Angela Merkel

Angela Dorothea Merkel, jaiotzez Angela Dorothea Kasner (Hanburgo, 1954ko uztailaren 17a) alemaniar politikaria da, CDUko kidea. Alemaniako kantzilerra izan zen 2005eko azaroaren 22tik 2021eko abenduaren 8ra arte. Alemaniako lehenengo emakumezko kantzilerra izan zen. Munduko emakumerik boteretsuena zela iritzi zuen Forbes aldizkariak 2019an.^[1]

Angela Merkel
(2017) Irudi gehiago
Ahotsa
Bundestageko kidea 2017ko urriaren 24a - 2021eko urriaren 26a Barrutia: Vorpommern-Rügen – Vorpommern-Greifswald I (en) Hautetsia: 2017ko Alemaniako hauteskunde federalak Bundestageko kidea 2013ko urriaren 22a - Barrutia: Vorpommern-Rügen – Vorpommern-Greifswald I (en) Hautetsia: 2013ko Alemaniako hauteskunde federalak Bundestageko kidea 2009ko urriaren 27a - 2013ko urriaren 22a Hautetsia: Bundestageko 17. Legealdia 30. President-in-Office of the European Council (en) 2007ko urtarrilaren 1a - 2007ko ekainaren 30a ← Matti Vanhanen - José Sócrates → 8. Alemaniako Kantziler Federala 2005eko azaroaren 22a - 2021eko abenduaren 8a ← Gerhard Schröder - Olaf Scholz → Bundestageko kidea 2005eko urriaren 18a - 2009ko urriaren 27a Hautetsia: Bundestageko 16. Legealdia Bundestageko kidea 2002ko urriaren 17a - 2005eko urriaren 18a Hautetsia: Bundestageko 15. Legealdia 12. Chairman of the CDU/CSU Bundestag fraction (en) 2002ko irailaren 24a - 2005eko azaroaren 21a ← Friedrich Merz - Volker Kauder → 7. leader of the Christian Democratic Union (en) 2000ko apirilaren 10a - 2018ko abenduaren 7a ← Wolfgang Schäuble - Annegret Kramp-Karrenbauer → Secretary General of the CDU (en) 1998ko azaroaren 7a - 2000ko apirilaren 10a ← Peter Hintze - Ruprecht Polenz → Bundestageko kidea 1998ko urriaren 26a - 2002ko urriaren 17a Hautetsia: Bundestageko 14. Legealdia Federal Minister for the Environment, Nature Conservation and Nuclear Safety (en) 1994ko azaroaren 17a - 1998ko urriaren 26a ← Klaus Töpfer - Jürgen Trittin → Bundestageko kidea 1994ko azaroaren 10a - 1998ko urriaren 26a Hautetsia: 1994 German federal election (en) Party Chairman of the CDU Mecklenburg-Western Pomerania (en) 1993 - 2000 ← Günther Krause - Steffie Schnoor → Federal Minister of Family Affairs, Senior Citizens, Women and Youth (en) 1991ko urtarrilaren 18a - 1994ko azaroaren 17a ← Hannelore Rönsch - Claudia Nolte → Bundestageko kidea 1990eko abenduaren 20a - 1994ko azaroaren 10a Hautetsia: 1990 German federal election (en)
Bizitza
Jaiotzako izen-deiturak	Angela Dorothea Kasner
Jaiotza	Eimsbüttel (en) eta Hanburgo, 1954ko uztailaren 17a (70 urte)
Herrialdea	Alemania  (1990eko urriaren 3a -
Bizilekua	Berlin Hanburgo Quitzow (en) Templin Leipzig Gießen
Talde etnikoa	alemaniarra
Lehen hizkuntza	alemana
Familia
Aita	Horst Kasner
Ama	Herlind Kasner
Ezkontidea(k)	Ulrich Merkel  (1977ko irailaren 3a -  1982ko martxoa) Joachim Sauer  (1998ko abenduaren 30a -
Seme-alabak	ikusi baliorik ez
Haurrideak	ikusi Marcus Kasner (en) Irene Kasner (en)
Familia	ikusi Adrian Sauer (en) (semeorde)
Leinua	family of Angela Merkel (en)
Hezkuntza
Heziketa	Alemaniako Zientzien Akademia Berlinen doctor rerum naturalium (en) Extended Secondary School Templin (en) 1973) Polytechnic Secondary School Templin (en) (1961 - Leipzigeko Unibertsitatea (1973 - 1978) Diplom (en) : fisika
Tesia	Examination of the mechanism of decays with singular bond breaking and calculation of their coefficient of reaction rate on the basis of quantum mechanical and statistical methods (en)
Tesi zuzendaria	Lutz Zülicke
Hizkuntzak	alemana ingelesa errusiera
Irakaslea(k)	Reinhold Haberlandt (en)
Jarduerak
Jarduerak	politikaria, fisikaria, estatu-politikaria eta kimikaria
Parte-hartzailea 2012 German presidential election (en) 2009 German presidential election (en) 2004 German presidential election (en) 2010 German presidential election (en) Q105756728 1999 German presidential election (en) 2017ko Alemaniako hauteskunde presidentziala State visit of Angela Merkel to the Kingdom of Jordan (en) 2005 Bilderberg Conference (en) commencement at the Harvard University (en) Visit of Angela Merkel to Azerbaijan (en) World Economic Forum Annual Meeting 2013 (en) World Economic Forum Annual Meeting 2015 (en) World Economic Forum Annual Meeting 2018 (en) World Economic Forum Annual Meeting 2020 (en) World Economic Forum Annual Meeting 2004 (en) Angela Merkel state visit to Israel (en) Q116930819 Leipziger Buchmesse 2023 (en) Q105834611
Altuera	1,65 metro, 1,67 metro
Lantokia(k)	Berlin Templin eta Uckermark District (en)
Enplegatzailea(k)	Zentralinstitut für Physikalische Chemie (en)  (1978 -  1990) Press and Information Office of the Federal Government of Germany (en)  (1990eko urriaren 3a -  1990eko abenduaren 20a)
Lan nabarmenak	ikusi Examination of the mechanism of decays with singular bond breaking and calculation of their coefficient of reaction rate on the basis of quantum mechanical and statistical methods (en)
Jasotako sariak	ikusi Karlomagno Saria  (2008ko maiatzaren 1a) Grand Cross of the Order of the Sun of Peru‎ : Alan García Pérez  (2008ko maiatzaren 17a) Grand Cross of the Order of Prince Henry  (2009ko martxoaren 2a) Askatasunaren Domina Presidentziala : Barack Obama  (2011ko ekainaren 7a) Eric M. Warburg Award : Atlantik-Brücke (en)  (2009ko ekainaren 25a) German Media Award : Media Control  (2009) Leo-Baeck-Medal : Leo Baeck Institute (en)  (2010eko irailaren 21a) Heinz-Galinski-Award  (2012ko azaroaren 28a) Knight Grand Cross of the Order of Merit of the Italian Republic  (2006ko martxoaren 21a) German Leo Baeck Award  (2007) Grand Cross 1st class of the Order of Merit of the Federal Republic of Germany  (2008) Jawaharlal Nehru Award for International Understanding  (2009) Indira Gandhi Peace Prize  (2013) Robert Schuman Domina : Europako Alderdi Popularra  (2007) Abraham Geiger Prize  (2015) Time Person of the Year : Time  (2015) Honorary doctor at the Nanjing University  (2016ko ekaina) Order of the Republic  (2015eko azaroaren 12a) Grand Cross of Royal Norwegian Order of Merit  (2007ko urriaren 15a) Order of Stara Planina Order of King Abdulaziz al Saud Order of Zayed honorary doctor of the Leipzig University  (2008ko ekainaren 3a) Jerusalemgo Unibertsitate Juduko honoris causa doktoregoa  (2007) honorary doctor of the Katholieke Universiteit Leuven  (2017ko urtarrilaren 12a) Honorary doctors of Ghent University  (2017ko urtarrilaren 12a) honorary doctor of Tel Aviv University  (2011ko otsailaren 1a) Grand Cross of Honor for Services to the Republic of Austria : Werner Faymann  (2015eko abuztuaren 27a) honorary doctor of Babeș-Bolyai University  (2010eko urriaren 12a) Honorary doctor at the University of Bern  (2009) honorary doctor of Harvard University  (2019ko maiatzaren 30a) Lucius D. Clay Medal : Federation of German-American Clubs (en)  (2009) Henry A. Kissinger Prize  (2020ko urtarrilaren 21a) honorary doctor of Comenius University  (2014ko urriaren 20a) honorary doctor of the D. Mendeleev University of Chemical Technology of Russia Commander's Cross of the Order of Merit of the Federal Republic of Germany  (1996) honorary doctor of Wrocław University of Science and Technology  (2008ko irailaren 24a) Presidential Medal of Distinction : Shimon Peres  (2014) Ehrenplakette des Bundes der Vertriebenen : Federation of Expellees (en)  (2014) Wilhelm Leuschner Medal  (2014ko azaroaren 28a) Financial Times Person of the Year  (2015) Four Freedoms Award – Freedom Medal : Roosevelt Foundation (en)  (2016) Vytautas Handiaren ordena : Dalia Grybauskaitė  (2017) Eugen Bolz Prize  (2017) Grand Cross of the Order of the White Double Cross‎ : Andrej Kiska  (2019ko otsailaren 7a) honorary citizen of Templin  (2019ko otsailaren 8a) Order of the Three Stars : Raimonds Vējonis  (2019ko otsailaren 19a) [[]]  (2019ko abuztuaren 31) Buber-Rosenzweig-Medal : Deutscher Koordinierungsrat der Gesellschaften für Christlich-Jüdische Zusammenarbeit (en)  (2020) Order of the Cross of Terra Mariana, 1st Class : Kersti Kaljulaid  (2021eko otsailaren 23a) honorary doctor of Johns Hopkins University  (2021eko uztailaren 15a) Supreme Order of the Renaissance : Abdullah II.a Jordaniakoa  (2021eko urriaren 28a) Order of Liberty : Volodymyr Zelensky  (2021eko abuztuaren 22a) Grand Cordon of the Order of Leopold : Filipe Belgikakoa  (2021eko urriaren 15a) Ohorezko Legioko gurutze handia : Emmanuel Macron  (2021eko azaroaren 3a) Knight Grand Cross in the Order of the Netherlands Lion  (2021eko azaroaren 12a) Félix Houphouët-Boigny Peace Prize  (2022) Nansen Refugee Award : Iheslarientzako Nazio Batuen Goi Mandataritza  (2022ko urriaren 4a) Grand Cross special issue of the Order of Merit of the Federal Republic of Germany, special issue : Frank-Walter Steinmeier  (2023ko apirilaren 17a) State Prize of North Rhine-Westphalia : Hendrik Wüst  (2023ko maiatzaren 16a) Grand Collar of the Order of Prince Henry  (2021eko abenduaren 9a) Bavarian Order of Merit : Markus Söder  (2023ko ekainaren 21a) European Civil Rights Prize of the Sinti and Roma  (2021eko apirilaren 28a) [[]] : Jewish Museum Berlin (en)  (2011ko urriaren 24a) Grand Collar of the Order of Prince Henry Decoration for Exceptional Merits Grand Cross of the Order of Merit of the Grand Duchy of Luxembourg Vision for Europe Award Charles V European Award [[]]  (2023) Order of Merit of the Federal Republic of Germany Italiar Errepublikako Merituaren Ordena Decoration of Honour for Services to the Republic of Austria Order of Merit Order of the Cross of Terra Mariana Order of the White Double Cross Order of the Netherlands Lion Order of Prince Henry Peruko Eguzkiaren Ordena
Kidetza	Atlantik-Brücke (en) Rotary Club (en) Free German Youth (en) Cabinet Kohl IV (en) Cabinet Kohl V (en) First Merkel cabinet (en) Second Merkel cabinet (en) Third Merkel cabinet (en) Fourth Merkel cabinet (en)
Sinesmenak eta ideologia
Erlijioa	Eliza Ebanjelikoa Alemaniana Luteranismoa Eliza ebanjelikoa
Alderdi politikoa	Alemaniako Batasun Demokrata Kristaua Democratic Beginning (en) Christian Democratic Union (GDR) (en)
buero-bundeskanzlerin-ad.de eta angela-merkel.de

Lehen urteak eta ikasketak

Angela Dorothea Kasner Hanburgon jaio zen, 1954ko uztailaren 17an.^[2] Aita, Horst Kasner, artzain luteranoa zen, eta ama, Herlind Jentzsch, ingeles eta latin irakaslea. Angelak hiru hilabete zituelarik, familia Ekialdeko Alemaniara aldatu zen, aita Quitzow herrira igorri baitzuten. 1957an, azkenik, Templinen (Brandenburgo) kokatu ziren. Bertan egin zituen lehenbiziko ikasketak.^[3]

1973-1978 bitartean, Fisika ikasi zuen Leipzigeko Karl Marx Unibertsitatean. 1977an, Ulrich Merkel ikaskidearekin ezkondu zen; bost urte geroago dibortziatu baziren ere, Angelak senar ohiaren abizena atxiki zuen.^[3] 1986an, doktoregoa kimika kuantikoan lortu zuen Ekialdeko Berlingo Zientzien Akademian.^[4] Garai hartan ezagutu zuen Joachim Sauer fisikaria, eta 1998an ezkondu ziren.

Bizitza politikoa

1989an Berlingo harresia erori ondoan, Esnaldi Demokratikoa (alemanez: Demokratischer Aufbruch) alderdian sartu zen, eta CDUn 1990eko abuztuan. Alemaniaren bateratzearen osteko lehenbiziko hauteskundetan, 1990eko abenduan, Bundestageko diputatu hautatu zuten.^[3] 1991eko urtarrilean, Emakume eta Gazteria ministro izendatu zuen Helmut Kohlek; honek paratu zion "ekialdeko neskatxa" ezizena.^[2]

Ingurune eta Segurtasun Nuklear ministroa izan zen 1994-1998 bitartean, eta 1995eko martxo-apirilean Berlinen egindako Nazio Batuen Erakundearen Klima Aldaketari buruzko Konferentziako lehendakaria izan zen.^[5] Helmut Kohlek 1998ko iraileko hauteskundeak galdu ondoren, aldaketa sakona izan zen CDU alderdian, eta Merkel idazkari nagusi hautatu zuten.^[6] Bi urte geroago, alderdiaren presidentetza hartu zuen, Wolfgang Schäublek dimisioa eman ostean. Haren hautaketarekin, bere irudia berritu nahi izan zuen CDUk, emakumea ez ezik, Ekialdeko Alemaniakoa eta protestantea baitzen; ordura arteko buruzagiak, aldiz, gizonezkoak, katolikoak eta Mendebaldekoak izan ohi ziren.^[7]

CDUko presidente izan arren, lanak izan zituen bere boterea sendotzeko. Izan ere, 2002an CDU-CSU batasun kristau-demokratak Bavierako lehen ministro Edmund Stoiber aukeratu zuen kantzilergai, Merkelen kaltetan.^[8] CDU-CSUk hauteskundeak galdu ondoren, Merkel oposizioaren buru bilakatu zen.^[3]

2005eko maiatzeko hauteskundeetan, Merkel izan zen kristau-demokraten hautagaia eta, alde txikiaz izan bazen ere, nagusitu zitzaion Gerhard Schröder sozialdemokratari: CDU-CSUk botoen % 35,2 eta 226 eserleku eskuratu zituen; SPDk botoen % 34,2 eta 222 eserleku.^[9] Baina aldea ez zen gobernua eratzeko adinakoa, eta bi alderdi horiek gobernu koalizio handiaren aukera planteatu zuten; negoziazio luzeen ondoren, akordioa erdietsi, eta azaroaren 22an Angela Merkel aukeratuko zuten kantziler.^[10]

Alemaniako kantziler

2005eko azaroaren 22an Angela Merkel Alemaniako kantziler hautaturik, koalizio gobernua osatu zuten CDUk eta SPDk. Hurrengo lau urteetan, egoera ezberdinetara egokitzeko gaitasun handia erakutsi zuen. Gobernukide sozialdemokratak hainbat kuota sozial jarri zizkion haren politika kontserbadoreari. Nazioartean erreferente bilakatu zen, batez ere G8koan eta Europar Batasunean presidentetza izan zuenetik.^[11]

2009ko iraileko hauteskundeetan, Merkelen alderdiak lortu zuen garaipena, bozen % 33,8 eta 239 eserleku eskuraturik. Aurreko agintaldian ez bezala, Alderdi Liberalarekin (FDP) osatu zuen gobernu koalizioa.^[12] Euroguneko zorraren krisia izan zen bigarren agintaldi horretako gertakari nagusia. 2011n, herrialdeko zentral nuklear guztiak 2022. urterako ixteko plana aurkeztu zuen legebiltzarrean, eta onartua izan zen.^[13] 2013an jakin zenez, AEBek Angela Merkelen telefonoa zelatatu zuten; Merkelek berehala deitu zion Barack Obama estatubatuar presidenteari, azalpenak eskatzeko.^[14]

2013ko iraileko Bundestageko hauteskundeetan, CDU-CSU gailendu zen berriz ere, botoen % 41,5 eta 311 eserleku lorturik; SPDk botoen % 25,7 eta 193 eserleku atera zituen.^[15] Horiek horrela, Angela Merkel hirugarren aldiz hautatu zuten kantziler, kontserbadoreen eta sozialdemokraten akordioari esker.^[16] Koalizio handia osatzearen truke, lanbide arteko gutxieneko soldata bat ezartzea onartu zuen Merkelek.^[17] 2015ean Europan larritu zen Errefuxiatuen krisian, mugak ixtea ez zela aterabidea adierazi zuen kantzilerrak, eta erantzun solidarioa eskatu;^[18] izan ere, urtarriletik irailera 577.000 iheslari hartu zituen Alemaniak.^[19]

2017ko hauteskundeetan laugarrenez izan zen nagusi, nabarmen behera egin arren: botoen % 32,9 eta 246 eserleku bereganatu zituen.^[20] 2018ko martxoaren 14an hartu zuen berriz ere kantziler kargua, alderdi sozialdemokratarekin akordioa sinatu ondoren.^[21]