From Wikipedia, the free encyclopedia
Comenius, jatorrizko txekierazko izenez Jan Amos Komenský (eslovakieraz: Ján Amos Komenský, alemanez: Johann Amos Comenius, polonieraz: Jan Amos Komeński, hungarieraz: Comenius Ámos János, latinez: Iohannes Amos Comenius) (Uherský Brod ingurua, 1592ko martxoaren 28a – Amsterdam, 1670eko azaroaren 15a) egun Txekiar Errepublikan dagoen Moraviako irakasle, zientzialari, hezitzaile eta idazlea da.
| Comenius | |||||
|---|---|---|---|---|---|
_(1592-1670)._Tsjechisch_humanist_en_pedagoog._Als_voorganger_van_de_Moravische_of_Boheemse_Broedergemeente_verdreven_en_sedert_1656_gevestigd_te_Amsterdam_Rijksmuseum_SK-A-2161.jpeg) | |||||
| |||||
| Bizitza | |||||
| Jaiotza | Uherský Brod eta Nivnice, 1592ko martxoaren 28a | ||||
| Herrialdea | Habsburgotar monarkia | ||||
| Heriotza | Amsterdam, 1670eko azaroaren 15a (78 urte) | ||||
| Hobiratze lekua | Naarden | ||||
| Familia | |||||
| Ezkontidea(k) | Magdalena Vizovská (en)  (1618ko ekainaren 19a - 1622)Marie Dorota Cyrillová (en) (1624ko irailaren 3a - 1648ko abuztuaren 27a)Johanna Gajusová (en) (1649ko maiatzaren 17a - 1670eko azaroaren 15a) | ||||
| Seme-alabak | ikusi
| ||||
| Familia | |||||
| Hezkuntza | |||||
| Heziketa | Heidelbergeko Unibertsitatea (1613 - 1614) | ||||
| Hizkuntzak | latina txekiera alemana | ||||
| Jarduerak | |||||
| Jarduerak | irakaslea, pedagogoa, filosofoa, zientzialaria, teologoa, hizkuntzalaria, presbiteroa, idazlea, artxibozaina, historialaria, politikaria eta apezpikua | ||||
| Lantokia(k) | Přerov Fulnek Strážnice eta Nivnice | ||||
| Sinesmenak eta ideologia | |||||
| Erlijioa | Unity of the Brethren (en) | ||||
    | |||||
 | |||||
Txekieraz Jednota bratrská (latinez Unitas Fratrum eta Txekiar anaiak, Bohemiar anaiak edo Brethren izenez ezagunak) adar erlijioso protestanteko Moraviako gotzaina, iheslari erlijiosoa eta hezkuntza unibertsalaren -Didactica Magna bere liburuan garatu zuen kontzeptuaren- lehen defendatzaileetakoa. “Nazioen irakaslea” edo “Pedagogiaren aita” ezizenak eman zaizkio, sarritan heziketa modernoaren sortzailetzat jotzen delako.
Comeniusen jaioterria zein den ez dago erabat zehaztuta. Hiru herri izan daitezke: Komňa, Nivnice edo Uherský Brod, hirurak Moraviako barruti berean, Uherské Hradiště delakoan egun Txekiar Errepublikan. Bere arbasoak Hungariatik etorri ziren XVI. mendean eta bere familia-abizena Szeges zen (izena Janós Szeges zuen)[1].
Latinezko eskolara joan zen Přerov-en, Moravian, 1614-1618 urteen artean bertara irakasle itzuli zen. Ikasketak Herbornen (Hessen, Alemania; 1611-1613 tartean) eta Heidelbergen (Baden-Württemberg, hau ere Alemanian; 1613-1614 tartean). William Bathe josulagunaren nahiz irakasle izan zituen Johann Piscator, Heinrich Gutberleth eta bereziki Heinrich Alsteden eragina izan zuen. Herborneko eskolaren printzipioa hauxe zen: teoria guztiek erabilpen praktikoa behar dute, beraz didaktikoa izan behar du, hau da moralki irakasgarria.
Comenius artzain bilakatu zen 24 urterekin eta Brethren-ak atzerrira zuzendu zituen protestanteak kontrarreformarengatik jarraituak izan zirenean. Europako leku askotan bizi eta lan egin zuen, hala nola, Suedia, Polonia-Lituaniako mankomunitatea, Transilvania, Erromatar-Germaniar Inperio Santua, Ingalaterra, Herbehereak eta Hungaria.
Leszno-n (Polonia) babestu zen, non gimnasio (bigarren hezkunztako ikastetxea) bat zuzendu zuen. Ondoren Suediara abiatu zen Kristina erregina eta Axel Oxenstierna kantzelariarekin lan egiteko. 1642tik 1648ra Elbing-en (alemanieraz, egungo Poloniako Elbląg) egon zen eta gero Ingalaterran Samuel Hartlib-en laguntzarekin, Elblągekoa baitzen.
1650ean Zsuzsanna Lorántffy, Gorge I.a Rákóczi Transilvaniako printzearen emazteak Sárospatakera joateko gonbita. Comenius 1654 arte hortxe ibili zen irakasle estraineko Hungariar ikastetxe protestantean; bere lan nagusietako batzuk bertan idatziak dira. Gero Lesznora itzuli zen. "Iparraldeko Gerren" aroan, 1655ean, berak Suediako estatu protestantearen alde jo zuen eta horregatik bere etxe, eskuizkribu eta eskolako inprimategia erre zizkioten Poloniaren aldekoek 1656an. Erbesteratu beharrean, Amsterdamera joan zen, Herbeheretan eta hor hil zen 1670ean. Ondo ezagutzen ez diren arrazoiengatik Naardenen hilobiratu zuten; egun ere bere mausoleoa ikusgai dago bertan.
Bere alabetako bat, Elisabeth, Jablonné nad Orlicí herri txekiarreko Peter Figulusekin ezkondu zen. Bere semea, Daniel Ernst Jablonski, geroago Berlinera joan zen eta han Federiko I.a Prusiako erregearen gortearen artzain nagusia bihurtu zen. Han Nicolaus Ludwin Zinzendorf kontea ezagutu zuen. Zinzendorf Comeniusen lehen oinordetakoa izan zen Moraviar eliza protestanteko gotzain gisa.
Juan Amos Comenio izan zen lehen eskolaz edo ama eskolaz hitz egiten lehena. Ez zuen familiatik kanpoko erakundetzat hartzen, baina bai haurrari balio batzuk transmititzen zizkion lehena. Familiak beste irakaskuntza batzuk ere irakatsiko ditu, baina Comenioren arabera, ama izango da hori egiten lehena.
Bere ustez, hezkuntzak ideal pansofikoa izan behar zuen helburu, hau da, dena guztiei irakastea. Denok Jainkoaren seme-alabak garenez, denok dugu ikasteko aukera; hezigarritasuna gure izaeran dago. Zenbat eta jakintsuago, orduan eta gehiago hurbiltzen gara Jainkoarengana. Ikasleak ikastea lortzen ez bazuen edo diziplinarik gabekoa bazen, maisuaren hutsegiteagatik zen[2].
Hezkuntzak unibertsala izan behar zuen; ordena eta metodoa izan behar zituen, eta atsegina izan behar zuen. Ikaslea izan beharko litzateke arreta-zentroa. Comenioren ustez, irakastea hiru gauzatan oinarritzen da: denbora, objektua eta metodoa. Hiru metodotan oinarritutako hezkuntza-ideiak eman zituen: ulertzea, atxikitzea eta praktikatzea. Horren helburua ikaslearen irakaskuntza hobetzea zen. Irakasleak ikaslearekiko duen sentsibilitate-gaitasunera eta elkarrekintzara jo zuen, eta, horrela, ikaskuntzaren arrakasta bermatzen zuen.
Idatzitako lanen artean, bere Didaktika Magna da interesgarriena, haurrak hezteko eta eskola ondo zuzentzeko moduari buruz idatzitako lehen liburuetako bat. Bere lanen bidez, metodo didaktiko bat proposatu zuen.
Comeniok hasiera eman zien haurrentzako testu ilustratuei, animalien irudiekin eta ekintzekin, errazetik zailera graduatuta, ikasleak errazago uler zitzan. Pedagogia eta didaktika uztartzean oinarritutako hezkuntzaren metodologia aurkeztu zuen lehena izan zen. Sistema horrekin, ikaslearen progresio moral eta intelektuala zuzendu nahi nuen.
Bere bizitza eta obrak hobeto ezagutzen ditugu Altzairuzko Oihala jausi zenetik.
XIX. mendeko Txekiar Berpizkunde Nazionalean ’’’Comenius’’’ txekiar nazioaren ikur idealizatua bihurtu zen. Egun ere irudi honek bere horretan dirau.
Martxoaren 28a, jaio zen eguna, Txekian nahiz Eslovakian Irakasleen Eguna da.
1919an Comenius Unibertsitatea sortu zen Bratislavan (orduko Txekoslovakian, orain Eslovakian). Eslovakieraz eskolak eman zituen estraineko unibertsitatea izan zen.
Brána jazyků (txekieraz "Hizkuntzen atea") Txekiar Errepublikan 2005eko urritik 2007ko ekainera garatutako helduentzako hezkuntza proiektuak –gehienbat irakasleen hizkuntza trebeziaz ari denak- Janua linguarum reserata ("Hizkuntzen ate irekia") bere liburuaren izenburua hartu zuen
Sárospataken (Hungaria) irakasle-eskola batek bere izena darama; egun Miskolceko unibertsitatearen menpean dago.
Mazedoniako Skopjeko lehen mailako eskola bati Jan Amos Komenski (Comenius mazedonieraz) izena jarri zitzaion. 1963an hiri horretako eraikin ugari eraitsi zuen lurrikara izugarriaren ostean Txekoslovakiako gobernuak emandako diruaz egina da.
Fundacja Komeńskiego ("Comenius Fundazioa") Poloniako GKE bat da, 10 urtetik beherako umeei aukera berdintasuna eskaintzeari dedikatua.
1892an Comenius Hall deritzon eraikina eraiki zen Moravian College unibertsitatean (Pennsylvania, AEB). Urte berean bere jaiotzaren hirugarren mendeurrenaren ospakizunak sona handikoak izan ziren hezitzaileen artean eta Comenian Society izenekoa sortu zen, bere lanen argitalpen eta ikerketa garatzeko.
Aurrekoak bezala jatorri erlijioso moraviarra duen Salem College ikastetxeko (Ipar Carolina, AEB) hezkuntza departamentuak urtero Comenius Symposium antolatzen du bere omenez, hezkuntza munduaren egungo gaiez aritzen dena.
Cotton Matherren arabera Harvard Unibertsitatean (Massachusetts, AEB) presidentea izateko eskatu zioten baina nahiago izan zuen Suediara joatea [4].
"Comenius Domina" UNESCOk banatzen dituen sari entzutetsuenetakoa da; hezkuntzaren gaineko ikerketak eta berrikuntza bultzatzea du xede.
Roberto Rossellini zinema-zuzendariak Comenius eta bereziki bere "zuzeneko ikusmenaren teoria" hartu zituen italiarrak zituen teoria didaktikoen garapenerako, uste baitzuen mundua etorkizun utopiko[5] batean murgil lezakeela.
AEBetan ere bada Comenius Foundation izena daraman fundazio bat[6].
"Nazioen irakaslearen" izena hartu du Europako Batasunak 2002tik ikastetxeen arteko harremanak bultzatzeko programa bat [7] izendatzeko. Ikas-komunitatearen estamentu guztiei (ikasle, irakasle, familia, GKE, instituzioak...) zuzenduta dago. Lehen urteetan hiru ikasturterako proiektuaz izaten ziren eta 2009tik aurrera bi urtekoak izaten dira.
Euskal Herriko hainbeste ikastetxek esku hartzen dute aipatu proiektuan[8].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
