From Wikipedia, the free encyclopedia
Pedro Calderón de la Barca y Barreda González de Henao Ruiz de Blasco y Riaño edo Calderón de la Barca (Madril, Espainia, 1600eko urtarrilaren 17a – Madril, Espainia, 1681eko maiatzaren 25a) poeta eta antzerkigile espainiar nabaria izan zen.
| Pedro Calderón de la Barca | |||
|---|---|---|---|
 | |||
1663 - | |||
| Bizitza | |||
| Jaiotza | Madril, 1600ko urtarrilaren 17a | ||
| Herrialdea |  Espainia | ||
| Lehen hizkuntza | Gaztelania ertaina | ||
| Heriotza | Madril, 1681eko maiatzaren 25a (81 urte) | ||
| Hobiratze lekua | Madril | ||
| Familia | |||
| Ezkontidea(k) | ezkongabea | ||
| Seme-alabak | ikusi
| ||
| Haurrideak | ikusi
| ||
| Hezkuntza | |||
| Heziketa | Salamancako Unibertsitatea 1615) Q17622324  Alcalako Unibertsitatea Colegio Imperial de Madrid (en) (1608 - 1613) | ||
| Hizkuntzak | gaztelania | ||
| Jarduerak | |||
| Jarduerak | antzerkigilea, poeta, militarra, idazlea eta apaiz katolikoa | ||
| Lan nabarmenak | ikusi
| ||
| Kidetza | San Jakueren ordena Congregation of Secular Priests of Saint Peter the Apostle (en) | ||
| Mugimendua | Literatura barrokoa | ||
| Genero artistikoa | olerkigintza antzerkia komedia | ||
| Sinesmenak eta ideologia | |||
| Erlijioa | katolizismoa | ||
| Erlijio-ordena | Frantziskotarren Ordena | ||
       | |||
Espainiako Urrezko Mendearen delako egileen artean dugu. La vida es sueño eta El alcalde de Zalamea haren lanik ezagunenetarikoak dira. Haren antzerkia ideologia kutsu handiaz dago hornitua. Espainiako erregearen zerbitzari leiala eta Kontraerreformaren aldeko sutsua izan zen, eta xede nagusi horietara jarri zuen bere dohain ukaezina. Europako antzerkigile nagusietakoa izan zen bere garaian.
Bost anai-arreba izan zituen; hirugarrena zen bera. Bederatzi urte zituela jesuiten eskola inperialean sartu zen; bost urtez ibili zen eskola hartan humanitateak ikasten eta latindar poetak aztertzen eta haien lanak ikertzen. 1610ean ama hil zitzaion, eta aita Juana Freyrerekin ezkondu zen. Handik urtebetera, Calderonen aita hil egin zen eta amaordeak auzitara eraman zituen seme-alabaordeak, oinordekotzan kalteturik atera zela-eta. Epaia amaordearen aldekoa izan zen eta Calderónek eta anai-arrebek aitaren idazkaritza saldu behar izan zuten amaordeari ordaintzeko.
Horretan, Calderonen aitonak kapilautza bat sortzea erabaki zuen ilobaren batek bete zezan kargu hura, eta 1614an Alcalan matrikulatu zen Calderon. Ondoren, Salamancako unibertsitatera joan zen ikasketak jarraitzera. Azken hiri horretan, kanonak eta zuzenbidea ikasi zituen.
1620an Madrila joan zen bizitzera, eta hainbat liskarraldi izan zituen. Haietako batean, esate baterako, Calderónek berak eta bere anaiek parte hartu zuten eta Friasko dukearen zerbitzuan lan egiten zuen Diego de Velasco jaunaren seme bat hil zen; Calderonen senideek tratu bat hitzartu zuten; haren arabera 600 dukat ordaindu behar izan zituzten. Garai hartan, hainbat poesia lehiaketetan parte hartu zuen Calderonek, eta orduantxe hasi zen, seguru asko, idazten. Calderónen lehenengo lana 1623koa da, "Amor, honor y poder" (Maitasuna, ohorea eta boterea), hain zuzen ere.
Urte horretan hasi eta 1625. urtea arte Italia iparraldean eta Flandrian aritu omen zen soldadu, eta handik itzuleran, Friasko dukearen zerbitzura hasi zen lanean ezkutari gisa. Une horretan bertan hasi zen Calderon antzerkigintzan, eta denbora gutxian, gorteko antzerkigile ofizial bihurtu zen.
1635. urte inguruan, beste liskar batean egotea egokitu zitzaion: Pedro de Villegasek, Antonio de Villegas komikoaren semeak, larriki zauritu zuen Calderónen anaia bat eta Trinitarioen komentuan ezkutatu zen; idazlea eta aguazil talde bat komentuan sartu ziren haren bila, haina ez zuten haren helburua lortu. Gertaera haren kontrako izan ziren Lope (bere alaba komentu hartan bizi zen) eta fray Hortensio Paravicino. Azkenean, iskanbila hutsa izan zen hura, eta Calderónek Paravicinori erantzuteko, "El príncipe constante" (Printze tematia) komedia idatzi zuen. 1636an Santiagoren abitua eman zion erregeak.
1637an Juan Alfonso Enríquez Cabrera Infanterriko dukearen zerbitzura jarri zen, eta hala hasi zen haren karrera militarra. Hondarribia Conde jeneralaren setiotik askatu zuen gudarostean egon zen; konde-dukearen gudarostean, berriz, Kataluniako gerran parte hartu zuen. Lleidako setioan (1642) Felipe IV.aren mendeko gudaroste bateko buru izan ondoren, erretiratzea erabaki zuen.
Borrokaldi hartan bertan Calderonen anaia bat hil zen. Urte haietan, bestalde, Calderonen Pedro Jose semea jaio zen; ez dago, ordea, seme haren amaren berririk. 1651. urtean Calderon apaiz egin zen, eta semea ofizialki ezagutu zuen, ordu arte iloba zuela esan ohi baitzuen. Handik gutxira, ordea, hil egin zitzaion semea. Calderon Toledoko Errege Berrien kapilau izendatu zuten eta Toledora joan zen bizitzera. 1663an Erregearen ohorezko kapilau egin zuten eta gortera joan zen berriz ere bizitzera. Gortean zela autoak eta heste antzerki piezak zuzentzen jarraitu zuen; bere bizitzaren azkeneko urteetan, gortean aurkeztuko zituen auto sakramentalak eta komediak besterik ez zituen idatzi. Garai horretan Madrilgo Apaizen Lagunartean sartu zen, eta bertako kapilau nagusi izan zen. Felipe IV.a hil zenean (1665), gorteko antzerkigile nagusi izaten jarraitu zuen. Hala ere, erregearen heriotzak nolabaiteko gainbehera ekarri zuen bere ekoizpen dramatikoaren erritmoan. Karlos II.a errege berriaren kapilau nagusi izendatua izan zen 1666an. 1672an laugarren komedia argitaratu zen eta 1677an bosgarrena. Bere bizitzaren amaieran, estutasun ekonomiko batzuk jasan zituen, 1679an, errege zedula bidez, Ganberako gauzazko errazio bat eman zitzaion, jauregiko despentsan hornitu ahal izateko, hainbeste urtetako zerbitzuak kontuan hartuta, eta adinekoa eta behartsua zelako. [1].
Bere obra hiru motatan sailka daiteke bere jatorriaren eta tipologiaren arabera: antzoki komertzialetarako idatzi zituen komediak (komikoak, tragi-komikoak edo tragikoak), Gortearen enkarguz idatzitako obrak (konposizio historiko edo mitologikoak Felipe IV.ak eta Karlos II.ak funtzioak gortean eskaini zitzaten) eta Madrilgo Udalaren enkarguz idatzitako lanak, hau da, auto sakramentalak.[2]. Bere obra dramatikoa aztertzean, lehenik eta behin, jasotako antzerki-formula hobetzeko kezka handiagoa nabarmentzen da, argumentu edo trama berriak bilatu edo asmatzekoa baino. Bertan eta bere garaikideetan ohikoa izango da aurreko dramaturgoetan agertzen ziren gai, motibo eta azpijokoen aprobetxamendua eta egungo kritikak berridazketarako joera bati buruz hitz egiten du. Izan ere, halakoxea zen, ze Lope de Vegak eta bere jarraitzaileek espainiar eszenari emandako istorio eta argumentuen kopuru eta aniztasun itzelak, askotan, ikusleen oroimenean oraindik bizirik zeuden eta ondorengo antzerkigileek, gaiak eta intrigak berregitea edo birsortzea erabaki zuten. Calderon izango da askotan istorio zaharrak ezaugarri berri batzuetara eta molde tekniko berri batzuetara egokituko dituenetako bat. Baina ez da antzinako komedietara jotzea bakarrik, baizik eta bere aurreko komediak bere kasa edo beste egile batzuekin elkarlanean konposatutakoak ere berregiten ditu. [3].
Calderon antzerki lanak idazten hasi zen garaian, Lope de Vegaren antzerki eskola zen nagusi oraindik antzerkigintzan. Calderon eskola haren bidetik abiatu bazen ere, poliki-poliki hartatik banandu eta antzerki mota trinkoago bat, estilizatuago bat osatu zuen. Calderonen lanetan pertsonaia gutxiago agertzen zen eta adimena sentiberatasunaren gainetik jartzen zuen.
Calderonen dramen sailkapena hainbat irizpideren arabera egin daiteke, baina indar gehien duen sailkapena Menendez Pelayok proposatutakoa da. Sailkapen horren arabera, drama erlijioso, filosofiko eta trajikoetan banatzen dira Calderonen dramak.
_01.jpg)
Drama erlijioso nagusiak hauek dira: "Printze tematia", "La devocion de la Cruz" (Gurutzearen debozioa), "El purgatorio de San Patricio" (Patrizio santuaren purgatorioa), "El mágicoprodigioso" (Azti miragarria), "Los dos amantes del cielo" (Zeruko bi maitaleak), "Los cabellos de Absalon" (Absalonen ileak), "Judas Macabeo" (Judas Makabeo), "Las cadenas del demonio" (Deabruaren kateak), "La aurora de Copacabana" (Copacabanako egunsentia), "La exaltacion de la Cruz" (Gurutzearen gorespena) eta "El gran príncipe de Fez" (Fezko printze handia).
Valbuena Prat idazleak hiru aldi bereizi zituen Calderonen drama erlijiosoen artean: lehenengo garaian, gainerakoetan baino lan sutsuagoak eta ez hain intelektualak egin zituen. Garai horretako erakusgarri izango litzateke "Gurutzearen debozioa". Bigarren aldiaren erakusgarri, berriz, "Patrizio santuaren purgatorioa" eta "Printze tematia" lanak hartzen dira. Garai horretakoa da, bestalde, "Azti miragarria" drama subjektiboidealista, zeinetan jakintsua gogoetaren bidez eta ikerketaren bidez iristen den kristautasunaren egietara.
Calderonen drama filosofikoen artean "La vida es sueño" (Bizitza ametsa da) lana da aipatuena. Lan hori 1635. urte inguruan idatzi zuen Calderonek, alegia bere bigarren estilo aldian. Bigarren aldi hori aurreko aldia baino idealistagoa bada ere, lan horretako heroiak lehenengo aldikoen zenbait ezaugarri ekartzen ditu gogora. Drama trajikoen artean aipagarriak dira "El alcalde de Zalamea" (Zalameako alkatea) eta "La niña de Gomez Arias" (Gomez Ariasen umea).
Askoren ustez, "Zalameako alkatea" lanarekin iritsi zen Calderon goreneko mailara.
Lope de Vegaren dramaren izenburu berdina badu ere, harenak baino ekintza eta tentsio dramatiko handiagoa du. "Gomez Ariasen umea" ere giro kostunbrista eta errealistan osatua da, eta Velez de Guevararenizen bereko lanaren moldaketa da; lan hartatik hartu zituen zenbait eszena eta hirugarren ekitaldi osoa. Drama hori protagonista gaiztoaren heriotzarekin amaitzen bada ere, maitasunezko zaldunen liskarren gainean osatua da egitura nagusia.
Calderonen lanaren parte handi bat ohorezko lanek hartzen dute; eskema horren arabera, emaztearen odolaz garbitzen da engainatutako senarraren kaltea. Calderonek antzezten zituen ezaugarri nagusietako bat ohorea zen; baliabide dramatiko hori Lopek asmatua bazen ere, Calderonek eraman zuen goreneko mailara. Lan mota horien artean aipatzekoak dira: "El pintor de su deshonra" (Bere desohorearen marrazkilaria), "El medico de su honra" (Bere ohorearen medikua), "A secreto agravio, secreta venganza" (Ezkutuko irainari, ezkutuko mendekua), "El mayor monstruo del mundo" (Munduko munstrorik handiena), etab.
Calderonen antzerki lanen parte handi bat komediek osatzen dute, eta horien artean nabarmentzen dira ohiturazko komedia esaten zaienak. Bestalde, eskema berezi baten araberako antolamendua dute: zaldun noble eta ausart bat, maitemindurik, eta edozein unetan sastakoa emateko prest; emakume eder ezkongabea, umezurtz eta aitaren tutoretzaren mende; pertsonaia irrigarri bat, eta damaren zerbitzari bat. Maitasuna da osagai nagusia, eta ondoren, nahaste-borrastea sortzen duten hainbat egoera eta gaizki ulertu. Komedia mota horretan aipagarriak dira, besteak beste, "El alcalde de si mismo" (Bere buruaren alkate), "La dama duende" (Dama iratxoa), etab. Leku berezia hartzen dute komedia mitologikoek; errege aretoetan antzezten ziren eta eszenografia handia izaten zuten: "La hija del aire" (Airearen alaba), "Eco y Narciso" (Eko eta Narziso), etab.
Auto sakramentalen inguruan antolatzen da Calderonen antzerki guztia. Galderonek goreneko mailara eraman zuen Corpuseko ohitura dramatikoa, eta Calderonen autoak genero horren eredu gelditu ziren.
Zazpi talde handitan banatzen dira Calderonen auto sakramentalak: filosofikoak eta teologikoak, "El gran teatro del mundo" (Munduaren antzeztoki handia), "El gran mercado del mundo" (Munduaren merkatu handia), adibidez; mitologikoak, "Los encantos de la culpa" (Erruaren xarma), "El divino Orfeo" (Orfeo jainkozkoa); parabolak eta ebanjelioko pasarteak, "El diablo mundo" (Mundu deabrua), "El mayor de los dias" (Egunetan handiena); historikoak eta elezaharren ingurukoak, "La devocion de la cruz" (Gurutzearen debozioa).
Bestalde, hiru aldi bereiz daitezke auto sakramentalen artean: lehenengo aldian, auto labur arinak idatzi zituen, hala nola, "El pleito matrimonial del alma y el cuerpo" (Arimaren eta gorputzaren ezkontza auzia) eta "La cena del rey Baltasar" (Baltasar erregearen afaria); bitarteko aldian idatzi zuen (1648-1660), besteak beste, "El gran teatro del mundo"; eta 1660tik aurrera hirugarren aldia osatu zuen, konplexutasun teologiko handikoa eta poetaren heldutasun artistikoa bete-betean erakusten duena. Azken aldi horretakoak ditu "La vida es sueño" (1673) eta "El santo rey don Fernando" (1671, Fernando errege santua).
_03.jpg)
"La vida es sueño" bertsotan idatzitako drama da. Poloniako Basilio erregeak, zenbait horoskoporen bidez, Sejismundo bere seme jaio berria etorkizunean tirano fedegabea izango dela jakiten du. Erregeak, orduan, haurra hilik jaio dela sinestarazten die gainerakoei eta dorre batean sartzen du.
Dorrean basatien modura hazten da Sejismundo . Baina erregeak, semea erregetzatik baztertu aurretik, froga bat egin nahi dio eta gortera eramaten du semea lokarturik.
Sejismundori bere benetako jatorria zein den jakinarazten diotenean biziki haserretzen da. Erregeak, erantzuna ikusirik, dorrera bidaltzen du berriro ere. Behin dorrera itzuli denean gertatutako guztia ametsa izan dela uste du Sejismundok, baina baita bera dorre hartan egotea ere. Azkenik, erregeak erregetza ilobei uztea erabakitzen du, baina herriak altxamendua antolatzen du eta Sejismundo eramaten dute gortera. Baina Sejismundo aitaren zerbitzura jartzen da apal-apal.
Gaztelerazko literaturaren Urrezko Mendeko pieza ezagun eta adierazgarrienetako bat da. Literatura barrokoaren barruan kokatuta, Aro Modernoan estatuak boterearekiko eta duintasun pertsonalarekiko zituen kezketako batzuk islatzen dituen ohorezko drama gisa sailkatzen da, botere-oreka baten bidez (monarkikoa, militarra, judiziala, udalekoa).
Bere garaian lortu zuen ospe handia, harrigarria bada ere, bere obraren oinarrian konplexutasun teologiko-filosofikoa kontuan hartuz gero. Eragina handia izan zuen Goetherengan, batik bat, bere Fauston. Alemaniako erromantizismoan eta ondorengo idealismo filosofikoan eragiten du, Shopenhauer, Hegel edo Wagnerrek aipatu egiten dute.[6]. Nabarmena da onirikoa duen garrantzia bere obran. Monarkiaren defentsa, kontrarreforma eta ohorea dira bere obra dramatikoaren ezaugarri. Ohorea norbanakoaren duintasunarekin lotzen da, bere buruarekiko eta, oro har, gizabanakoarekiko errespetuarekin, bere askatasunarekin, (erabakitzeko gaitasun askearen zentzuan ulertuta, ez askatasun politikoaren zentzuan, noski). Ohorean, hain zuzen, gordetzen da gizabanakoaren azken hesia, aginte monarkikoaren bidegabekerien aurrean bere lanen ikuspegian.[7]. XIX mendean eraiki zen Calderoenen obraren eskuin politikarekin lotura hautsiezina, Marcelino Menendez Pelayoren pentsamenduaren eraginarekin. Horrekin, korronte kontserbadore batek, espainiar nazionalitatearen, erlijio katolikoaren eta monarkia erreakzionarioaren multzoa eta lan calderoniarraren arteko identifikazioa eta jabetzea gertatu ziren. [8]. Federico García Lorcak, La Barraca konpainiako zuzendari artistiko gisa, Auto sakramentalak eta Bizitza amets sartu zituen antzeztu beharreko obren errepertorioan, eta horrek kritikak sortuko ditu, bai eskuinetik, bai ezker politikotik, XX. mendean Calderoni buruz egin den irakurketa demagogikoa islatzen duten erreakzioekin. Eskuineko erreakzio bortitza antzezpena boikotatzeraino iritsi zen, 1932ko uztailaren 13an Sorian, antzezpena eteten eta ikasle antzezleei harriak botatzen.[9]. Nolabait, klasikoaren jabetza ideologikoa kendua sentitzen zuten. Espainiako gerra zibilean eta berrogeiko hamarkadan, Luis Escobar Kirkpatrick funtsezkoa izan zen Falangeak eta ondoren frankismoak Calderonen figura bereganatzeko prozesuan, orduko antzerkigintzan. [10].
 |
Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Pedro Calderón de la Barca  |
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
