Πτολεμαίος Γ΄ Ευεργέτης

Ο Πτολεμαίος Γ΄ Ευεργέτης (284 – 222 π.Χ.) ήταν βασιλιάς της Αιγύπτου, μέλος της Δυναστείας των Πτολεμαίων, που κυβέρνησαν την Αίγυπτο κατά την ελληνιστική περίοδο. Ήταν γιος του Πτολεμαίου Β΄ του Φιλάδελφου και της κόρης του Λυσίμαχου Αρσινόης Α΄. Στα επίσημα έγγραφα του κράτους αναφέρεται ως γιος της δεύτερης συζύγου του πατέρα του, Αρσινόης Β΄, καθώς η φυσική του μητέρα εκδιώχθηκε το 279 π.Χ. από την αυλή με την κατηγορία της προδοσίας.

Για άλλες χρήσεις, δείτε: Πτολεμαίος.

Πτολεμαίος Γ΄
Χρυσό οκτάδραχμο του Πτολεμαίου Γ', το οποίο εξέδωσε ο γιος του, Πτολεμαίος Δ', προς τιμήν του θεοποιημένου πατέρα του.
Βασιλεύς της Αιγύπτου
Περίοδος	246 - 221 π.Χ.
Προκάτοχος	Πτολεμαίος Β΄
Διάδοχος	Πτολεμαίος Δ΄
Γέννηση	284 π.Χ.
Θάνατος	221 π.Χ.
Σύζυγος	Βερενίκη Β΄
Επίγονοι	Αρσινόη Γ΄ Πτολεμαίος Δ΄ ανώνυμος γιος Αλέξανδρος Μάγας Βερενίκη
Οίκος	Λαγιδών
Πατέρας	Πτολεμαίος Β' Φιλάδελφος
Μητέρα	Βερενίκη Α'
Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα (π • σ • ε )

Στον χαρακτήρα του Πτολεμαίου δεν βλέπουμε τόσο έναν γιο του Πτολεμαίου Β΄, όσο έναν εγγονό των αξιωματικών του Μεγάλου Αλεξάνδρου, του Πτολεμαίου του Σωτήρος και του Λυσίμαχου. Διαδέχτηκε τον πατέρα του το 246 π.Χ. ενώ ήταν πάνω κάτω τριάντα ετών και η κληρονομιά των παλαιών πολεμιστών πάνω του ήταν εμφανής, παρά την πολυτέλεια που βασίλευε στα ανάκτορα της Αιγύπτου. Ο βασιλικός του τίτλος ήταν «Iwaennetjerwysenw Sekhemankhra Setepamun» που σημαίνει «Γιος των Θεών Αδερφών, Ζωντανή Δύναμη του Ρα, Εκλεκτός του Άμμωνος». Νυμφεύθηκε τη Βερενίκη της Κυρήνης, κόρη του Μάγα, ο οποίος είχε κερδίσει την ανεξαρτησία του κράτους του από την Αίγυπτο. Με τον τρόπο αυτό η Κυρηναϊκή ενσωματώθηκε και πάλι στα εδάφη της Αιγύπτου, αλλά και η Αίγυπτος εξασφάλισε την κυριαρχία της στον χώρο της Βόρειας Αφρικής. Η ίδια η Βερενίκη είχε αποδείξει πως είχε μέσα της την ισχυρογνωμοσύνη των Μακεδόνων προγόνων της.

Τρίτος Συριακός Πόλεμος

Σύμφωνα με τη συνθήκη που έλαβε χώρα το 253 π.Χ. ανάμεσα στον Πτολεμαίο Β' και τον Αντίοχο Β', προκειμένου να λάβει τέλος ο Δεύτερος Συριακός Πόλεμος, η βασίλισσα του Αντίοχου Λαοδίκη, έπρεπε να απομακρυνθεί μαζί με τους δύο γιους της στη Μικρά Ασία. Τη θέση της θα έπαιρνε η κόρη του Πτολεμαίου από την Αρσινόη Α΄, η Βερενίκη Φερνοφόρος. Ωστόσο η Λαοδίκη κατάφερε να επιστρέψει στον θρόνο μετά τον θάνατο του Πτολεμαίου Β', κρατώντας κοντά της τον Αντίοχο, που πέθανε λίγο αργότερα το 246 π.Χ. Κάποιες υποψίες για τον θάνατό του πέφτουν στη Λαοδίκη, αλλά τίποτε δεν είναι σίγουρο. Πάντως έστειλε δικούς της ανθρώπους στην Αντιόχεια να θανατώσουν τη Βερενίκη και τον γιο της Αντίοχο που ήταν ακόμη νήπιο. Παρά την αντίσταση της Βερενίκης, ο φόνος διεπράχθη και το Βασίλειο των Σελευκιδών ανέλαβε ο γιος της Λαοδίκης, ο Σέλευκος Β΄ ο Καλλίνικος. Η διπλή αυτή δολοφονία, που αποτελούσε προσβολή για την Αίγυπτο, οδήγησε σε νέα πολεμική σύρραξη. Αυτήν την πολιτική κατάσταση κληρονόμησε ο νέος βασιλιάς Πτολεμαίος όταν ανέβηκε στον θρόνο το 246 π.Χ. Σύμφωνα με τον Justinus, ο Πτολεμαίος βάδισε ο ίδιος σαν επικεφαλής του στρατού του, όσο ακόμη η Βερενίκη ήταν ζωντανή. Ωστόσο δεν έφτασε εγκαίρως. Αυτά τα γεγονότα έγιναν η αφορμή για το ξέσπασμα του Τρίτου Συριακού ή Λαοδίκειου πολέμου.

Η εκστρατεία αυτή στην Ανατολή θεωρείται ο μεγαλύτερος πολεμικός θρίαμβος του Οίκου των Πτολεμαίων. Ωστόσο, δεν έχουμε στα χέρια μας κάποιο πλήρες χρονικό, παρά αποσπάσματα και αναφορές από διάφορους συγγραφείς, οι περισσότεροι από τους οποίους αντέγραψαν και διέσωσαν προγενέστερους παπύρους και επιγραφές. Ο Πτολεμαίος ο Γ' λεηλάτησε την Αντιόχεια εκδικούμενος τον θάνατο της αδερφής και του ανιψιού του και την κράτησε υπό την κατοχή του για μια περίοδο δύο ετών (246 – 244 π.Χ.). Η εκστρατεία του συνεχίστηκε στη Βαβυλωνία για πέντε ακόμη χρόνια, μέχρι το 241 π.Χ. Στη διάρκεια αυτής της περιόδου θα πρέπει να συνέβη και μία ναυμαχία στον θαλάσσιο χώρο της Άνδρου, και αν και τα στοιχεία είναι μεικτά, πιστεύεται πως ηττήθηκε. Κατέλαβε με επιτυχία τη Σελεύκεια, το λιμάνι της Αντιόχειας, γεγονός που γέμισε τα ταμεία του βασιλιά κατά 15.000 τάλαντα, περίπου το δέκα τοις εκατό των ετήσιων εισοδημάτων του. Επίσης πήρε τον έλεγχο της Εφέσου, και πόλεις στη Θράκη και τον Ελλήσποντο. Την προσωπική του συμμετοχή στην εκστρατεία βεβαιώνει ο Αππιανός στο έργο του Συριακά. Επέστρεψε τελικά στην Αίγυπτο, όταν κλήθηκε να αντιμετωπίσει μια εισβολή στον χώρο του Αιγαίου από τον Μακεδόνα βασιλιά, Αντίγονο Β΄ Γονατά, αφήνοντας στη θέση του τον Ξάνθιππο.

Βερενίκη

Κατά τη διάρκεια της απουσίας του, ο Πτολεμαίος Γ΄, άφησε σαν κεφαλή του κράτους, τη σύζυγό του μαζί με μια ομάδα συμβούλων. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως η Βερενίκη ήταν πολύ καλή ιππεύτρια και είχε νικήσει σε αγώνες αρμάτων στα Νέμεα. Ένα ιστορικό ανέκδοτο αναφέρει πως την παραμονή της αναχώρησης του Πτολεμαίου, η νεαρή του βασίλισσα, αφιέρωσε σε ένα ναό στην Αλεξάνδρεια μία μπούκλα από τα μαλλιά της. Ο βασιλικός αστρονόμος ο Κόνων, αργότερα ισχυρίστηκε πως ανακάλυψε την μπούκλα αυτή στον ουρανό, μεταμορφωμένη σε έναν αστερισμό, ο οποίος τάχα δεν υπήρχε εκεί πριν. Παρόλο που η ιστορία έγινε δεκτή σαν ένα χαριτωμένο ποιητικό παραμύθι από την Αλεξανδρινή αυλή, ο Καλλίμαχος της Κυρήνης έγραψε ένα όμορφο ποίημα σχετικά, το οποίο μεταφράστηκε κατόπιν στα λατινικά από τον Κάτουλλο δύο αιώνες μετά. Η εκδοχή αυτή με τίτλο Coma Berenices διασώθηκε ως της μέρες μας, καθώς επίσης και το όνομα του αστερισμού: η Κόμη της Βερενίκης.

Προτομή του Πτολεμαίου Γ΄ που βρέθηκε στη Βίλα των Παπύρων στο Ερκουλάνο. Αρχαιολογικό Μουσείο Νάπολης.

Εξωτερική Πολιτική

Ο Πτολεμαίος Γ΄ Ευεργέτης συνέχισε την τακτική του πατέρα του βάσει της οποίας υποστήριζε συμμαχίες εχθρικές προς τους ηγεμόνες της Μακεδονίας. Ενίσχυσε οικονομικά την Αχαϊκή Συμπολιτεία, που αποτελούνταν από ένα σύνολο ανεξάρτητων πόλεων – κρατών με κοινή πολιτική σε θέματα κοινού ενδιαφέροντος. Ωστόσο όταν η Συμπολιτεία ενεπλάκη σε πόλεμο με τη Σπάρτη το 228 π.Χ., ο Πτολεμαίος έστρεψε την εύνοιά του προς στους Λακεδαιμονίους, καθώς τους θεωρούσε ισχυρότερους συμμάχους ενάντια στη Μακεδονία.

Εσωτερική Πολιτική & Πολιτιστικό Έργο

Παρόλο που ο Πτολεμαίος Γ΄ δεν κατάφερε να αποφύγει ορισμένα εσωτερικά προβλήματα, η ιστορία τον κατατάσσει ανάμεσα στους συνετούς ηγέτες. Ένα διάταγμα ( 238 π.Χ. ), που συνέταξε το αιγυπτιακό ιερατείο, τιμά το βασιλικό ζεύγος ως Θεούς Ευεργέτες, για τη συνεισφορά τους στην προώθηση του αιγυπτιακού τρόπου λατρείας, αλλά και για τη διαφύλαξη της ειρήνης στη χώρα, χάρις στην καλή τους διαχείριση και το ισχυρό αμυντικό σύστημα που έφτιαξαν στη χώρα. Σαν χαρακτηριστικό παράδειγμα των καλών υπηρεσιών τους, αναφέρεται η εισαγωγή τροφίμων από το εξωτερικό, με έξοδα του βασιλιά, κάποια χρονιά που ο Νείλος δεν πλημμύρισε στο αναμενόμενο επίπεδο, θέτοντας τη χώρα σε κίνδυνο από λιμό. Το διάταγμα, γνωστό σαν 'Κανόπειο Διάταγμα' (Canopus Decree στην αγγλική βιβλιογραφία) γράφτηκε στα ιερογλυφικά, στη δημοτική γλώσσα και στα ελληνικά και αναρτήθηκε στους ναούς. Αποτελεί την πρώτη από τις τρεις στήλες που γράφτηκαν με τον τρόπο αυτό, ενώ η τρίτη και τελευταία από αυτές δεν είναι άλλη από την περίφημη Στήλη της Ροζέτας που συνετέλεσε στην αποκρυπτογράφηση των ιερογλυφικών από τους σύγχρονους μελετητές.

Στον Πτολεμαίο Γ΄ αποδίδεται επίσης η έναρξη των έργων ανέγερσης του μεγάλου ναού του θεού Ώρου στο Έντφου κατά τον δέκατο χρόνο της βασιλείας του, περίπου το 237 π.Χ. Οι εργασίες ολοκληρώθηκαν το 231 π.Χ., ενώ βασίλευε ο γιος του, αν και η επίσημη λειτουργία του ναού ξεκίνησε αρκετά χρόνια μετά. Ο Πτολεμαίος Γ' πραγματοποίησε και άλλα οικοδομικά έργα, ανάμεσα στα οποία είναι και κάποιες κατασκευές στο Καρνάκ, αλλά και το Σεραπείο στην Αλεξάνδρεια. Επιπροσθέτως, ο Πτολεμαίος Γ' μετά τις εκστρατείες του στην Ασία, έφερε πίσω στην Αίγυπτο ιερά αγάλματα που είχαν αφαιρέσει οι Πέρσες κατά τη διάρκεια της ηγεμονίας τους στην Αίγυπτο.

Στα 25 χρόνια που βασίλεψε ο Πτολεμαίος, η Αίγυπτος γνώρισε ακμή και μεγάλωσε εδαφικά. Συνέχισε τα έργα του πατέρα και του παππού του στην πόλη της Αλεξάνδρειας και έδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τη Βιβλιοθήκη. Διέταξε να κατασχεθούν όλα τα βιβλία που έφταναν στα λιμάνια της Αλεξάνδρειας και να αντιγραφούν. Η Βιβλιοθήκη κράτησε τα πρωτότυπα και επέστρεψε τα καινούρια αντίγραφα. Από την Αθήνα έλαβαν επίσημα αντίτυπα όλων των τραγωδιών των τριών μεγάλων τραγικών (Αισχύλου, Σοφοκλή και Ευριπίδη ) για να τα επεξεργαστούν οι Αλεξανδρινοί. Παρόλο που ο Πτολεμαίος έδωσε μεγάλες εγγυήσεις για το δάνειο αυτό, αποφάσισε να παραιτηθεί από αυτές και να κρατήσει τελικά τα πρωτότυπα.

Θάνατος & Διαδοχή

Μετά τον θάνατό του από φυσικά αίτια, μάλλον κηδεύτηκε στο βασιλικό νεκροταφείο στην Αλεξάνδρεια και τον διαδέχτηκε ο μεγαλύτερος γιος του, Πτολεμαίος Δ΄ ο Φιλοπάτωρ το 222 π.Χ. Ο Πτολεμαίος δεν είχε γνωστές σε εμάς εξωσυζυγικές σχέσεις. Εκτός από τον Πτολεμαίο, άλλα του παιδιά από τη σύζυγό του τη Βερενίκη Β’ ήταν, ο Μάγας, η Αρσινόη Γ΄, η Βερενίκη, που πέθανε σε μικρή ηλικία το 238 π.Χ., ο Αλέξανδρος και ένας ανώνυμος γιος.

Οικογένεια

Νυμφεύτηκε τη Βερενίκη Β΄ από τον Οίκο του Αμύντα, κόρη του Μάγα βασιλιά της Κυρήνης και είχε τέκνα:

• Αρσινόη Γ΄ 246-204 π.Χ., παντρεύτηκε τον αδελφό της Πτολεμαίο Δ΄ Φιλοπάτορα της Αιγύπτου.
• Πτολεμαίος Δ΄ Φιλοπάτωρ 245-204 π.Χ., βασιλιάς της Αιγύπτου.
• Αλέξανδρος 242-222 π.Χ., απεβ. 20 ετών.
• Μάγας 241-222 π.Χ., απεβ. 19 ετών.
• Βερενίκη 239-238 π.Χ., απεβ. 1 έτους.

Πρόγονοι

Χρονολόγιο

Έτος (π.Χ.)	Γεγονός
284 π.Χ.	Γέννηση του Πτολεμαίου Γ' Ευεργέτη, γιου του Πτολεμαίου Β΄ του Φιλάδελφου και της Αρσινόης Α΄.
279 π.Χ.	Η μητέρα του Πτολεμαίου εξορίζεται από την Αίγυπτο. Εκείνος και τα αδέρφια του αναφέρονται πλέον ως παιδιά της Αρσινόης Β΄ της Αιγύπτου.
251 π.Χ.	Αρραβωνιάζεται τη Βερενίκη, κόρη του Μάγα της Κυρήνης.
250 π.Χ.	Ο Μάγας πεθαίνει και το χέρι της Βερενίκης δίνεται τελικά στον Δημήτριο τον Καλό, γιο του Δημητρίου του Πολιορκητή, ο οποίος ανεβαίνει στον θρόνο της Κυρήνης. Λίγο αργότερα όμως δολοφονείται, κατά τη διάρκεια πραξικοπήματος, και η Κυρήνη ενώνεται εκ νέου με την Αίγυπτο.
246 π.Χ.	Ο Πτολεμαίος Γ΄ νυμφεύεται τη Βερενίκη και διαδέχεται τον πατέρα του στον θρόνο.
246 π.Χ.	Στα μέσα του καλοκαιριού ο Αντίοχος Β' Θεός πεθαίνει αφήνοντας μια μπερδεμένη κατάσταση στη διαδοχή των Σελευκιδών. Η πρώτη του σύζυγος, η Λαοδίκη δολοφονεί τη Βερενίκη Φερνοφόρο, αδερφή του Πτολεμαίου Γ΄ και δεύτερη σύζυγο του Αντίοχου, καθώς και τον μικρό της γιο, τον Αντίοχο. Ξεσπά ο Τρίτος Συριακός Πόλεμος.
	Ο Πτολεμαίος καταλαμβάνει και λεηλατεί την Αντιόχεια. Προχωρά στη Βαβυλώνα και ακόμη βορειότερα.
245 π.Χ.	Ναυμαχία της Άνδρου, ενάντια στον βασιλιά της Μακεδονίας Αντίγονο Β΄ Γονατά. Ήττα για τον αιγυπτιακό στόλο.
	Γέννηση του Πτολεμαίου Δ΄ Φιλοπάτορος.
243 π.Χ.	Αντιμακεδονική συμμαχία ανάμεσα στον Άρατο της Αχαϊκής Συμπολιτείας και τον Πτολεμαίο Γ΄.
242-241 π.Χ.	Ανεπιτυχής εισβολή των Σελευκιδών στην Αίγυπτο.
238 π.Χ.	Θάνατος της μικρής του κόρης, της Βερενίκης.
237 π.Χ.	Έναρξη εργασιών ανέγερσης του Ναού του Ώρου στο Έντφου.
222 π.Χ.	Θάνατος του Πτολεμαίου Γ΄. Τον διαδέχεται ο γιος του Πτολεμαίος Δ' Φιλοπάτωρ.

Πηγές

• www.livius.org Αρχειοθετήθηκε 2016-10-09 στο Wayback Machine.
• Βιογραφία από τον Christopher Bennett.
• Ptolemy III Euergetes, The Third King of Egypt's Ptolemaic Dynasty

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Πολυμέσα σχετικά με το θέμα Ptolemy III στο Wikimedia Commons