Τρομοκρατία (Γαλλική Επανάσταση)

Η Τρομοκρατία (Γαλλικά: la Terreur), ή Βασιλεία του Τρόμου είναι ο όρος που χρησιμοποιείται για να ορίσει την περίοδο της Γαλλικής Επανάστασης μεταξύ 1793 και 1794. Χαρακτηρίζεται από την ίδρυση μιας επαναστατικής κυβέρνησης, με επίκεντρο την Επιτροπή Κοινής Σωτηρίας και την Επιτροπή Γενικής Ασφάλειας. Ο σκοπός αυτής της προσωρινής αναστολής της κυβέρνησης της Συμβατικής ήταν να αντιμετωπίσει τα πολλά προβλήματα που αντιμετώπιζε η Γαλλία εκείνη τη στιγμή: εξωτερικοί πόλεμοι με τις συνασπισμένες μοναρχικές δυνάμεις της Ευρώπης, πόλεμος της Βανδέας, Ομοσπονδιακές εξεγέρσεις και οικονομική κρίση. Η Τρομοκρατία χαρακτηρίζεται επομένως σαν κατάσταση έκτακτης ανάγκης που σκόπευε να συγκρατήσει στρατιωτικά, πολιτικά και οικονομικά την πολλαπλή κρίση η οποία έπληττε τη Γαλλία.

Τρομοκρατία

Μέρος της Γαλλικής επανάστασης
Εννέα εμιγκρέ εκτελούνται στη γκιλοτίνα
Ημερομηνία	1793 – 1794
Τοποθεσία	Πρώτη Γαλλική Δημοκρατία
Οργανώθηκε από	Επιτροπή Κοινής Σωτηρίας

Κύρια πρόσωπα της περιόδου ήταν ο Μαρά, ο Δαντών και κυρίως ο Ροβεσπιέρος.

Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, πραγματοποιήθηκαν πολλές συλλήψεις, συνοπτικές εκτελέσεις, συνοπτικές δίκες και σφαγές ως απάντηση στην απειλή της Δημοκρατίας. Εκτιμάται ότι περίπου 300.000 άνθρωποι φυλακίστηκαν, 17.000 καρατομήθηκαν στη γκιλοτίνα, 10.000 πέθαναν στη φυλακή, πυροβολήθηκαν ή πνίγηκαν.^[1]

Χρονική περίοδος

Υπάρχει διαφωνία των ιστορικών σχετικά με το πότε ακριβώς ξεκίνησε η περίοδος της Τρομοκρατίας. Μια κοινά παραδεκτή ημερομηνία είναι η 17η Σεπτεμβρίου 1793, όταν με το νόμο περί Υπόπτων όλοι οι πολίτες μπορούσαν να χαρακτηρισθούν ύποπτοι. Επίσης αναφέρεται η 5η Σεπτεμβρίου 1793 όταν επαναστάτες εισέβαλαν στη Συμβατική και ζήτησαν να τεθεί «η Τρομοκρατία στην ημερήσια διάταξη», ^[1] η 10η Μαρτίου, όταν ανασυστάθηκε το Επαναστατικό Δικαστήριο, ή ακόμη η προηγούμενη περίοδος των σφαγών του Σεπτεμβρίου το 1792. Τελείωσε στις 27 Ιουλίου του 1794, με την Πτώση του Ροβεσπιέρου και τη μείωση της επιρροής της Επιτροπή Κοινής Σωτηρίας.

Ιστορικό

Η εκτέλεση της Μαρίας Αντουανέτας, 16 Οκτωβρίου 1793

Από τον Απρίλιο του 1792, η Γαλλία βρίσκονταν σε εξωτερικό πόλεμο ενάντια στις ευρωπαϊκές μοναρχίες που επιθυμούσαν να αποκαταστήσουν τα δικαιώματα του Λουδοβίκου ΙΣΤ'. Μετά την πτώση της μοναρχίας στις 10 Αυγούστου 1792, και τη νίκη στη μάχη του Βαλμί που απέτρεψε την Αυστρο-Πρωσική εισβολή τον Σεπτέμβριο 1792, η Συμβατική ανακήρυξε την Πρώτη Γαλλική Δημοκρατία, η δε κατάσταση στο πολεμικό μέτωπο είχε σταθεροποιηθεί.

Μετά την εκτέλεση του Λουδοβίκου ΙΣΤ' τον Ιανουάριο 1793 και την προσάρτηση της Ρηνανίας, οι ευρωπαϊκές μοναρχίες άρχισαν να αισθάνονται ότι απειλούνται και σχημάτισαν τον Πρώτο Συνασπισμό, που αποτελούνταν από την Αγγλία, τη Ρωσία, την Αυστρία, την Πρωσία, την Ισπανία, την Ολλανδία και τη Σαρδηνία. Επιτέθηκαν στη Γαλλία από όλες τις πλευρές, πολιόρκησαν και κατέλαβαν λιμάνια, επανακατέλαβαν εδάφη που είχε κερδίσει έως τότε η Γαλλία και απειλούσαν τη χώρα. Οι Αβράκωτοι κραύγαζαν για την προδοσία, όταν ο Γάλλος αρχιστράτηγος Σαρλ-Φρανσουά Ντυμουριέ προσχώρησε στον εχθρό.

Συγχρόνως, μαίνονταν ο εμφύλιος πόλεμος, ο πόλεμος της Βανδέας, και μετά την πτώση των Γιρονδίνων στις 2 Ιουνίου, ξέσπασαν εσωτερικές εξεγέρσεις σε πολλές περιοχές, οι Ομοσπονδιακές εξεγέρσεις.

Στο μεταξύ, τα τρόφιμα εξαφανίζονταν. Ψωμί, ζάχαρη, σαπούνι, μόνο στη μαύρη αγορά μπορούσαν να βρεθούν.

Μετά τις 2 Ιουνίου τη διακυβέρνηση της χώρας ανέλαβε η Επιτροπή Κοινής Σωτηρίας.

Η Τρομοκρατία

Ροβεσπιέρος

Στην Επιτροπή Κοινής Σωτηρίας, υποστηριζόμενος από τους Ορεινούς, κυριαρχούσε ο Ροβεσπιέρος, ο οποίος υποστήριζε τη δημιουργία ενός ισχυρού συγκεντρωτικού κράτους και τη διεξαγωγή αδυσώπητου αγώνα κατά των εχθρών της Επανάστασης. Στις 5 Σεπτεμβρίου 1793, πλήθη Αβράκωτων συνέρρευσαν στη Συντακτική για να διαμαρτυρηθούν για την έλλειψη ψωμιού και ζήτησαν να τεθεί «η Τρομοκρατία στην ημερήσια διάταξη» για να πατάξει την αισχροκέρδεια. Η ωμότητα περνούσε πλέον για ψυχική δύναμη. Σύμφωνα με τον Σαιν-Ζυστ, βασικό συνεργάτη του Ροβεσπιέρου, «Το μόνο που οφείλει η κυβέρνηση της Δημοκρατίας στους εχθρούς του λαού είναι ο θάνατος».

Μετά το νόμο περί Υπόπτων του Σεπτεμβρίου 1793, δεν αναζητούσαν πια μόνο ενόχους αλλά και υπόπτους. Ύποπτοι ήταν οι ευγενείς - τον Οκτώβριο 1793 καρατομήθηκε η Μαρία Αντουανέτα - και οι συγγενείς τους, όλοι οι πρώην δημόσιοι υπάλληλοι, όλοι όσοι είχαν εκπατρισθεί, ακόμη κι αν είχαν επιστρέψει μέσα στην προθεσμία που είχε ταχθεί, όλοι όσοι είχαν εκφρασθεί εχθρικά για την Επανάσταση αλλά και όλοι όσοι δεν είχαν κάνει κάτι για να τη βοηθήσουν. Η γκιλοτίνα, νέα εφεύρεση, με τον απλό μηχανισμό της επιτάχυνε το ρυθμό των εκτελέσεων. ^[2]

Οι πνιγμοί της Νάντης, (Νοέμβριος 1793-Φεβρουάριος 1794), Μουσείο Ιστορίας της Νάντης

Τον Μάρτιο και τον Απρίλιο 1794, ο Ροβεσπιέρος προκάλεσε, με απόφαση του επαναστατικού Δικαστηρίου, την εκτέλεση του εξτρεμιστή Ζακ Εμπέρ και των οπαδών του Εμπερτιστών που τάσσονταν υπέρ σκλήρυνσης της κατάστασης και έπειτα του μετριοπαθούς Δαντών και των οπαδών του, που επιθυμούσαν τον τερματισμό της Τρομοκρατίας. Καθώς δεν συνάντησε αντίσταση επί τέσσερις μήνες, η Επιτροπή πήρε δρακόντεια μέτρα. Επαναστατικά Δικαστήρια στήθηκαν σε όλες τις πόλεις της Γαλλίας και δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις άσκησης μαζικής βίας, όπως για αντίποινα μετά τον πόλεμο της Βανδέας με τον μαζικό πνιγμό άμαχου πληθυσμού στη Νάντη μέσα σε τρύπια πλοιάρια στον ποταμό Λίγηρα.

Από τον Ιούνιο του 1793, οπότε και ψηφίστηκε ο νόμος της 22 Πραιριάλ, ο οποίος στερούσε το δικαίωμα υπεράσπισης του κατηγορουμένου και δεχόταν ως απόδειξη της ενοχής του ακόμα και φήμες για τη διάπραξη κάποιου εγκλήματος, περίοδος που έμεινε στην ιστορία ως «Ο Μεγάλος Τρόμος», η κατάσταση υπερέβη κάθε μέτρο. ^[3]

Κατά την εποχή της Τρομοκρατίας εφαρμόστηκαν πολλά ριζοσπαστικά κοινωνικά και οικονομικά μέτρα, όπως ανώτατα όρια τιμών, επιτάξεις και διανομές, δήμευση της περιουσίας των εμιγκρέ, φορολογία των πλουσίων, κατάργηση της δουλείας, κατάργηση των φεουδαρχικών προνομίων χωρίς αποζημίωση, καθιέρωση της πρώτης καθολικής ανδρικής ψηφοφορίας, στα πλαίσια του Συντάγματος του έτους Ι (1793), του πιο δημοκρατικού στη Γαλλία, αν και δεν εφαρμόστηκε ποτέ.

Επίσης, επιβλήθηκε υποχρεωτική στρατολόγηση 300.000 ανδρών και ανασυγκρότηση του στρατού, που το 1793-94 ελευθέρωσε τις κατειλημμένες γαλλικές περιοχές και ως το 1796 διέλυσε τον συνασπισμό κατά της Γαλλίας.

Σημαντικά γεγονότα

Η εκτέλεση των Γιρονδίνων

Η εκτέλεση της Ολέμπ ντε Γκουζ. Κατηγορήθηκε ότι ήταν η συγγραφέας κειμένων των Γιρονδίνων

Επιτροπή επαναστατικών εκπροσώπων ελέγχει ένα «πιστοποιητικό φρονημάτων»

Μάρτιος - Αύγουστος 1793

• Στις 10 Μαρτίου 1793 η Συμβατική επανασύστησε το Επαναστατικό Δικαστήριο. Από όσους κατηγορήθηκαν από αυτό το δικαστήριο, περίπου οι μισοί αθωώθηκαν. Όμως, μετά τη θέσπιση νόμου της 10ης Ιουνίου 1794, δεν χρειάζονταν πλέον μάρτυρες για την καταδίκη και καταδικάζονταν όλοι.
• Τον Μάρτιο του 1793, ως απάντηση στην υποχρεωτική μαζική στρατολόγηση, ξέσπασε εξέγερση στη Βανδέα που εξελίχθηκε σε εμφύλιο πόλεμο. Οι ταραχές στη Βανδέα διήρκεσαν έως και μετά την περίοδο της Τρομοκρατίας.
• Στις 6 Απριλίου 1793, η Συμβατική ίδρυσε την Επιτροπή Κοινής Σωτηρίας, η οποία σταδιακά έγινε η de facto κυβέρνηση της Γαλλίας. Η Επιτροπή επέβαλε την Τρομοκρατία. Κατά τη διάρκεια της κυριαρχίας της, συνελήφθησαν τουλάχιστον 300.000 ύποπτοι, 17.000 εκτελέστηκαν επίσημα και ίσως 10.000 πέθαναν στη φυλακή ή χωρίς δίκη. ^[1]
• Στις 31 Μαΐου και 2 Ιουνίου 1793, Παρισινοί αβράκωτοι εισέβαλαν στη Συμβατική, ζητώντας διοικητικές και πολιτικές μεταρρυθμίσεις και χαμηλή σταθερή τιμή στο ψωμί. Υπό την πίεση της ακραίας ομάδας των Εμπερτιστών και με την υποστήριξη της Εθνοφρουράς, η Συμβατική συνέλαβε 29 ηγέτες Γιρονδίνους. ^[4] Σε αντίδραση για την ανατροπή των βουλευτών, στην επαρχία ξεκίνησαν οι λεγόμενες Ομοσπονδιακές εξεγέρσεις, οι οποίες τελικά συντρίφθηκαν.

• Στις 24 Ιουνίου 1793 η Συμβατική θέσπισε το Γαλλικό Σύνταγμα του 1793. Επικυρώθηκε με δημόσιο δημοψήφισμα αλλά ποτέ δεν τέθηκε σε ισχύ.
• Στις 10 Ιουλίου 1793, ο Δαντών, ο ηγέτης της εξέγερσης του Αυγούστου του 1792 εναντίον του βασιλιά και εμπνευστής της Επιτροπής Κοινής Σωτηρίας, απομακρύνθηκε από την ηγεσία της.
• Στις 13 Ιουλίου 1793, η δολοφονία του Ζαν-Πωλ Μαρά από τη Σαρλότ Κορντέ - ενός δημοσιογράφου και ηγέτη και των Ιακωβίνων - είχε ως αποτέλεσμα την περαιτέρω αύξηση της πολιτικής επιρροής των Ιακωβίνων.
• Στις 27 Ιουλίου 1793, ο Ροβεσπιέρος έγινε μέλος της Επιτροπής Κοινής Σωτηρίας.
• Στις 23 Αυγούστου 1793, η Συμβατική αποφάσισε γενική επιστράτευση.

Σεπτέμβριος 1793 - Ιούλιος 1794

• Στις 5 Σεπτεμβρίου 1793, έγινε μαζική διαδήλωση πλήθους προς τη Συμβατική όπου διαμαρτυρήθηκαν για την έλλειψη ψωμιού απαιτώντας τη δημιουργία επαναστατικού στρατού, που θα εξασφάλιζε την επίταξη του σταριού στην ύπαιθρο και τη μεταφορά του στο Παρίσι. Ζήτησαν να τεθεί «η Τρομοκρατία στην ημερήσια διάταξη».

• Στις 9 Σεπτεμβρίου η Συμβατική οργάνωσε παραστρατιωτικές δυνάμεις, τους «επαναστατικούς στρατούς», για να αναγκάσει τους αγρότες να παραδώσουν τα σιτηρά που ζήτησε η κυβέρνηση.
• Στις 17 Σεπτεμβρίου, ψηφίστηκε ο «νόμος περί υπόπτων», ο οποίος επέτρεπε τη φυλάκιση υπόπτων με αόριστες κατηγορίες, γεγονός που οδήγησε σε μαζικές φυλακίσεις και εκτελέσεις.^[5]
• Στις 29 Σεπτεμβρίου, ψηφίστηκε η επέκταση του καθορισμού τιμών από τα σιτηρά και το ψωμί σε άλλα βασικά αγαθά, καθώς και στους σταθερούς μισθούς.

• Στις 10 Οκτωβρίου 1793, η Συμβατική αποφάσισε ότι «η προσωρινή κυβέρνηση θα είναι επαναστατική μέχρι την ειρήνη».
• Στις 24 Οκτωβρίου τέθηκε σε ισχύ το Γαλλικό Δημοκρατικό Ημερολόγιο. Η δίκη των Γιρονδίνων ξεκίνησε την ίδια ημέρα, εκτελέστηκαν στις 31 Οκτωβρίου.

• Τα αντι-κληρικά αισθήματα αυξήθηκαν κατά τη διάρκεια του 1793 και πραγματοποιήθηκε εκστρατεία αποχριστιανισμού. Στις 10 Νοεμβρίου (20 Μπρυμαίρ του έτους ΙΙ του Γαλλικού Δημοκρατικού Ημερολογίου), οι οπαδοί του Ζακ Εμπέρ διοργάνωσαν την αθεϊστική «Λατρεία της Λογικής».

• Στις 5 Δεκεμβρίου 1793 η Συμβατική πέρασε τον Νόμο του Φριμαίρ, με τον οποίο αποδυνάμωσε τις εξουσίες των νομαρχιακών διοικήσεων, καταργώντας τα Γενικά συμβούλια και τους νομαρχιακούς επιτρόπους. Έτσι, έδωσε στην κεντρική κυβέρνηση μεγαλύτερο έλεγχο επί των ενεργειών των επαναστατικών εκπροσώπων της στην επαρχία, μερικούς από τους οποίους ανακάλεσε.

• Στις 4 Φεβρουαρίου 1794, η Συμβατική αποφάσισε την κατάργηση της δουλείας σε όλη τη Γαλλία και στις γαλλικές αποικίες.

• Στις 26 Φεβρουαρίου και 3 Μαρτίου 1794, εκδίδονται τα διατάγματα του Βεντόζ, που πρότεινε ο Σαιν-Ζυστ, για κατάσχεση της περιουσίας των αυτοεξόριστων (εμιγκρέ) και των εχθρών της επανάστασης και διανομή των κατασχεθέντων περιουσιών στους Αβράκωτους.

• Μέχρι το τέλος του 1793, δύο μεγάλες φατρίες είχαν εμφανιστεί, αμφότερες απειλούσαν την Επαναστατική Κυβέρνηση: οι Εμπερτιστές, οπαδοί του Ζακ Εμπέρ, που ζητούσαν την εντατικοποίηση της Τρομοκρατίας υπό την απειλή εξέγερσης, και οι Επιεικείς, με επικεφαλής τον Δαντών, οι οποίοι απαιτούσαν μετριοπάθεια και επιείκεια. Η Επιτροπή Κοινή Σωτηρίας έλαβε μέτρα εναντίον και των δύο. Οι περισσότεροι Εμπερτιστές δικάστηκαν ενώπιον του Επαναστατικού Δικαστηρίου και εκτελέστηκαν στις 24 Μαρτίου 1794. Οι οπαδοί του Δαντών και ο ίδιος συνελήφθησαν στις 30 Μαρτίου, δικάστηκαν στις 3 έως 5 Απριλίου και εκτελέστηκαν στις 5 Απριλίου 1794.

• Στις 8 Ιουνίου 1794 γιορτάστηκε η «Λατρεία του Υπερτάτου Όντος» σε ολόκληρη τη χώρα, μια θρησκεία που επιβλήθηκε για να αποδυναμωθεί η αθεϊστική «Λατρεία της Λογικής» των πιο εξτρεμιστών από τους Σανκιλότ (Αβράκωτους) και των οπαδών του Ζακ Εμπέρ, που είχε ήδη καρατομηθεί στις 24 Μαρτίου μαζί με τους οπαδούς του. ^[6]

• Στις 10 Ιουνίου 1794, η Συμβατική, μετά από πρόταση του Ζωρζ Κουτόν και του Ροβεσπιέρου, ψήφισε τον νόμο της 22ας Πραιριάλ, ο οποίος απλοποίησε τη δικαστική διαδικασία και επιτάχυνε σημαντικά το έργο του Επαναστατικού Δικαστηρίου. Με τη θέσπιση του νόμου, ο αριθμός των εκτελέσεων αυξήθηκε σημαντικά και η περίοδος από τις 11 Ιουνίου έως τις 27 Ιουλίου είναι γνωστή ως «Ο Μεγάλος Τρόμος». Αυτόν τον ενάμιση μήνα, εκδόθηκαν 1.376 καταδικαστικές εις θάνατον αποφάσεις και καμιά αθωωτική. Τελείωσε με τη Θερμιδοριανή αντίδραση και την Πτώση του Ροβεσπιέρου,

• Στις 26 Ιουνίου 1794, ο γαλλικός στρατός κέρδισε τη μάχη του Φλερύς, γεγονός που σηματοδότησε ένα σημείο καμπής στους πολέμους της Γαλλικής Επανάστασης και αχρήστευσε το επιχείρημα της αναγκαιότητας έκτακτων μέτρων λόγω παρουσίας στρατιωτικού κινδύνου για τη Γαλλία.

Το τέλος της Τρομοκρατίας

Κύριο άρθρο : Πτώση του Ροβεσπιέρου

Η νύχτα της 9 προς 10 Θερμιδώρ, έτους ΙΙ, μουσείο Καρναβαλέ

Όταν αναγγέλθηκε η πρώτη νίκη των επαναστατικών δυνάμεων στη μάχη του Φλερύς, η Επιτροπή Κοινής Σωτηρίας έχασε κάθε στήριγμα στη χώρα και η Τρομοκρατία φαινόταν πλέον ανώφελη.

Μέσα στο υφιστάμενο κλίμα διώξεων, όταν με τον νόμο της 22 Πραιριάλ ο Ροβεσπιέρος στέρησε από τους βουλευτές την κοινοβουλευτική ασυλία τους και ζήτησε την εκκαθάριση της Επιτροπής Κοινής Σωτηρίας και της Επιτροπής Γενικής Ασφάλειας, οι βουλευτές αφυπνίστηκαν και τον ανέτρεψαν. Ο Ροβεσπιέρος και οι κυριότεροι συνεργάτες του συνελήφθησαν στις 27 Ιουλίου 1794 (9 Θερμιδώρ) και την επομένη εκτελέστηκαν.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Η περίοδος της Τρομοκρατίας στη Γαλλική επανάσταση (ελληνικά)

Παραπομπές

1. . «britannica.com/event/Reign-of-Terror».
2. Αντρέ Μωρουά, Η Γαλλική επανάσταση, τομ. 2, σελ. 303
3. Εγκυκλοπαίδεια Μπριτάννικα, τομ.16, σελ. 148
4. . «britannica.com/Girondin».
5. . «Βαλτέρ Μαρκόφ-Αλμπέρ Σομπούλ/1789-Γαλλική-Επανάσταση.pdf, σελ 268» (PDF).
6. . «rassias.gr/Λατρεία του Υπερτάτου Όντος».