Παιονία

Αυτό το λήμμα αφορά την αρχαία περιοχή στα βόρεια της αρχαίας Ελλάδας. Για τον ομώνυμο δήμο, δείτε: Δήμος Παιονίας.

Στην αρχαιότητα η Παιονία ήταν η γη και το βασίλειο που κατοικούσαν οι Παίονες. Τα ακριβή όρια είναι ασαφή, περιλαμβάνει κυρίως την περιοχή που βρίσκεται η σημερινή Δημοκρατία της Βόρειας Μακεδονίας. Περιλαμβάνει επίσης και περιοχές της Ελλάδας (στη Μακεδονία τους δήμους Αλμωπίας και Σιντικής) καθώς και μικρό τμήμα στη νοτιοδυτική Βουλγαρία.^{[1][2][3][4][5][6]} Οι αρχαίοι συγγραφείς τοποθετούν στα βόρεια τους Δάρδανους, στα ανατολικά τους Θράκες, στα δυτικά τους Ιλλυριούς και στα νότια τους αρχαίους Μακεδόνες.^[7] Τα σύνορα της με τη Δαρδανία ήταν τα όρη από τα οποία πηγάζει ο Αξιός στην κοιλάδα της Βυλάζωρα. Στην Ιλιάδα οι Παίονες συμμετείχαν στον Τρωικό πόλεμο και ήταν σύμμαχοι με την Τροία, όταν οι Πέρσες εισέβαλαν στην Ελλάδα κατέλαβαν την Παιονία μέχρι τη λίμνη Δοϊράνη, πολλοί λαοί της όπως οι Παιόπλαι και οι Σιροπαίονες μεταφέρθηκαν στην Ασία.^[8] Όταν πέθανε ο βασιλιάς Άγις ο Φίλιππος Β΄ της Μακεδονίας έκανε εκστρατεία στην Παιονία και κατέλαβε το νότιο τμήμα της, εισήλθε στη «Μακεδονική Παιονία», περιείχε τις σημερινές πόλεις Στρώμνιτσα, Ντέμιρ Κάπιγια και Νεγκότινο.

Παιονία
π. 358 π.Χ. – 230 π.Χ.
Τοποθεσία {{{κοινό_όνομα}}} Οι Παίονες διακρίνονται στα μέρη που κατοικούσαν με μαύρο χρώμα
Πρωτεύουσα		Βυλάζωρα
Γλώσσες		Παιονική γλώσσα
Θρησκεία		Παιονική θρησκεία
Πολίτευμα		Μοναρχία
Βασιλιάς
-	(;) - 358 π.Χ.	Άγις
-	356 - 340 π.Χ.	Λύκκειος
-	340 - 315 π.Χ.	Πατράος
-	315 - 285 π.Χ.	Αυδολέων
-	286 - 285 π.Χ.	Αρίστων
-	278 - 250 π.Χ.	Λέων της Παιονίας
-	250 - 230 π.Χ.	Δροπίων
Ιστορία
-	Ίδρυση
-	Κατάλυση

Παιονικά φύλα

Οι Παιονικές φυλές, σχεδόν όλες Θρακικές ήταν οι εξής:

• Αγριάνες^[9]
• Άλμωπες^[10]
• Λαιαίοι^[9]
• Δέρρωνες^[11]
• Οδομάντες^[12][13]
• Παιόπλαι^[14]
• Δόβηρες^[15]
• Σιροπαίονες^[16]

Ρίζες

Οι φυλές της αρχαίας Παιονίας

Μερικοί μελετητές θεωρούν τους Παίονες Θρακικής καταγωγής, άλλοι Θρακο-Ιλλυρικής, είχαν ωστόσο πολλά Ελληνικά ονόματα όπως Λύκκειος, Αρίστων, Αυδολέων χωρίς πολλές πληροφορίες.^[17][18] Οι ελάχιστες Παιονικές λέξεις που έχουν διασωθεί είναι συνδεδεμένες με τα Ιλλυρικά, τα Θρακικά και σε μικρότερο βαθμό με τα Ελληνικά.^[19][20] Μερικές Ιλλυρικές φυλές όπως οι Αγριάνες βρέθηκαν στη Θρακική σφαίρα επιρροής. Ο τοπικός θρύλος ωστόσο λέει ότι ήταν απόγονοι του Τεύκρου, πρώτου βασιλιά της Τροίας.^[21] Ο Όμηρος γράφει στην Ιλιάδα ότι Παίονες από τον Αξιό πολεμούσαν στο πλευρό των Τρώων χωρίς να διευκρινίζει αν ήταν συγγενής λαός.^[22] Ο Όμηρος καταγράφει δύο βασιλείς των Παιόνων Πυραίχμης και Αστεροπαίος γιος του Πηλεγόνα. Πριν γίνει βασιλιάς ο Δαρείος Α΄ της Περσίας οι Παίονες είχαν φτάσει μέχρι την Πέρινθο στη Θάλασσα του Μαρμαρά, ένα διάστημα είχαν στην κατοχή τους τη Μυγδονία και την Κρηστωνία. Την εποχή που ο Ξέρξης Α΄ της Περσίας διέσχιζε τη Χαλκιδική στον δρόμο του για τη Θέρμη, σημερινή Θεσσαλονίκη έγραφε ότι διέσχιζε εδάφη που κατοικούσαν Παίονες. Με τη μεγάλη άνοδο του Μακεδονικού βασιλείου και την πίεση των Θρακικών φυλών το βασίλειο τους περιορίστηκε σημαντικά στα όρια της σημερινής Βόρειας Μακεδονίας. Κατείχαν την κοιλάδα του Αξιού ή Βαρδάρη μέχρι τους Στόβους, το ανατολικό τους όριο ήταν ο ποταμός Στρυμώνας στη δυτική Βουλγαρία, το επίκεντρο τους ήταν η Στιπ με τον ομώνυμο ποταμό που χρίζονταν στα νερά του οι βασιλείς. Η Ημαθία, τα εδάφη ανάμεσα στο Αξιό και τον Αλιάκμονα λεγόταν στη βαθύτατη αρχαιότητα Παιονία, η Πιερία και η Πελαγονία κατοικούνταν επίσης από Παίονες. Με την έκρηξη του Μακεδονικού βασιλείου και την πίεση των Θρακικών φυλών περιορίστηκαν στα μετέπειτα όρια ανάμεσα στην Ιλλυρία και τον Στρυμώνα.^{[23][24][25][26][27]} Σύμφωνα με την Αρχαία ελληνική μυθολογία ωστόσο γενάρχης τους ήταν ο Παίωνας ο Ηλείος, γιος του Ενδυμίωνα.^[28]

Το βασίλειο της Παιονίας

Νόμισμα του βασιλέως της Παιονίας Πατράου (335-315 π.Χ.)

Σε αρχαιότατους χρόνους πρωτεύουσα των Παιονών ήταν τα Βυλάζωρα σημερινή Βελεσά, αργότερα μετακινήθηκε στους Στόβους.^[29] Η υποταγή των Παιόνων ήταν ένας από τους βασικούς στόχους του Δαρείου του Μέγα όταν επιτέθηκε στα Βαλκάνια, προσπάθησε να υποτάξει τους Σκύθες που κατοικούσαν βόρεια από τον Δούναβη.^[29] Ο Δαρείος ο Μέγας υπέταξε πολλές Θρακικές φυλές, όλες τις περιοχές γύρω από τη Μαύρη Θάλασσα, τμήματα από τη Βουλγαρία, τη Ρουμανία, την Ουκρανία και τη Ρωσία, στη συνέχεια επέστρεψε στη Μικρά Ασία.^[29][30] Ο Δαρείος ο Μέγας άφησε στην Ευρώπη έναν πανίσχυρο Πέρση στρατηγό τον Μεγάβαζο να συνεχίσει τις κατακτήσεις του.^[29] Τα Περσικά στρατεύματα κατέκτησαν την πλούσια Θράκη, τις παραλιακές Ελληνικές πόλεις και υπέταξαν τους πανίσχυρους Παίονες.^[29][31] Όταν τελείωσαν οι Περσικοί Πόλεμοι τα πριγκιπάτα των Παιονών περιορίστηκαν σε μια περιοχή γύρω από την κοιλάδα του Αξιού που έφτανε μέχρι τον ποταμό Στρυμώνα. Συμμάχησαν με τους Ιλλυριούς και ξεκίνησαν επιδρομές στο Βασίλειο της Μακεδονίας. Οι Ιλλυριοί είχαν μεγάλη εμπειρία στις πειρατείες αλλά δεν θα μπορούσαν να επιτεθούν στη Μακεδονία χωρίς την υποστήριξη των Παιόνων που βρίσκονταν στον δρόμο τους. Οι φυλές των Παιόνων όπως γράφει ο Διόδωρος ο Σικελιώτης ξεκίνησαν επιδρομές στη Μακεδονία για να υποστηρίξουν τους Δάρδανους Ιλλυριούς. Ο βασιλικός Οίκος της Μακεδονίας βρισκόταν σε μεγάλη ταραχή όταν ο Περδίκκας Γ΄ της Μακεδονίας έπεσε σε μάχη εναντίον των Ιλλυριών αλλά ο μικρότερος αδελφός του Φίλιππος Β΄ της Μακεδονίας συνέτριψε τους Ιλλυριούς. Ο Φίλιππος Β΄ προχώρησε στη συνέχεια βόρεια με στόχο να καταλάβει την Παιονία (358 π.Χ.).^{[32][33][34][35] [36][37]} Το βασίλειο της Παιονίας παρέμεινε αλλά υποταγμένο στους Μακεδόνες και εξελληνίστηκε πλήρως όπως φαίνεται από τα νομίσματα του, ένας Παιονικός στρατός με αρχηγό τον Αρίστων ενίσχυσε τον στρατό του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Η κόρη του βασιλιά της Παιονίας Αυδολέων ήταν μια από τις συζύγους του βασιλιά της Ηπείρου Πύρρου του Μέγα και ο Μέγας Αλέξαμνδρος υποσχέθηκε να δώσει την ετεροθαλή αδελφή του Κυνάνη στον βασιλιά της Παιονίας Λάγγαρο που είχε υπηρετήσει πιστά τον πατέρα του.

Βασιλείς της Παιονίας

• Άγις (πέθανε το 358 π.Χ.), διεκδικητής του Μακεδονικού θρόνου την εποχή της σταθερότητας.^[38]
• Λύκκειος (356 π.Χ.–340 π.Χ.), συμμάχησε με τον Ιλλυριό βασιλιά Γράβο Β΄ και τους Θράκες εναντίον των Μακεδόνων (356 π.Χ.) ^[39]
• Πατράος (340 π.Χ.–315 π.Χ.)
• Αυδολέων (315 π.Χ.–285 π.Χ.), γιος του Πατράου, δέχθηκε επιθέσεις από τους Αυταριάτες αλλά τον υποστήριξε ο Κάσσανδρος.^[40]
• Αρίστων (286 π.Χ.–285 π.Χ.), γιος του Αυδολέων.^[41]
• Λέων της Παιονίας (278 π.Χ.–250 π.Χ.)^[42]
• Δροπίων (250 π.Χ.–230 π.Χ.), γιος του Λέων, ξαναπήρε τα χαμένα εδάφη μετά τις Κελτικές επιδρομές (280 π.Χ./279 π.Χ.).^[42]
• Βασταρεύς, τελευταίος βασιλιάς σε μεγάλη παρακμή (230 π.Χ.).^[42]

Έθιμα

Νόμισμα του βασιλέως της Παιονίας Λύκκειου που παριστάνει τον Ηρακλή να πνίγει το λιοντάτι της Νεμέας

Οι Παίονες περιείχαν πολλές ανεξάρτητες φυλές που ενώθηκαν αργότερα σε ένα βασίλειο. Δεν είναι γνωστά πολλά από τα έθιμα τους, ο Διόνυσος ήταν ένας από τους θεούς που λάτρευαν με το προσωνύμιο "Δρύαλος", ο Ηρόδοτος γράφει ότι οι Θράκες και οι Παίονες πρόσφεραν θυσίες στη βασίλισσα Άρτεμις, πιθανότατα τη Βένδις, λάτρευαν και τον ήλιο υπό τη μορφή δίσκου πάνω σε έναν στύλο. Ο Αθήναιος ο Ναυκρατίτης σημειώνει ότι η γλώσσα τους έχει μεγάλες ομοιότητες με τους Μυσούς. Έπιναν σε μεγάλο βαθμό όπως οι Ιλλυριοί, μπύρες και πολλά σκευάσματα με φυτά και βότανα. Τα λίγα ευρήματα σχετικά με την Παιονική γλώσσα δεν βοηθούν να εξάγουμε συμπεράσματα για την προέλευση τους, ο Βίλχελμ Τομάσεκ και ο Πάουλ Κρέτσμερ τους καταγράφουν σαν Ιλλυρική φυλή, άλλοι σαν Θρακική. Τα καθαρά Ελληνικά ονόματα που είχαν οι βασιλείς τους μετά την εποχή του Φιλίππου Β΄ προβληματίζουν πολλούς σύγχρονους γλωσσολόγους όπως ο Ίργουιν Μέρκερ που υποστηρίζει την Ελληνική τους καταγωγή. Οι γυναίκες της Παιονίας ήταν διάσημες για τις εκπληκτικές τους ικανότητες στην υφαντουργία. Ο Ηρόδοτος έγραψε μια ιστορία σύμφωνα με την οποία ο Δαρείος ο Μέγας συνάντησε μια πανέμορφη γυναίκα που μπορούσε ταυτόχρονα να κουβαλά μια στάμνα στο κεφάλι, να ιππεύει και να υφαίνει. Ο μέγας βασιλεύς τη ρώτησε έκπληκτος από που είναι, όταν του απάντησε από την Παιονία διέταξε τον Μεγάβαζο να μεταφέρει δύο Παιονικές φυλές στην Ασία για να βοηθούν τους Πέρσες. Μια επιγραφή στη βάση ενός αγάλματος που βρέθηκε στην Ολυμπία (1877) είναι αφιέρωμα των Παιόνων στον βασιλιά τους Δροπίων. Το όνομα ενός επιπλέον βασιλιά τους εμφανίζεται σε ένα Αθηναικό θραύσμα που περιγράφει συνθήκη με το όνομα "Λύππειος", είναι πανομοιότυπη με τα νομίσματα του βασιλέως των Παιόνων Λύκκειου.^[43]

Όταν οι Γαλάτες με τον Βρυέννο λεηλατούσαν τη γη τους (280 π.Χ.) οι Παίονες δεν είχαν άλλη επιλογή από το να συμμαχήσουν με τους Μακεδόνες, παρόλα αυτά ηττήθηκαν. Ο Φίλιππος Ε΄ της Μακεδονίας γιος του Δημητρίου Β΄ του Αιτωλικού την ενσωμάτωσε στο Μακεδονικό βασίλειο μαζί με τους Δασσαρήτες (280 π.Χ.). Σε 70 χρόνια (180 π.Χ.) μια Ρωμαϊκή Λεγεώνα την κατέκτησε, από τότε εισήλθε στη Ρωμαϊκή Επαρχία της Μακεδονίας.^[44] Μερικούς αιώνες αργότερα ο Διοκλητιανός ένωσε την Παιονία και την Πελαγονία και δημιούργησε την επαρχία «Δεύτερη Μακεδονία» ή «Σωτήρια Μακεδονία» που ανήκε στην Υπαρχία του Ιλλυρικού.

Παραπομπές

1. «LacusCurtius • Ptolemy's Geography». penelope.uchicago.edu. Ανακτήθηκε στις 4 Ιανουαρίου 2023.
2. Waterfield, Robin (2019). The Library, Books 16-20: Philip II, Alexander the Great, and the Successors. Oxford University Press. σ. 428
3. Roisman, Joseph; Worthington, Ian (2010). A Companion to Ancient Macedonia. John Wiley and Sons. σ. 13
4. https://www.britannica.com/place/Paeonia
5. Reames, Jeanne (2008). Howe, Timothy (ed.). Macedonian Legacies. Regina Books. σ. 239
6. Ovid; Green, Peter (2005). The Poems of Exile. University of California Press, 2005. σ. 319
7. Strabo, "Geography", 7, Frg.4, 9.5.1
8. https://books.google.gr/books?id=bb7eH1LHRcAC&pg=PA205&dq=paeonians+moved+to+asia&hl=bg&sa=X&redir_esc=y#v=onepage&q=paeonians%20moved%20to%20asia&f=false
9. Lolita Nikolova, σ. 529
10. The Landmark Thucydides: A Comprehensive Guide to the Peloponnesian War by Thucydides, Robert B. Strassler, Richard Crawley, and Victor Davis Hanson, 1998, σ. 153
11. The Cambridge Ancient History, Martin Percival Charlesworth, Τόμος 4, Persia, Greece and the Western Mediterranean, C. 525 to 479 B.C, John Boardman, σ. 252
12. Mogens Herman Hansen and Thomas Heine Nielsen, 2005, σ. 854
13. Thrace in the Graeco-Roman world, σ. 112
14. The Histories (Penguin Classics) by Herodotus, John M. Marincola, and Aubery de Selincourt, 2003, σ. 315
15. The Histories (Penguin Classics) by Herodotus, John M. Marincola, and Aubery de Selincourt, σ. 452
16. The Histories (Penguin Classics) by Herodotus, John M. Marincola, and Aubery de Selincourt, σ. 315
17. Susan Wise Bauer (2007). The History of the Ancient World: From the Earliest Accounts to the Fall of Rome. σ. 518
18. Irwin L. Merker, "The Ancient Kingdom of Paionia," Balkan Studies 6 (1965) 35
19. Francesco Villari. Gli Indoeuropei e le origini dell'Europa. Il Mulino, 1997
20. "The Ancient Kingdom of Paionia". Balkan Studies 6. 1965
21. Herodotus V, 13
22. Iliad II, 848
23. Στράβων, Γεωγραφικά
24. Ovid (2005). Green, Peter, επιμ. The Poems of Exile: Tristia and the Black Sea Letters. University of California Press. σελ. 319. ISBN 0520242602. Ovid was lax in his geography, not least over Paeonia (in fact roughly coextensive with the present Slav republic of Macedonia).
25. Roisman, Joseph· Worthington, Ian (2010). A Companion to Ancient Macedonia. John Wiley and Sons. σελ. 13. ISBN 1-4051-7936-8. Ανακτήθηκε στις 10 Φεβρουαρίου 2016.
26. Reames, Jeanne· Howe, Timothy (2008). Macedonian Legacies: Studies in Ancient Macedonian History and Culture in Honor of Eugene N. Borza. Regina Books. σελ. 239. ISBN 1930053568. Having just conquered Paeonia (roughly where the Former Yugoslav Republic of Macedonia is today).
27. Peshkopia, Ridvan (2015). Conditioning Democratization: Institutional Reforms and EU Membership Conditionality in Albania and Macedonia. Anthem Press. σελ. 189. ISBN 0857283251. Besides the former kingdom of Macedon, the Roman region included the territories of Paeonia, where the contemporary FYR Macedonia rests.
28. Pausanias, 5.1.5; Smith "Paeon" 3
29. Roisman, Joseph; Worthington, Ian (7 July 2011). A Companion to Ancient Macedonia
30. The Oxford Classical Dictionary by Simon Hornblower and Antony Spawforth, σ. 1515
31. Howe & Reames 2008, σ. 239
32. Raphael Sealey, A History of the Greek City States, 700–338 BC, University of California Press, 1976, σ. 442
33. Nicholas Geoffrey Lemprière Hammond, Guy Thompson Griffith, A History of Macedonia: 550–336 B.C, Clarendon Press, 1979
34. R. Malcolm Errington, A History of Macedonia, University of California Press, 1990
35. Carol G. Thomas, Alexander the Great in his World, Wiley-Blackwell, 2006
36. Simon Hornblower, The Greek world, 479–323 BC, Routledge, 2002
37. Diodorus Siculus, Library, 16.4
38. The Cambridge Ancient History, Volume 6: The Fourth Century BC by D. M. Lewis, John Boardman, Simon Hornblower, and M. Ostwald, 1994, σ. 463
39. Catalogue of Greek Coins: Thessaly to Aetolia by Percy Gardner, 2004
40. A Guide to the Principal Gold and Silver Coins of the Ancients: From Circ. B. C. 700 to a. D. 1. (1895) by British Museum Dept. of Coins and Medals, 2009, σ. 62
41. http://www.attalus.org/translate/polyaenus4B.html#12.1
42. Pausanias, Description of Greece Phocis and Ozolian Locri, 10.13.1
43. B. V. Head, Historia Numorum, 1887, σ. 207
44. Livy xiv. 29

Πηγές

• Howe, Timothy; Reames, Jeanne (2008). Macedonian Legacies: Studies in Ancient Macedonian History and Culture in Honor of Eugene N. Borza. Regina Books.
• Pausanias, Description of Greece. W. H. S. Jones (translator). Loeb Classical Library. Cambridge, MA: Harvard University Press; London, William Heinemann Ltd. (1918). Vol. 1. Books I–II:
• Smith, William, A dictionary of Greek and Roman biography and mythology. London. Online at Perseus
• This article incorporates text from a publication now in the public domain: Smith, William, ed. (1870). Dictionary of Greek and Roman Biography and Mythology. .: Missing or empty |title= (help)
• This article incorporates text from a publication now in the public domain: Chisholm, Hugh, ed. (1911). "Paeonia". Encyclopædia Britannica. Vol. 20 (11th ed.). Cambridge University Press.