From Wikipedia, the free encyclopedia
Το προπίνιο ή μεθυλακετυλένιο (αγγλικά: propyne) είναι οργανική χημική ένωση με μοριακό τύπο C3H4 και ημισυντακτικό τύπο CH3C≡CH. Είναι το 2ο μέλος της ομόλογης σειράς των αλκινίων, αμέσως μετά από το αιθίνιο, που είναι το απλούστερο αλκίνιο
Προπίνιο | |||
---|---|---|---|
Γενικά | |||
Όνομα IUPAC | Προπίνιο | ||
Άλλες ονομασίες | Μεθυλακετυλένιο | ||
Χημικά αναγνωριστικά | |||
Χημικός τύπος | C3H4 | ||
Μοριακή μάζα | 40,0639 amu | ||
Σύντομος συντακτικός τύπος | CH3C≡CH | ||
Συντομογραφίες | MeC≡CH | ||
Αριθμός CAS | 74-99-7 | ||
SMILES | C#CC | ||
Δομή | |||
Μήκος δεσμού | C-H: 106 pm C≡C: 120,6 pm | ||
Είδος δεσμού | C-H: σ (2sp-1s) C≡C: σ (2sp-2sp) π (2py-2py) π (2pz-2pz) | ||
Πόλωση δεσμού | C--H+: 3% | ||
Μοριακή γεωμετρία | Ευθύγραμμη | ||
Ισομέρεια | |||
Ισομερή θέσης | 2 προπαδιένιο κυκλοπροπένιο | ||
Φυσικές ιδιότητες | |||
Σημείο τήξης | -102,7 °C | ||
Σημείο βρασμού | -23,2 °C | ||
Πυκνότητα | 530 kg/m3 (υγρό) | ||
Εμφάνιση | Άχρωμο αέριο | ||
Χημικές ιδιότητες | |||
Θερμότητα πλήρους καύσης | 1.724 kJ | ||
Επικινδυνότητα | |||
Εξαιρετικά εύφλεκτο (F+) | |||
Κίνδυνοι κατά NFPA 704 | |||
Εκτός αν σημειώνεται διαφορετικά, τα δεδομένα αφορούν υλικά υπό κανονικές συνθήκες περιβάλλοντος (25°C, 100 kPa). |
Το χημικά καθαρό προπίνιο, στις «κανονικές συνθήκες περιβάλλοντος», δηλαδή σε θερμοκρασία 25 °C και υπό πίεση 1 atm, είναι άχρωμο αέριο, που χρησιμοποιείται ευρύτατα ως καύσιμο και ως πρόδρομη ένωση σύνθεσης άλλων οργανικών ενώσεων. Ήταν ένα συστατικό του αερίου MAPP, μαζί με το ισομερές του προπαδιένιο, που χρησιμοποιήθηκε συχνά στην οξυγονοκόλληση, γιατί αντίθετα από το αιθίνιο, το προπίνιο μπορεί να συμπιεστεί με ασφάλεια[1].
Με βάση τον παραπάνω αναφερόμενο μοριακό τύπο (C3H4), έχει τα ακόλουθα δύο (2) ισομερή θέσης:
Η ονομασία «προπίνιο» προέρχεται από την ονοματολογία κατά IUPAC. Συγκεκριμένα, το πρόθεμα «προπ-» δηλώνει την παρουσία τριών (3) ατόμων άνθρακα ανά μόριο της ένωσης, το ενδιάμεσο «-ιν-» δείχνει την παρουσία ενός (1) τριπλού δεσμού μεταξύ ατόμων άνθρακα στο μόριο και η κατάληξη «-ιο» φανερώνει ότι δεν περιέχει χαρακτηριστικές ομάδες, δηλαδή ότι είναι υδρογονάνθρακας.
Δυο (2) από τα άτομα άνθρακα που περιέχει βρίσκονται σε υβριδισμό sp και συνδέονται με τριπλό δεσμό, δηλαδή ένα (1) σ και δύο (2) π. Το άλλο βρίσκεται σε sp3 υβριδισμό. Οι π-δεσμοί στο μόριο του προπινίου είναι υπεύθυνοι για τη χρήσιμη δραστικότητά του. Η περιοχή του τριπλού δεσμού χαρακτηρίζεται από (σχετικά) υψηλή ηλεκτρονιακή πυκνότητα, που επομένως είναι ευάλωτη σε επιδράσεις ηλεκτρονιόφιλων. Πολλές αντιδράσεις του προπινίου καταλύνται από διάφορα μέταλλα μετάπτωσης, που σχηματίζουν προσωρινά σύμπλοκα με τα π και π* τροχιακά του προπινίου[2].
Δεσμοί[3] | ||||
Δεσμός | τύπος δεσμού | ηλεκτρονική δομή | Μήκος δεσμού | Ιονισμός |
---|---|---|---|---|
C-H | σ | 2sp-1s | 106 pm | 3% C- H+ |
C#1≡C#2 | σ | 2sp-2sp | 120,6 pm | |
C#1≡C#2 | π | 2py-2py | 120,6 pm | |
C#1≡C#2 | π | 2pz-2pz | 120,6 pm | |
C#2-#3 | σ | 2sp-2sp3 | 147 pm | |
Κατανομή φορτίων σε ουδέτερο μόριο | ||||
C#3 | -0,09 | |||
C#1 | -0,03 | |||
C#2 | 0,00 | |||
H | +0,03 | |||
Μείγμα προπίνιου - προπαδιενίου (MAPD) παράγεται ως παραπροϊόν, συχνά ανεπιθύμητο, με πυρόλυση προπανίου, από την οποία το κύριο προϊόν είναι το προπένιο, που είναι μια σημαντική πρόδρομη ένωση της χημικής βιομηχανίας[1]. Στη συνέχεια, το MAPD, αν δεν απομακρυνθεί, παίρνει μέρος στον καταλυτικό πολυμερισμό του προπενίου, σχηματίζοντας (συνήθως ανεπιθύμητα) συμπολυμερή.
Το προπίνιο μπορεί να συνθεθεί, σε εργαστηριακή κλίμακα, με αναγωγή 1-προπανόλης[4], 2-προπεν-1-όλης ή προπανόνης[5], με διέλευση ατμών τους πάνω από μαγνήσιο.
Με απόσπαση δύο ισοδυνάμων υδραλογόνου από 1,1-διαλοπροπάνιο, με χρήση υδροξειδίου του νατρίου (NaOH), παράγεται προπίνιο[6]:
Με απόσπαση δύο μορίων αλογόνου από 1,1,2,2-τετραλοπροπάνιο, με χρήση ψευδαργύρου (Zn), παράγεται προπίνιο[7]:
Το αιθινικό νάτριο μπορεί να μεθυλιωθεί με μεθυλαλογονίδιο[8]:
Το προπίνιο είναι μια ένωση που είναι βολική στο να προσθέτει ομάδα τριών ατόμων άνθρακα σε οργανικές συνθέσεις. Με επίδραση αλκυλολιθιακών ενώσεων, όπως το βουτυλολίθιο (BuLi), δίνει 1-προπινυλολίθιο (CH3C≡CLi). Το τελευταίο είναι ένα πυρηνόφιλο αντιδραστήριο, που μπορεί να δώσει αντίδραση προσθήκης σε καρβονυλικές ομάδες, παράγοντας έτσι αλκοόλες και εστέρες[9]. Αν και το ίδιο το χημικά καθαρό προπίνιο είναι ακριβό, το αέριο MAPP μπορεί να χρησιμοποιηθεί στη θέση του και παράγεται (σχετικά) φθηνά σε μεγάλες ποσότητες[10].
Το προπίνιο, μαζί με το 2-βουτίνιο, μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί για τη σύνθεση αλκυλιωμένων υδροκινονών, γεγονός που έχει εφαρμογή στη σύνθεση βιταμίνης Ε[11].
Βρίσκεται σε χημική ισορροπία με το ισομερές του προπαδιένιο. Το μείγμα συμβολίζεται συντομογραφικά MAPD (MethylAcetylPropylDiene):
Η σταθερά ισορροπίας της αντίδρασης είναι 0,22 στους 270 °C και 0,1 στους 5 °C. Βιομηχανικά το MAPD παράγεται ως παραπροϊόν της πυρόλυσης του προπανίου, που παράγει κυρίως προπένιο. Το MAPD επεμβαίνει στον κατιονικό πολυμερισμό του προπενίου (αλλάζοντας το προϊόν πολυμερισμού με προϊόν συμπολιμερισμού)[1].
Με το οξυγόνο του αέρα καίγεται παρέχοντας κυανή φλόγα υψηλότατης θερμοκρασίας:
Με επίδραση θειικού οξέος και στη συνέχεια νερού (ενυδάτωση) σε προπίνιο, παρουσία ιόντων υδραργύρου (Hg), παράγεται προπανόνη (CH3COCH3)[12]:
Με επίδραση (προσθήκη) υποαλογονώδους οξέος (HOX) προπίνιο παράγεται αλοπροπανόνη[13]:
Με καταλυτική υδρογόνωση προπινίου σχηματίζεται αρχικά προπένιο και στη συνέχεια (με περίσσεια υδρογόνου) προπάνιο.[14]:
Με επίδραση αλογόνου (X2) (αλογόνωση) σε προπίνιο έχουμε προσθήκη στον τριπλό δεσμό. Παράγεται αρχικά 1,2-διαλοπροπένιο και στη συνέχεια (με περίσσεια αλογόνου) 1,1,2,2-τετραλοπροπάνιο.[15]:
Με προσθήκη υδραλογόνων (HX) (υδραλογόνωση) σε προπίνιο παράγεται αρχικά 2-αλοπροπένιο και στη συνέχεια (με περίσσεια υδραλογόνου) 2,2-διαλοπροπάνιο.[16]:
Με προσθήκη υδροκυανίου (HCN) (υδροκυάνωση) σε προπίνιο παράγεται μεθυλαιθενονιτρίλιο:
1. Με προσθήκη μονοξειδίου του άνθρακα (CO) και νερού (H2O), παράγεται μεθυλο-2-προπενικό οξύ:
2. Με προσθήκη μονοξειδίου του άνθρακα (CO) και αλκοόλης (ROH), παράγεται μεθυλο-2-προπενικός αλκυλεστέρας:
Η διυδροξυλίωση προπινίου, αντιστοιχεί σε προσθήκη H2O2 και παράγει υδροξυπροπανόνη[17]:
1. Επίδραση αραιού διαλύματος υπερμαγγανικού καλίου (KMnO4). Π.χ.:
2. Επίδραση καρβονικού οξέος και υπεροξείδιου του υδρογόνου:
Με επίδραση πυκνού διαλύματος υπερμαγγανικού καλίου (KMnO4) παράγεται πυροσταφυλικό οξύ[18]:
Με επίδραση αλκοόλης (ROH) σε προπίνιο παράγεται 2-αλκοξυπροπένιο[19]:
Με επίδραση καρβονικών οξέων (RCOOH) σε προπίνιο παράγεται καρβονικός μεθυλοβινυλεστέρας[20]:
Με επίδραση όζοντος (οζονόλυση) σε προπίνιο, παράγεται αρχικά ασταθές οζονίδιο που τελικά διασπάται σε οξοπροπανάλη[21]:
1. Αντιδρά με το νατραμίδιο, σε υγρή αμμωνία, σχηματίζοντας προπινικό νάτριο[22]:
2. Αντιδρά με το βουτυλολίθιο, σε ψυχρό τετραϋδροφουράνιο, σχηματίζοντας προπινικό λίθιο[22]:
3. Με επίδραση μεταλλικού νατρίου παράγεται προπινικό νάτριο[8]:
4. Με επίδραση ιόντων αργύρου (Ag+) και παρουσία αμμωνίας (NH3) παράγεται ένα λευκό στερεό, ο προπινικός άργυρος[23]:
5. Με επίδραση ιόντων μονοσθενούς χαλκού (Cu+) και παρουσία αμμωνίας (NH3) παράγεται ένα κεραμιδί στερεό, ο προπινικός χαλκός[24]:
Ο Γουώλτερ Ρέππε (Walter Reppe) ανακάλυψε ότι, παρουσία διαφόρων καταλυτών, το προπίνιο μπορεί να αντιδράσει με διάφορα αντιδραστήρια παράγοντας μια ευρεία ποικιλία βιομηχανικά σημαντικών χημικών[25][26].
1. Με αλκοόλες (ROH), με το υδροκυάνιο (HCN), με το υδροχλώριο (HCl) και με καρβοξυλικά οξέα (RCOOH), το αιθίνιο παράγει 2-προπενυλενώσεις (δηλαδή ενώσεις γενικού τύπου AC(CH3)=CH2)[1][19][20]:
2. Με αλδεΰδες (RCHO) δίνει προπινυλόλες[1], σύμφωνα με την αντίδραση Φαβόρσκιυ (Favorskii reaction):
3. Με αντίδραση προπινίου με μονοξείδιο του άνθρακα και νερό ή αλκοόλη παράγεται μεθυλοπροπενικό οξύ ή μεθυλοπροπενικός εστέρας, αντιστοίχως, που χρησιμοποιούνται, με τη σειρά τους, για την παραγωγή μεθακρυλικού γυαλιού και άλλων μεθακρυλικών προϊόντων[27]:
4. Με κυκλοποίηση (μαζί με ολιμερισμό) προπινίου παράγεται το μεσιτυλένιο, το 1,3,5,7-τετραμεθυλοκυκλοοκτατετραένιο[1] και η 2,5-διμεθυλουδροκινόνη[26][28][29]:
Κατά την προσθήκη μεθυλενίου σε προπίνιο σχηματίζονται 1-βουτίνιο, 2-βουτίνιο και κυκλοπροπένιο[30]:
Ευρωπαϊκές εταιρίες παραγωγής διαστημικών οχημάτων ερευνούν τη χρήση ελαφρών υδρογονανθράκων σε συνδυασμό με υγρό οξυγόνο, ως υψηλής απόδοσης προωθητικό πυραύλων, που είναι επίσης λιγότερο τοξικό από το συνηθισμένο χρησιμοποιούμενο μίγμα MMH/NTO, που είναι μίγμα μονομεθυλυδραζίνης και τετροξειδίου του αζώτου. Η έρευνά τους έδειξε ότι το προπίνιο θα μπορούσε να δώσει ένα καύσιμο με πολλά πλεονεκτήματα για σκάφη που προορίζονται για επιχειρήσεις χαμηλής τροχιάς πάνω από τη Γη. Έφθασαν σε αυτό το συμπέρασμα βασιζόμενοι στην ειδική προώθηση του προπινίου που αναμένεται να φθάνει, με χρήση οξυγόνου ως οξειδωτικού, τα 370 s, με υψηλή πυκνότητα και πυκνότητα ισχύος, αλλά μέτρια θερμοκρασία βρασμού, γεγονός που κάνει ευκολότερη την αποθήκευσή του, σε σύγκριση με άλλα καύσιμα που απαιτούν πολύ χαμηλές, κρυογονικές θερμοκρασίες.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.