Abaritz

Abaritza^[1] edo txaparra^[2] (Quercus coccifera) zuhaixka espezie bat da, pagazeoen familiako haritz mota bat, jatorria Mediterraneo ertzean duena. Hostoiraunkorra izaki, artearen antza du.^[3]

Abaritz
Irudi gehiago
Iraute egoera
Arrisku txikia  (IUCN 3.1)
Sailkapen zientifikoa
Erreinua	Plantae
Ordena	Fagales
Familia	Fagaceae
Generoa	Quercus
Espeziea	Quercus coccifera Linnaeus, 1753
Banaketa mapa

Espezie Mehatxatuen EAEko Katalogoan sarturik dago "interes berezikoa" kategorian.^[4]

Taxonomia

Lineok deskribatu zuen Zientziarako Species Plantarum liburuan, 1753. urtean.^[5]

Izena

Generoaren Quercus izenaren barnean Euskal Herrian ohikoak diren zuhaitz asko aurkitzen dira, abaritzaz gain haritza, artea, erkametza... Espeziearen coccifera izena latinetik dator eta "baiak dituena" esan nahi du.

Espainiako hainbat tokitan "chaparro" esaten zaio, eta euskarazko jatorria du, izan ere zuhaizka "txikia eta trinkoa" baita. Hegoamerikako hainbat tokitan antzeko zuhaixken basoei "chaparral" esaten zaie.^[6]

Sinonimoak

• Ilex aculeata Garsault, Fig. Pl. Méd.: t. 117 (1764).
• Quercus pseudococcifera Desf., Fl. Atlant. 2: 349 (1799).
• Quercus rigida Willd., Sp. Pl. 4: 434 (1805).
• Quercus calliprinos Webb, Iter Hispan.: 15 (1838).
• Scolodrys rigida (Willd.) Raf., Alsogr. Amer.: 29 (1838).
• Quercus mesto Boiss., Voy. Bot. Espagne 2: 579 (1842).
• Quercus fenzlii Kotschy, Eich. Eur. Orient.: 24 (1860).
• Quercus palaestina Kotschy, Eich. Eur. Orient.: 19 (1860).
• Quercus aquifolia Kotschy ex A.DC. in A.P.de Candolle, Prodr. 16(2): 108 (1864).
• Quercus arcuata Kotschy ex A.DC. in A.P.de Candolle, Prodr. 16(2): 56 (1864).
• Quercus brachybalanos Kotschy ex A.DC. in A.P.de Candolle, Prodr. 16(2): 54 (1864).
• Quercus chainolepis Kotschy ex A.DC. in A.P.de Candolle, Prodr. 16(2): 55 (1864).
• Quercus consobrina Kotschy ex A.DC. in A.P.de Candolle, Prodr. 16(2): 54 (1864).
• Quercus cretica Raulin ex A.DC. in A.P.de Candolle, Prodr. 16(2): 54 (1864), pro syn.
• Quercus dipsacina Kotschy ex A.DC. in A.P.de Candolle, Prodr. 16(2): 55 (1864).
• Quercus dispar Kotschy ex A.DC. in A.P.de Candolle, Prodr. 16(2): 55 (1864).
• Quercus echinata Kotschy ex A.DC. in A.P.de Candolle, Prodr. 16(2): 55 (1864), nom. inval.
• Quercus inops Kotschy ex A.DC. in A.P.de Candolle, Prodr. 16(2): 54 (1864).
• Quercus recurvans Kotschy ex A.DC. in A.P.de Candolle, Prodr. 16(2): 56 (1864).
• Quercus valida Kotschy ex A.DC. in A.P.de Candolle, Prodr. 16(2): 55 (1864).
• Quercus sibthorpii Kotschy ex Boiss., Fl. Orient. 4: 1169 (1879).
• Quercus pseudorigida Kotschy ex A.Camus, Chênes, Atlas 1: 51 (1934).

Deskribapena

Abaritz landarea.

Zuhaixka txikia da, bi metroko altuera hartzera iristen dena. Batzuetan 4 edo 6 metrotakoak aurkitzen dira^[7] eta Zipren bada ezohiko abaritz erraldoi bat, 700 urteko adina duena eta 17 metrotako altuera daukana.

Oinarritik ateratzen zaizkio adar ugari eta sarritan adar horiek elkar gurutzatzen dira, zuhaixkari itxura trinkoa emanez. Adarrak hauts kolorekoak dira eta azal leuna dute.^[4]

Hosto bakunak eta txandakatuak ditu, kolore berde bizikoak, zurrunak, obalatuak edo luzangak eta distiratsuak, eta ertzetan hortz zorrotzak dituzten. Ukitze soilarekin erori egiten dira.

Landare monoikoa da, hau da, lore arrak eta emeak bereizita ditu^[8]. Ez dira oso ikusgarriak, perianto berde batek osatzen baititu. Lore arrak horiak ikusten dira lorezilengatik eta multzoka zintzilikatzen dira eta emeak banaka agertzen dira, gehienez bikoteka edo hirukoteka.^[4]

Fruitua ezkurra da, kopa arantzatsu batean kokaturik dagoena. Horrek bereizten du artearen ezkurretik^[4]. Hasieran berde kolorekoa izaten da eta heldu ahala marroi-gorrixka kolorea hartzen du.

Habitata

Abaritza kostaldeko labar batean.

Malda lehor eta eguzkitsutan hazten da, batez ere lurzoru karetsuetan eta pobreetan. Klima mediterraneo kontinentala atsegin duenez udako lehorteak ongi jasaten ditu, berozalea baita, horregatik gehienez ere 1.000 metrotako altueran ikusiko da.

Itsas ertzeko labarretan eta haizelekutan ere hazten da, Quercus generoko bestelako espezieak edo pinuak bizi ezin daitezkeen tokietan.

Euskal Herrian mediterranear isurialdean agertzen da, Arabako Errioxan eta Nafarroako Erriberan. Gipuzkoan populazio bat dago katalogatuta, Arrasate aldean, eta Bizkaia mendebaldean bada beste populazio bat baina katalogatu gabe dago.^[4]

Ugalketa eta bizi-zikloa

Apirila eta ekaina artean loratzen da. Ezkurrak hurrengo urteko udazkenean heltzen dira.^[4]

Ekologia

Abaritza kermes intsektuen elikagaia da; kermesa eskarlata tindagaiaren iturri izan da gizakiarentzat.^[9]

Estepako animalia askorentzat elikagai bakarra izatera iristen da abaritza.

Iruditegia

• 
  Hostoak.
• 
  Infloreszentzia arra.
• 
  Ezkurrak zuhaitzean.
• 
  Ezkurrak.