan inprimatuak. Gasteizen, Norte sortu zen (1937ko urtarrilaren 18an) Falange Española Tradicionalista y de las JONSen hedabide gisa, eta hiru hilabete baino ez zuen iraun. Tropa karlistak Donostian sartu zirenean, La Voz de Guipúzcoa egunkaria konfiskatu zuten, zeinaren izenburuan Guipuzcoa hitzaren ordez España jarri baitzuten. Horrela, La Voz de España bihurtu zen, hasiera batean egunkari tradizionalista gisa agertu zena (1936ko irailaren 15ean) Dios, Patria, Rey lelopean. Baina denbora gutxirako, falangistek ez baitzuten adierazpen organo hori karlisten esku utzi. 1937ko uztailaren 2an, La Voz de España FET eta JONSen egunkaria zen. Goiburua aldatu zuen: Por Dios, por España y su caudillo (1938ko abuztuaren 4a), geroago, Por Dios, por España y por Franco (1938ko abuztuaren 23a) bihurtuko zena. Donostiako El Dia egunkariaren tailerretan, Unidad arratsaldeko egunkariak (1936ko irailaren 16a) ikusi zuen argia, falangista hura ere, baina «Diario de Lucha Nacional Sindicalista» zela argituta eta Por la Patria, el Pan y la Justicia goiburuari denbora luzez eutsiz. Bilbon tropak sartu zirenean, Juan de la Cruz Elizaldek zuzendutako El Pueblo Vasco (1937ko uztailaren 6a) agertu zen berriro. Egun berean, El Correo Español sortu zen FET y de las JONSen egunkari gisa, Eusebio Zuloagaren zuzendaritzapean, eta Euzkadi egunkariarenak izan ziren tailerretan inprimatu zen. El Correo Español-El Pueblo Vasco bi egunkariek, goiko ordenak jarraituz, bat egin zuten bakar batean, eta, harrezkero, goiburu bikoitza eraman du. Fusiorako, zuzendariek kargua utzi, eta Santiago Nadal arduratu zen. Egunkaria «Diario de la Falange Tradicionalista y de las JONS» gisa aurkeztu zen. |
» |
Jakina, egunkari horiek guztiak gaztelania hutsean argitaratzen ziren, eta, Xabier Aranburuk digunez, bazegoen egunkaririk eskelaren bat euskaraz jarri nahi izanez gero, hitzez hitz itzulitako gaztelaniazko beste bat jarri behar zela edo hitzak gaztelaniazko grafiaz idatzi behar zirela, eta abar.
Iparraldeko egunkariei dagokionez, kontuan hartu behar da Sud Ouest egunkaria, 1944. urtean sortua eta Bordelen argitaratua, Petite Gironde izenekoa desagertu ondoren, zeinari II. Mundu Gerran, alemaniarren okupazioan, kolaboratzaile izatea leporatu baitzioten.
Herria astekaria, Baionan argitaratzen da 1944. urtez geroztik, eta Eskualduna astekariaren desagerpenaren ondoren hasi zen argitaratzen. Euskara hutsez argitaratzen da, salbu azkeneko orrialdea frantsesez agertzen dena[19] .
Euskal Herrian sortu zen lehen irratia Sabino Urzelaietak Donostian ezarritakoa izan zen, Radio San Sebastian izenekoa eta 1925an martxan jarri zena. Altxamendu faxistaren ondoren, Radio Nacional de Españak eta Radio Cadena Españolak (garaian Falangeri lotutakoak) beren emisoreak ezarri zuten Hego Euskal Herriko hiriburuetan. Beranduago, 50.eko hamarkadan, zenbait herri-irrati sortu ziren herriko parrokiari lotutakoak: Segura, Arrate, Tolosa, Barakaldo...[20]
Iparraldean, hasieran, Radio Bayonak baino ez zuen emititzen, eta ez egun osoan informatiboak soilik ematen baitzituen. Geroago, 1978an, Radio Adour-Navarre sortu zen egun osoko programazioarekin. XX. mendearen azkenaldian, Gure Irratia eta Irulegiko Irratia martxan jarri ziren, zeinek eun osoan euskara hutsean emititzen duten[19] .
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
