Karatxi

Karatxi^[1] (ingelesez: Karachi; sindhiz: ڪراچي, urduz: کراچی‎‎, Karācī, kəˈrɑːˌtʃi ahoskatua) Pakistango hiririk populatuena da eta 20. hiririk populatuena metropoliaren arabera, eta udalerriaren arabera munduko 3. hiririk populatuena. 2009an 18.140.625 biztanle zituen. Pakistango hiri finantziero eta ekonomikorik garrantzitsuena da, eta itsas-portu nagusia. Herrialdeko hiriburu politikoa izan zen 1959an hiriburua Rawalpindira igaro bitarte. Gaur egun Sindh probintziako hiriburua da.

Karatxi کَراچی Karachi ڪراچي
Metropolia
Irudi gehiago
Administrazioa
Estatu burujabe	Pakistan
Province of Pakistan	Sindh
Alkatea	Murtaza Wahab (en)
Izen ofiziala	کراچی ڪراچي
Jatorrizko izena	کَراچی Karachi ڪراچي
Posta kodea	74000–75900
Herriburua	Gulshan Town (en)
Geografia
Koordenatuak	24°52′N 67°01′E
Azalera	3.527 km²
Altuera	8 m
Demografia
Biztanleria	14.910.352 (2017) −8.634.648 (2016)
Dentsitatea	4.227 bizt/km²
Informazio gehigarria
Sorrera	1729
Telefono aurrizkia	021
Ordu eremua	UTC+05:00
Hiri senidetuak	Qom, Maxhad, Chicago, Delhi, Jidda, Dubai, Kalkuta, Beirut, Londres, Mumbai, Port Louis, Shanghai, Taxkent, Istanbul, Dhaka, Houston, Manama, Pristina, Kuala Lumpur, Zonguldak eta İzmit
Matrikula	KA eta KC
Hizkuntza ofiziala	urdu
kmc.gos.pk eta kmc.gos.pk

Omango itsasoaren ondoan, Indusko deltaren ipar-mendebaleko adarraren ertzean kokatzen da eta salerosketa eta industriagune garrantzitsua da. Nazioarteko aireportua eta burdinbide lotunea. Herrialdeko enpresen egoitza nagusiak bertan daude, bereziki ehungintza, automozioa, teknologia berriak eta osasunarekin lotutakoak. Karatxik izaera kosmopolita du eta herrialdeko etnia eta hizkuntza guztiak biltzen dituen emigranteak jasotzen ditu. Era berean, atzerritarren populazioa nahiko handia da. Karatxiko Unibertsitateari esker, 80.000 ikasletik gora dituena, mundu musulmaneko eta Hegoaldeko Asiako unibertsitate gune garrantzitsuenetakoa da.

Munduko hiririk bortitzenen artean dago, nahiz eta krimena eta populazioaren arteko proportzioari begiratuz, ez den sartzen munduko 50 hiri hilkorrenen artean.^[2]

Historia

Teofrastok, K.a. III. mendean,Karatxiri buruz hitz egiten du Landareen historia lanean, non IV3 liburuan Alejandro portua izena baitu.^[3]

Egun Karatxik okupatzen duen lurraldea herrixka txikien barura da, Kalatxi-jo-Kun eta Manorako gotorlekua barne. XIX. mendearen aurreko Karatxiren historia oro ia ez da existitzen, baina kondaira batzuen arabera, Krokola izeneko hiria da, eta handik abiatu zen Alexandro Handiaren almiranteetako bat, konkisten amaieran.

Karatxiko historia ofiziala eta dokumentatua britainiarren iritsierarekin hasten da, XIX. mendearen hasieran. 1839an Royal Navyko ontzi batek Manora gotorlekuaren aurka tiro egin eta hiriaren erabateko kapitulazioa lortu zuen, garai hartan 14.000 biztanle baino ez zituena. Urte batzuk geroago Karatxi Sindh probintziako hiriburu bilakatu zen Hyderabaden ordez. Britainiarrek portua Kalkutakoaren ordezko gisa erabili nahi zuten. Britainiar dominazioaren garaian, Karatxiko portuaren garapena eta hiriarena bat egin zuten. 1876an, Muhammad Ali Jinnahak, Pakistango fundatzailea izango zena, hiri honetan jaio zen.

XX. mendean, Karatxin dibertsitatean handitzen joan zen, izan ere, Hegoaldeko Asiako, eta orokorrean, Britainiar Inperioko langile asko etorri baitziren.

Lehen Mundu Gerran zehar, Karatxi, Indiako "espezieen gunea", britainiar tropen hornidurarako erretagoardia bilakatu zen. Bigarren Mundu Gerran, aldiz, kaltetutako ontzi aliatuen ontziola bilakatu zen eta 1942 eta 1945 bitarte, mila ontzi inguru konpondu ziren bertan.

Indiaren partizioa eta Pakistanen sorrera

1947an, Pakistan herrialde sortu berriaren hiriburu izendatu zuten, hiriak 400.000 biztanle inguru zituelarik^[4]. India britainiarraren partizioa bi estatutan, India bera nagusiki hindua, eta Pakistan musulmana, dramatikoa eta hilgarria izan zen toki askotan, baina 1947an Karatxi lasai samar egon zen.

Baina 1948an istiluak piztu ziren hirian, eta ondorioz Karatxi eta Sindh eskualdeko hindu gehienak Indiara joan ziren, estatu berri horretako Gobernuaren laguntzaz. Era berean, Indiatik ihesi joandako muhajir errefuxiatu musulmanen erakarpen puntu nagusia bilakatu zen Karatxi, eta 1948ko maiatzerako 470.000 muhajir instalatu ziren hirian, demografia guztiz aldatuz^[5].

Harrezkero hiriaren istilu politikoak lerro etnikoen arabera garatu izan dira neurri handi batean: MQM alderdia, muhajir populazioaren ordezkaria alde batetik; eta Pakistango beste etnia batzuk bestetik, bereziki eskualdeko sindhitar natiboak, paxtunak eta punjabtarrak^[6].

Garapen ekonomikoa

Independentziaren ondoren, portutik urtero 2,8 miloi merkantzia tona pasatzen ziren eta hiriaren hazkundea bizkortzen hasi zen. Nahiz eta hiriburutza 1959an Rawalpindira igaro eta 1967an Islamabadera, Karatxi herrialdeko gune ekonomikoa izaten jarraitzen du eta haren ekarpena herrialdearen BPGren zati handia da. 1958an esportazioak 4 milioi tonakoak izatera iritsi zen.

Azken hamarkadetan, Karatxi handitzen jarraitzen du eta 10 milioitik gorako biztanleria du. Auzo aberatsak (Clifton eta Defense) eta ghettoak tartekatzen dira. Kriminalitate tasa altua du eta Pakistan osoan hedatuak dauden gatazka etnikoak gertatzen dira ere. Horrez gain, suniten eta xiiten arteko gatazka erlijiosoen gune nagusietakoa da 1980tik.^[7]

2012an, 255 langilek bizia galdu zuten Karatxiko fabrika batean.^[8]

Antzina arrantzale portu txikia zen. 1838tik aurrera, ingelesak heldu zirenean, berehala hasi zen salerosketa portu gisa sendotzen. 1947-1960 urteetan Pakistango hiriburua izan zen.

• Karatxiko txabola auzoak 1993an
• 
• 
• 
• 

Klima

Datu klimatikoak (Karatxi)
Hila	Urt	Ots	Mar	Api	Mai	Eka	Uzt	Abu	Ira	Urr	Aza	Abe	Urtekoa
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C)	32.8	36.1	41.5	44.4	47.8	47.0	42.2	41.7	42.8	43.3	38.5	34.5	47.8
Batez besteko tenperatura maximoa (°C)	25.6	26.4	28.8	30.6	32.3	33.3	32.2	30.8	30.7	31.6	30.5	27.3	30.0
Batez besteko tenperatura minimoa (°C)	14.1	15.9	20.3	23.7	26.1	27.9	27.4	26.2	25.3	23.5	20.0	15.7	22.2
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C)	0.0	3.3	7.0	12.2	17.7	22.1	22.2	20.0	18.0	10.0	6.1	1.3	0.0
Euria (mm)	3.6	6.4	8.3	4.9	0	3.9	66.4	44.8	22.8	0.3	1.7	4.5	167.6
Iturria (1): HKO (normals, 1962–1987)[9]
Iturria (2): PakMet (extremes, 1931–2008)[10]

Demografia

Karatxiko demografiaren bilakaera.

Hazkundea eta inmigrazioa

Karatxi 15 milioi biztanle inguru zituen 2017an. Kontuan izanik hiriak 1947an 400.000 biztanle baino ez zituela, esan daiteke hazkundea oso azkarra izan dela. 1998ko erroldaren arabera, 9,9 milioi pertsona bizi ziren, baian 2010ekoan, 13,2 milioi biztanle zituela estimatzen zen.^[11]. Beste estimazio batzuk gehienez ere 18 milioi biztanle daudela diote. 2011n egiten hasi ziren errolda berrian 21,1 milioiko populazioa bizi zela estimatu zen,^[12], baina emaitza horiek zalantzan jarri dira eta ikerketa hori baztertua izan da. 2017an egin zen erroldaren arabera 14,9 miloi biztanle zeuden, hau da, %60ko igoera hogei urte baino gutxiagoan.^[13]

Sindheko hiriburua izanik, sindhiak bertan bizi dira baina mohajirak gehiengo bihurtu dira Indien banaketaren ondoren. Mohajirak urdueraz mintzatzen den errefuxiatu musulmanak dira, Indiatik iritsi zirenak. Pakistango beste talde etnikoak ere bertan topa daitezke, batez ere Balutxistanekoak, Karatxitik oso urrun ez dagoena. Pakistango ipar-mendebaldetik eta Afganistandik etorritako paxtun komunitate handi bat dago ere. Era berean, Bangladeshtik etorritako jende ugari bizi da bertan, milioi bat inguru zenbatespenen arabera. Afrikarren helmuga ere bada Karatxi eta horrek Pakistango hiri multikulturaletako bat bihurtzen du.

Auzoak

Karatxiko banaketa.

2011tik Karatxi barruti sistema batez banatzen da. Barrutiak towns delakoetan banatzen dira, tehsilen parekoak, eta hauetako bakoitza union councilsetan banatzen da (udal kontseiluak) eta Karatxi guztira horietako 300 inguru dira.

Barrutia	Azalera (km²)	Populazioa (2017)	Dentsitatea (bizt./km²)	Hazkuntza (Urteko hazkunde tasa)
Karatxi-Erdia	69	2.971.626	43.067	1,4 %
Karatxi-Ekialdea	165	2.907.467	17.610	3,6 %
Karatxi-Hegoa	122	1.791.751	14.686	1 %
Karatxi-Mendebaldea	929	3.914.757	4.214	3,4 %
Korangi	95	2.457.019	25.918	2,4 %
Malir	2.268	2.008.901	886	3,9 %
Karatxiko banaketa	3.528	16.051.521	4.550	2,6 %

Arazo sozialak

Held at Qasim parkea Karatxin.

Hazkunde bizkorraren ondorioz, Karatxi aurre egin behar dio garapen prozesuan dauden metropoli handiek duten arazo berdintsuei: gainpopulazioa, jende pilaketa, trafiko arazoak, kriminalitatea. Gatazka etnikoak gertatzen dira. Beste arazo esanguratsua aberatsen eta txiroen arteko alde handia da. Hala, aberatsak mendebaldeko aberatsen tankerako bizimodua daramaten bitartean, hiriko txiroenak munduko herrialde pobreenen bizi baldintza berdinetan bizi dira.

Hiri senidetuak

Karatxi ondorengo hiriekin senidetuta dago:

•  Port Louis (Maurizio)^[14]
•  Shanghai (Txina)^[15]
•  Urumqi (Txina)^[16]
•  Houston (AEB)^[17][18][19]
•  Maxhad (Iran)^[20]
•  New York (AEB)^[21]