Ανώγεια Ρεθύμνης

Τα Ανώγεια Μυλοπόταμου Ρεθύμνης είναι μια ορεινή κωμόπολη και έδρα του ομώνυμου Δήμου στην Περιφερειακή Ενότητα Ρεθύμνης της Κρήτης. Yπάγονταν στην Επαρχία Μυλοποτάμου. Εκτός από την έδρα του, ο δήμος περιλαμβάνει μόνον τον κοντινό οικισμό Σίσαρχα.^[1]

Για άλλες χρήσεις, δείτε: Ανώγεια Ρεθύμνης (αποσαφήνιση).

Ανώγεια
Ανώγεια Ανώγεια
Διοίκηση
Χώρα	Ελλάδα
Περιφέρεια	Κρήτης
Περιφερειακή Ενότητα	Ρεθύμνου
Γεωγραφία
Γεωγραφικό διαμέρισμα	Κρήτη
Νομός	Ρεθύμνου
Υψόμετρο	730 μέτρα
Πληθυσμός
Μόνιμος	2.201
Έτος απογραφής	2021
Πληροφορίες
Ταχ. κώδικας	740 51
Τηλ. κωδικός	2834
https://anogeia.gr/
Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα

Γενικές πληροφορίες

Τα Ανώγεια βρίσκονται σε υψόμετρο 830 μέτρων,^[2] στη ράχη του υψώματος Αρμί, του Ψηλορείτη και έχουν πληθυσμό 2.201 κατοίκων, σύμφωνα με την Απογραφή του 2021^[3] Απέχουν 54 χλμ. από το Ρέθυμνο.

Το όνομά τους οφείλεται στην τοποθεσία που είναι χτισμένα, δηλαδή στην «άνω γη». Είναι επίσης γνωστά ως Αξικανώγεια, ή Μεγάλα Ανώγεια και χωρίζεται σε συνοικίες (Αρμί, Μεσοχωριό ή Μεσοχωριά, Περαχώρι, Μετόχι και Συνοικισμό^[4]), γειτονιές και πλατείες. Η κωμόπολη διαμορφώνεται με κέντρο την εκάστοτε εκκλησία γύρω από την οποία αναπτύσσεται η κοινωνική ζωή του οικισμού, οι βασικές οδικές αρτηρίες, τα στενά δρομάκια με σκαλιά, ο πυκνοκατοικημένος οικιστικός ιστός, το εμπόριο καθώς κι ένα πλέγμα από αγάλματα, προτομές, μνημεία.

Τα Ανώγεια αποτελούν μέρος της ιδιαίτερης γεωγραφικής ενότητας της τέως Επαρχίας Μυλοποτάμου, όπου υπάγονταν, η οποία ήταν ο Επάνω Μυλοπόταμος μαζί με τα χωριά, Ζωνιανά, Λιβάδια, Κάλυβος, Κράνα, Βενί, Κατεργιανά, Χοχλιδιό, Αξός και Λιβάδα.^[5]

Πλησίον της περιοχής των Ανωγείων βρίσκεται το Ιδαίο Άντρο όπου σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία γεννήθηκε ο Δίας, όπως και το Σπήλαιο Σφεντόνη, καθώς και το οροπέδιο της Νίδας.

Μυθολογία

Στα Ανώγεια, σε υψόμετρο περίπου 1.500 μέτρων στον Ψηλορείτη συναντάται το Ιδαίον Άντρον (γνωστό και ως «σπηλιάρα της βοσκοπούλας», «Βηθλεέμ της αρχαιότητας», «σπήλιο»), ένα από τα σημαντικότερα σπήλαια της Κρήτης από το 4.000 π.Χ.

O μύθος θέλει το σπήλαιο να είναι ο τόπος που έκρυψε τον Δία από μωρό η μητέρα του Ρέα, για να μην τον κατασπαράξει ο πατέρας του Κρόνος, από φόβο μήπως χάσει την εξουσία. Ο Δίας λέγεται ότι τρεφόταν από το γάλα της αίγας Αμάλθειας και τον φρόντιζαν Ιδαίοι Δάκτυλοι και Κουρήτες, που με τον θόρυβο των ασπίδων και τους χορούς τους «έπνιγαν» τα κλάματα του μωρού μην τα ακούσει ο Κρόνος.

Στη ρώμη και κινησιολογία των φυλάκων του Δία εδράζονται οι ρίζες του ανδρικού χορού "Ανωγειανός Πηδηχτός", γνωστός και ως "πυρρίχιος", που θεωρείται η καταγωγή του ελληνικού χορού και εξέλιξη του σημερινού χορού των Κρητικών.

Πληθυσμός Ανωγείων

Πληθυσμός Ανωγείων Ρεθύμνης

Ανώγεια Ρεθύμνης
Έτος	1583	1881	1900	1981	1991	2001	2011	2021
Κάτοικοι	911	1.973	2.363	5.449	3.260	2.454	2.322	2.964

Ιστορία

Τα Ανώγεια είναι μια κωμόπολη με μεγάλη αντιστασιακή δράση κατά των διάφορων κατακτητών, που υπέστη τρία ολέθρια ολοκαυτώματα σε λιγότερο από 130 χρόνια (Τουρκία 1822 και 1867, Γερμανία 1944).

Τα Ανώγεια κατακτήθηκαν το 1182, οπότε μοιράστηκε η Κρήτη στις 12 φεουδαρχικές οικογένειες του Βυζαντίου και παραχωρήθηκαν ως φέουδο στην οικογένεια των Φωκάδων - αργότερα Καλλέργηδων. Τότε απέκτησαν και την ονομασία «Βασιλικά Ανώγεια», καθώς ανήκαν στους βασιλικούς άρχοντες. Έτσι, διαφαίνεται ότι τα Ανώγεια, υπήρχαν και κατά τη Β' Βυζαντινή Περίοδο, πριν τη Βενετοκρατία.

Κατά τη Βενετοκρατία, τα Ανώγεια δεν αναφέρονται ως κέντρο Επαναστατών, όπως άλλα μέρη της Κρήτης. Το 1648, κυριεύτηκαν από τους Τούρκους, αλλά στους κατοίκους του παραχωρήθηκαν ειδικά προνόμια. Κατά την Τουρκοκρατία, τα Ανώγεια ήσαν βακουφικό (μοναστηριακό) χωριό, αφιερωμένο στα τζαμιά της Βαλιδέ Σουλτάνας και παράλληλα αποτέλεσε μείζον επαναστατικό κέντρο.

Τον Μάιο του 1822, στη θέση «Σκλαβόκαμπος Μαλεβιζίου», οι Ανωγειανοί νίκησαν τους Τούρκους, με αρχηγό τους τον Βασίλη Σμπώκο. Το γεγονός όμως αυτό, στάθηκε αφορμή και στις 14 Ιουλίου 1822, ο Σερίφ Πασάς που βρήκε το χωριό ερημωμένο, με τους κατοίκους του να πολεμούν στη Μεσσαρά, το υπέβαλε σε λεηλασία και πυρπόληση.^[6]

Λίγο πριν από την Επανάσταση του 1866, τελέστηκε στα Ανώγεια η συνέλευση για την εκλογή αντιπροσώπων των οπλαρχηγών της Ανατολικής Κρήτης. Το ίδιο έτος, τρεις Ανωγειανοί ανήκαν στους πεσόντες του Ολοκαυτώματος του Αρκαδίου, με το οποίο ηρωικά αποκρούστηκε η απόπειρα κατάληψής του από τον Σερίζ Πασά. Σήμερα οι κάτοικοι των Ανωγείων, θεωρούν ως πυρπολητή της Μονής Αρκαδίου, τον Εμμανουήλ Σκουλά και όχι τον Κωνσταντίνο Γιαμπουδάκη, στον οποίο έχει ευρέως έκτοτε αποδοθεί η πράξη.^[7]

Το 1867 ο Ομέρ Πασάς κατέλαβε τ' Ανώγεια και τον Νοέμβριο του ίδιου έτους ο Ρεσίζ Πασάς προέβη στην πυρπόλησή τους, δεύτερη φορά στην ιστορία του χωριού και 45 μόλις χρόνια μετά από την πρώτη. Οι κάτοικοι των Ανωγείων έλαβαν μέρος στην Επανάσταση του 1897 καθώς και στους υπόλοιπους απελευθερωτικούς αγώνες.

Η μεγάλη όμως και παγκοσμίου σημασίας δράση των κατοίκων, συνέβη κατά τη Μάχη της Κρήτης και την Εθνική Αντίσταση. Το 1941 ιδρύθηκε στα Ανώγεια, η «Επιτροπή Απελευθερωτικής Δράσης». Τα Ανώγεια ήταν ο πυρήνας της Αντίστασης στην Κρήτη και κατά την απαγωγή του Στρατηγού Κράιπε στα Ανώγεια, ανέλαβαν να τον φυγαδεύσουν στην Αφρική. Γεγονός το οποίο στάθηκε δυσμενής αφορμή και στις 13 Αυγούστου 1944, ο διοικητής του Φρουρίου Κρήτης, Χ. Μίλλερ διέταξε την ισοπέδωση των Ανωγείων και την εκτέλεση κάθε άρρενος Ανωγειανού που θα βρεθεί σε απόσταση 1 χλμ. Έτσι, στις 13 Αυγούστου του 1944, τρία τάγματα Γερμανών περικύκλωσαν τα Ανώγεια και έβαλαν φρουρές στα γύρω υψώματα. Συνέλαβαν 80 υπερήλικες και τους έστειλαν στο Ηράκλειο, ενώ εκτέλεσαν 9 άνδρες. Ανατίναξαν τα σπίτια με δυναμίτη, άναψαν φωτιά και 800 περίπου σπίτια μετατράπηκαν σε χαλάσματα, ενώ κάηκαν και 6 γυναίκες. Οι εναπομείναντες άνδρες, διέφυγαν στον Ψηλορείτη για να σωθούν.

Από το 1941 έως και το 1944, στον αγώνα κατά των Γερμανών κατακτητών, έχασαν τη ζωή τους συνολικά 104 Ανωγειανοί. Το 1946, η πολιτεία τίμησε τα Ανώγεια με την απονομή του Πολεμικού Σταυρού Α' τάξεως, για τις καταστροφές με τις οποίες επλήγησαν, καθώς και για τον ηρωισμό τους. Το επόμενο έτος, η Κοινότητα Ανωγείων, τιμής ένεκεν, αναγνωρίστηκε ως Δήμο Ανωγείων.

Ο Δήμος Ανωγείων έχει ονομάσει ένα μεγάλο δρόμο της περιοχής δίπλα στην κεντρική πλατεία Αρμί "13ης Αυγούστου 1944" και έχει τοποθετήσει εκεί το Δημαρχείο, τιμώντας έτσι τον τόπο και τους πεσόντες. Κάθε χρόνο την ημέρα αυτή οι Ανωγειανοί οργανώνουν δρώμενα και διαβουλεύσεις στη μνήμη του θαρραλέου παρελθόντος τους. Στην κεντρική πλατεία Αρμί δεσπόζει το Μνημείο Ολοκαυτωμάτων Ανωγείων^[8] με δυο ελληνικές σημαίες εκατέρωθεν, μαρμάρινες επιγραφές με χαραγμένα τα ονόματα των πεσόντων και τη διαταγή του Γερμανού φρούραρχου για ισοπέδωση του χωριού σε τρεις γλώσσες.

Διοικητική υπαγωγή οικισμού: τα Ανώγεια
Ελληνική Δημοκρατία
Αποκεντρωμένη Διοίκηση	Κρήτης
Περιφέρεια	Κρήτης
Περιφερειακή Ενότητα	Ρεθύμνου
Δήμος	Ανωγείων
Δημοτική Ενότητα
Δημοτική Κοινότητα
Οικισμός	Ανώγεια

Διοικητικές μεταβολές

Διοικητικές μεταβολές οικισμού: τα Ανώγεια Ρεθύμνης

Ανώγεια Ρεθύμνης
ΦΕΚ 27Α - 31/01/1925 (σελ. 10 από 12)	Ο οικισμός Ανώγεια,[9] ορίζεται έδρα της Κοινότητας Ανωγείων.[10]

Χαρακτηριστικά των Ανωγειανών

Ο πληθυσμός των Ανωγείων έχει διατηρήσει αναλλοίωτη στην πάροδο του χρόνου, τη γλώσσα και την ιδιότυπη διάλεκτο, στην οποία περιλαμβάνονται έως και σήμερα, ατόφιες λέξεις της αρχαίας ελληνικής. Η προφορά, βαρέα και ευθεία, παρουσιάζεται χαρακτηριστική ειδικότερα στα «λάμδα» και «ρο». Οι περισσότεροι κάτοικοι, διατηρούν τα επώνυμά τους χωρίς την κατάληξη - ακης η οποία απαντάται στο υπόλοιπο νησί και ειδικότερα στο κεντροανατολικό τμήμα του.

Η ποιμενική ζωή έχει διαχρονικά καθοριστική επίδραση στο σύστημα αξιών, την οικονομική δομή, την κοινωνική οργάνωση και τον πολιτισμικό χαρακτήρα των ορεινών κοινοτήτων που περιβάλλουν το βουνό της Ίδης. Αν και πανάρχαια πρακτική, η βοσκική^[11] εξακολουθεί να είναι κύρια πρωτογενής πλουτοπαραγωγική δραστηριότητα των Ανωγειανών ανδρών ανεξαρτήτως ηλικίας, πλέον αναγνωρισμένη και ως Άυλη Πολιτιστική Κληρονομιά] της Ελλάδας^[12], μιας και οι βοσκοί του Ψηλορείτη που ασχολούνται με την κτηνοτροφία και διατηρούν σημαντικό αριθμό αιγοπροβάτων (άνω των 80.000) έχουν διαμορφώσει τη φυσιογνωμία και τον χαρακτήρα των Ανωγείων με ενεργό αποτύπωμα στον χωροχρόνο.^[13]

Χαρακτηριστική παρουσιάζεται επίσης η βιοτεχνία και η παραδοσιακή υφαντουργία, στην οποία απαντάται έως και στις μέρες μας, η χρήση αργαλειού. Γενικά η κοινωνική θέση της γυναίκας είναι σεβαστή και αποτελεί απόδειξη της μητρογραμμής στην Κρήτη, καθώς οι γυναίκες εργάζονται, υφαίνουν, συνεισφέρουν στην κοινότητα και καλλιεργούν την έννοια της φροντίδας στο σπίτι και τον τόπο. Η τέχνη της υφαντικής^[14], είτε στο χέρι είτε στον αργαλειό, είναι παραδοσιακή δραστηριότητα της Ανωγειανής γυναίκας. Έμπειρες υφάντρες δημιουργούν σε κοινή θέα σε γωνιές της κωμόπολης. Η σημασία της τέχνης της υφαντικής στη γυναικεία κοινότητα και επιχειρηματικότητα, στην καθημερινή ζωή και την αστική ιστορία ίσαμε σήμερα συνιστά δείγμα πολιτισμού. Πρόσφατα ανακοινώθηκε και η ίδρυση Σχολής Υφαντικής με κρατική χρηματοδότηση στ' Ανώγεια.^[15]

Ο Όρκος και ο Σασμός

Ο «Όρκος των βοσκών» του Ψηλορείτη προς τον Θεό έχει τις ρίζες του στον πανάρχαιο μύθο του ζωοκλέφτη Ερμή, στον άγραφο νόμο που αποτελεί εξέλιξη του αρχέγονου μηχανισμού κοινωνικής συνοχής στον τόπο και αφορά βεντέτες κυρίως για ζωοκλοπή, κλοπή και ζητήματα τιμής.

Για να επέλθει «Σασμός» (συμφιλίωση/συγχώρεση) χρειάζεται «μεσίτες» να αναλάβουν τη διαμεσολάβηση ανάμεσα στις δύο πλευρές της βεντέτας. Ο Όρκος είναι ο λόγος που επικαλείται ο κατηγορούμενος, ως έσχατη επιλογή για την αποκατάσταση της κοινωνικής ισορροπίας, που όλοι είναι υποχρεωμένοι να δεχτούν ως αλήθεια.

Η ΝΗΖΑ^[16] (= Μα τον Δία) αποτελεί τη σύγχρονη επίκληση σε παραλλαγή της παλαιότερης εκδοχής του Όρκου των Βοσκών:

"Νη Ζα, φάσκω σου και κάτεχέ το,

πως δεν κατέω πράμα,

για την αραζό τση κλεψάς των οζώ σου".

ελεύθερη απόδοση:

"Μα το Ζα (Δία) σου δεσμεύομαι,

και έχε γνώση πως δεν γνωρίζω τίποτα,

για την υπόθεση της κλεψιάς των ζώων σου".

Αρχιτεκτονική

Πραγματικό μητάτο στο βουνό

Η «Ανωγειανή Αρχιτεκτονική» αποτελεί ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον και εξελιγμένο δείγμα σύγχρονης λαϊκής αρχιτεκτονικής, με αίσθηση ανανέωσης των αρχιτεκτονικών μορφών και δυναμική συγκρότηση του χώρου.^[17]

Το παραδοσιακό Ανωγειανό σπίτι χαρακτηρίζεται από πολυμορφία, χρώμα και εξωστρέφεια και είναι δομημένο σύμφωνα με το εξελιγμένο μοντέλο της προϊστορικής Κρητικής οικίας: χτισμένο με πέτρα και ξύλινα δοκάρια αποτελεί συνήθως ενιαίο, ισόγειο χώρο, χωρισμένο με καμάρες και επίπεδα, με πατάρι, εσοχές στους τοίχους για χρηστικά οικιακά αντικείμενα, περιμετρικές κτιστές πεζούλες, κήπους και μικρά εξωτερικά δωμάτια που στεγάζουν επαρκώς όλες τις καθημερινές λειτουργίες. Εσωτερικά το Ανωγειανό σπίτι είναι στολισμένο με χειροποίητα κιλίμια, τσεμπέρια, ταγάρια, μαχαίρια, κουρτίνες, κειμήλια, κεντημένα μαξιλάρια, πλεκτές κουβέρτες και πολλά άλλα.^[18]

Τα μητάτα υπήρξαν οι άτυπες οικίες των βοσκών του Ψηλορείτη, προσαρμοσμένες στις ανάγκες και ιδιαιτερότητες των ορεινών περιοχών και της ποιμενικής ζωής, συνιστώντας ένα ιδιαίτερο κεφάλαιο στην ιστορία της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής των Ανωγείων.^[19]

Εκεί οι βοσκοί διέμεναν κάποιες νύχτες, μάντριζαν και άρμεγαν τα ζώα, τυροκομούσαν μακριά από τις εστίες τους. Από αρχιτεκτονικής σκοπιάς τα μητάτα είναι μικρά στρογγυλά θολωτά κτίσματα (εξέλιξη των μινωικών θολωτών τάφων) κατασκευασμένα αποκλειστικά με τη σπουδαία τέχνη της ξερολιθιάς, με στενές εισόδους, μια μικρή στρογγυλή τρύπα στη μέση για να περνάει το φως και ένα άνοιγμα στο πλάι για να φεύγει η κάψα της τυροκόμησης.

Η λέξη «μητάτο» προέρχεται από τη λατινική φράση metatum, το στρατιωτικό κατάλυμα που στα Βυζαντινά χρόνια χρησίμευε για την ξεκούραση πολεμιστών, στρατιωτών και αγγελιοφόρων, όπως τα σημερινά ορειβατικά καταφύγια. πραγματικό μητάτο στο βουνό.^[20]

Εκκλησίες των Ανωγείων

Ενοριακοί ναοί των Ανωγείων είναι ο Άγιος Γεώργιος, 'Άγιος Δημήτριος, η Κοίμηση της Θεοτόκου, καθώς και Άγιος Ιωάννης. Στον τελευταίο εμπεριέχονται τοιχογραφίες του 12ου αιώνα.

Μέσα στο δάσος του Ψηλορείτη είναι χτισμένος ο Άγιος Υάκινθος^[21], ένα ορθόδοξο κυκλικό πετρόχτιστο εκκλησάκι υστερομινωικής αρχιτεκτονικής. Στον χώρο διοργανώνεται το ετήσιο πολιτιστικό φεστιβάλ «Τα Υακίνθεια».

Αθλητισμός

Στο χωριό εδρεύει η τοπική ποδοσφαιρική ομάδα Α.Ο. Αετός Ανωγείων,^[22] με έδρα το Δημοτικό Στάδιο Ανωγείων^[23] η οποία αγωνίζεται στην Α2 Κατηγορία Ηρακλείου.^[24] Επίσης στα Ανώγεια εδρεύουν τα σκακιστικά σωματεία, «Σκακιστικός Όμιλος Ανωγείων»^[25] και «ΑΠΣ Ιδαίοι Ανωγείων»,^[26] τα οποία λαμβάνουν μέρος στον προκριματικό όμιλο της Α' Εθνικής και στη Β' Εθνική, αντίστοιχα.

Προσωπικότητες των Ανωγείων

Από τα Ανώγεια κατάγονται άτομα, με σημαντική προσφορά, στην Κρητική και την Ελληνική Παράδοση.^[27]

• Νίκος Ξυλούρης (γνωστός ως «Αρχάγγελος της Κρήτης», «Ψαρονίκος»)
• Ψαραντώνης (Αντώνης Ξυλούρης - αδελφός του Νίκου Ξυλούρη)
• Βασίλης Σκουλάς
• Λουδοβίκος των Ανωγείων (Γεώργιος Δραμουντάνης)
• Ο τυφλός λυράρης (γνωστός ως «Στραβός»)
• Αλκιβιάδης Σκουλάς (γνωστός ως Γρυλιός: «Ο Θεόφιλος των Ανωγείων»)
• Νικόλαος Γ. Μανούσος (Γιατρός)
• Ορέστης Μανούσος (Γιατρός, Πανεπιστημιακός, Συγγραφέας)
• Αριστείδης Χαιρέτης ή Γιαλάφτης
• Λευτέρης Καλομοίρης (Ντελίκανης)
• Γιώργος Καλομοίρης (Γιωργαντός)
• Γιώργης Ξυλούρης (Ψαρογιώργης)
• Γιάννης Ξυλούρης (Ψαρογιάννης)
• Μανώλης Μανουράς
• Νικηφόρος Αεράκης
• Ανωγειανή Παρέα
• Γιώργης Φασουλάς (λυράρης-τραγουδιστής)
• Κώστας Καλλέργης (λαουτιέρης-τραγουδιστής)
• Γιάγκος Χαιρέτης

Η Ζώμινθος

Δέκα χλμ. από τα Ανώγεια, σε υψόμετρο 1300 μ. στη διαδρομή από την Κνωσσό προς το Ιδαίον Άντρον βρίσκεται και ο αρχαιολογικός χώρος της Ζωμίνθου και η ονομαστή πηγή Ζώμινθος^[28], με πλούσια ύδατα και η οποία αποτελεί και την κυριότερη πηγή για τα Ανώγεια. Δυτικά του χωριού βρίσκεται ο αρχαιολογικός χώρος της Ζωμίνθου, όπου ανακαλύφθηκε το 1982 μία σημαντική μινωική εγκατάσταση έκτασης 1.360 τ.μ. με προσανατολισμό από Βορρά προς Νότο. Σύμφωνα με τον Όμηρο ο Μίνωας ανέβαινε κάθε εννέα χρόνια στο ιερό Ιδαίον Άντρον μαζί με Μινωίτες προσκυνητές, για να πάρει από τον θεό τους νόμους διακυβέρνησης.

Δείτε επίσης

• Δήμος Ανωγείων
• TEDx Anogeia

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Commons logo

Τα Wikimedia Commons έχουν πολυμέσα σχετικά με το θέμα    Ανώγεια Ρεθύμνης

• Δήμος Ανωγείων (Ιστότοπος Δήμου Ανωγείων)
• Ανωγή Αρχειοθετήθηκε 2021-08-21 στο Wayback Machine. (Η Εφημερίδα των Ανωγειανών όπου Γης)
• Ανώγεια (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)
• ...Των Ανωγείων (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)
• Όρκος των βοσκών
• Η τέχνη της ξερολιθιάς

Παραπομπές

1. «Επίσημη Ιστοσελίδα του Δήμου Ανωγείων».
2. «BUK.GR - ΑΝΩΓΕΙΑ».
3. «ΑΠΟΓΡΑΦΗ 2011 (ΦΕΚ 699Β - 20/03/2014, σελ. 422 από 444)» (PDF).
4. «TERRABOOK - ΑΝΩΓΕΙΑ».
5. «ΚΡΗΤΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΙΣ, 6 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 1936, ΣΕΛ. 2, ΤΟ ΣΥΛΛΑΛΗΤΗΡΙΟΝ ΤΟΥ ΕΠΑΝΩ ΜΥΛΟΠΟΤΑΜΟΥ».
6. «ΑΝΩΓΕΙΑ».
7. «ΤΟ ΒΗΜΑ - Η «ΦΩΤΙΑ» ΣΤΟ ΑΡΚΑΔΙ ΔΕΝ ΕΣΒΗΣΕ ΑΚΟΜΗ».
8. «Τα τρία Ολοκαυτώματα». Δήμος Ανωγείων. 25 Σεπτεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 14 Ιανουαρίου 2023.
9. «Ε.Ε.Τ.Α.Α. - ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΕΣ ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ ΟΙΚΙΣΜΩΝ - ΑΝΩΓΕΙΑ ΡΕΘΥΜΝΗΣ».
10. «Ε.Ε.Τ.Α.Α. - ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΕΣ ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ - ΔΗΜΟΣ ΑΝΩΓΕΙΩΝ (ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ ΑΝΩΓΕΙΩΝ) ΡΕΘΥΜΝΗΣ».
11. «ΒΟΣΚΙΚΗ». IDAology. 22 Σεπτεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 5 Φεβρουαρίου 2023. Ανακτήθηκε στις 14 Ιανουαρίου 2023.
12. «Η εγγραφή της Βοσκικής και του Κόσμου του Βοσκού στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς». Androidus Project Tank. Ανακτήθηκε στις 14 Ιανουαρίου 2023.
13. «Androidus Project Tank - Φορέας Ερευνητικής και Πολιτισμικής δράσης».
14. «Ανωγειανές Τέχνες». Δήμος Ανωγείων. Ανακτήθηκε στις 14 Ιανουαρίου 2023.
15. Γεωργία, Μακάκη (31 Ιουλίου 2022). «Ανώγεια: Η ίδρυση της σχολής υφαντικής θα ξαναδώσει ζωή στην παραδοσιακή αυτή τέχνη (βίντεο)». Νέα Κρήτη. Ανακτήθηκε στις 14 Ιανουαρίου 2023.
16. «ΝΗΖΑ, το κάλεσμα του μύθου στο παλάμισμα του Θεού». Androidus Project Tank. Ανακτήθηκε στις 14 Ιανουαρίου 2023.
17. «Χωρικές μεταφράσεις του «συν-οικείν», η περίπτωση των Ανωγείων Μυλοποτάμου - Ελένη - Μαρίνα Κατσαράκη και Μύρων Πασπαράκης (Ερευνητική Εργασία)».
18. «Μυθικό Ταξίδι στον Αστικό Χωροχρόνο των Ανωγείων - Αλίκη Ιωάννα Παπαπέτρου (Ερευνητικό Έργο)».
19. «Μιτάτα». Δήμος Ανωγείων. 25 Σεπτεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 14 Ιανουαρίου 2023.
20. «Άνω Γη - Η εφημερίδα των Ανωγειανών όπου Γης».
21. «Ο Υάκινθος των Ανωγείων, Κρητογραφία - Ρέθυμνο». Original Crete. Ανακτήθηκε στις 14 Ιανουαρίου 2023.
22. «FACEBOOK - ΑΕΤΟΣ ΑΝΩΓΕΙΩΝ».
23. «ΕΝΩΣΗ ΠΟΔΟΣΦΑΙΡΙΚΩΝ ΣΩΜΑΤΕΙΩΝ ΡΕΘΥΜΝΟΥ - ΓΗΠΕΔΑ Ε.Π.Σ.Ρ.».
24. «INSTAGRAM - ΑΕΤΟΣ ΑΝΩΓΕΙΩΝ».
25. «ΣΚΑΚΙΣΤΙΚΟΣ ΟΜΙΛΟΣ ΑΝΩΓΕΙΩΝ».
26. «ΣΚΑΚΙΣΤΙΚΟΣ ΟΜΙΛΟΣ ΑΝΩΓΕΙΩΝ - ΑΠΣ ΙΔΑΙΟΙ».
27. «Ανωγειανοί Καλλιτέχνες».
28. «Ζώμινθος. Το μινωικό ανάκτορο του βουνού». ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ- Αρχική Σελίδα. 14 Ιανουαρίου 2023. Ανακτήθηκε στις 14 Ιανουαρίου 2023.