Ο πρωτάρης

Ο πρωτάρης (αγγλ.: The Graduate) είναι Αμερικανική δραματική κωμωδία παραγωγής 1967, σε σκηνοθεσία Μάικ Νίκολς^[4], βασισμένη στο μυθιστόρημα The Graduate, το οποίο έγραψε ο Τσαρλς Γουέμπ μετά την αποφοίτησή του από το Κολλέγιο Williams. Η διασκευή του μυθιστορήματος για τη μεγάλη οθόνη έγινε από τους Μπακ Χένρι και Κάλντερ Γουίλινγκχαμ. Πρωταγωνιστούν οι Ντάστιν Χόφμαν, Αν Μπάνκροφτ και η Κάθριν Ρος.

Ο πρωτάρης The Graduate
Κινηματογραφική αφίσα
Σκηνοθεσία	Μάικ Νίκολς[1][2][3]
Παραγωγή	Τζόζεφ Λεβάιν Λόρενς Τιούρμαν
Σενάριο	Κάλντερ Γούλινγκαμ Μπακ Χένρι
Βασισμένο σε	The Graduate
Πρωταγωνιστές	Ντάστιν Χόφμαν Αν Μπάνκροφτ Κάθριν Ρος Γουίλιαμ Ντάνιελς
Μουσική	Ντέιβ Γκράσιν Πολ Σάιμον
Φωτογραφία	Ρόμπερτ Λ. Σέρτις
Μοντάζ	Σαμ Ο΄Στιν
Εταιρεία παραγωγής	Λόρενς Τέρμαν
Διανομή	Embassy Pictures και Netflix
Πρώτη προβολή	21/12/1967
Διάρκεια	105 λεπτά
Προέλευση	Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής
Γλώσσα	Αγγλικά
Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα (π • σ • ε )

Το 1996 η ταινία χαρακτηρίστηκε από την Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου ως «πολιτιστικά, αισθητικά και ιστορικά σημαντική» και επιλέχθηκε να ενταχθεί στο Εθνικό Μητρώο Κινηματογράφου^[5], ενώ το 1998 το Αμερικανικό Ινστιτούτο Κινηματογράφου κατέταξε την ταινία στην 7η θέση στη λίστα με τις 100 καλύτερες ταινίες όλων των εποχών. Το 2007 επανελήφθη η ψηφοφορία η ταινία μετατοπίστηκε στην 17η θέση με τις καλύτερες όλων των εποχών.

Προσαρμοσμένη στον πληθωρισμό, η ταινία κατέχει την 21η θέση στη λίστα με τις εμπορικότερες ταινίες όλων των εποχών στις Η.Π.Α και τον Καναδά^[6].

Υπόθεση

Ο Μπέντζαμιν Μπεν Μπράντοκ (Ντάστιν Χόφμαν) επιστρέφει στο σπίτι του στην Καλιφόρνια μετά την αποφοίτησή του από το κολέγιο. Λαμβάνει θερμή υποδοχή από τους γονείς του, αλλά αισθάνεται αποστάτης από τον κόσμο ανάμεσα στον οποίο πρέπει να ζήσει για την υπόλοιπή του ζωή. Η γνωριμία του με την κυρία Ρόμπινσον (Αν Μπάνκροφτ), σύζυγο του συνεργάτη του πατέρα του, πρόκειται να του ανοίξει τους ορίζοντες. Όταν οι δυο τους συναντιούνται συχνά σε δωμάτια ξενοδοχείων η γοητευτική σαραντάρα μυεί τον άβγαλτο Μπεν στις χαρές του έρωτα. Τα προβλήματα εμφανίζονται στον ορίζοντα όταν ο Μπεν συναντά και πάλι μετά από πολύ καιρό την κόρη της κυρίας Ρόμπινσον, Ιλέιν (Κάθριν Ρος), που έχει πλέον ωριμάσει κι έχει μετατραπεί σε χαριτωμένη κοπέλα. Ο πατέρας του Μπεν, κύριος Μπράντοκ (Γουίλιαμ Ντάνιελς) τον πείθει να βγει ραντεβού με την Ιλέιν. Ο Μπεν βγαίνει ραντεβού μαζί της και την ερωτεύεται, προκαλώντας τη ζήλεια της κυρίας Ρόμπινσον που του απαγορεύει να την ξαναδεί. Η Ιλέιν μαθαίνει για τη σχέση του Μπεν με τη μητέρα της και αποφασίζει να απομακρυνθεί από εκείνον. Ο Μπεν όμως δεν το βάζει κάτω και προσπαθεί να της αποδείξει την αγάπη του.

Πληροφορίες παραγωγής

Διανομή Ρόλων

Σύμφωνα με τον ιστορικό κινηματογράφου Ρόμπερτ Όσμπορν, ο Μάικ Νίκολς ήθελε να αναθέσει τον ρόλο της κυρίας Ρόμπινσον στην Ντόρις Ντέι, τον ρόλο του Μπέντζαμιν Μπράντοκ στον Ρόμπερτ Ρέντφορντ και τον ρόλο του κύριου Ρόμπινσον στον Τζιν Χάκμαν. Υπήρξαν όμως πολλοί ηθοποιοί που είτε ενδιαφέρθηκαν ή πέρασαν από ακρόαση για τους πρωταγωνιστικούς ρόλους.

Η Ντόρις Ντέι απέρριψε την προσφορά του Νίκολς, καθώς θεωρούσε ότι δεν ήταν κατάλληλη για τον ρόλο της κυρίας Ρόμπινσον. Στην πραγματικότητα ο Νίκολς πίστευε ότι η ιδανικότερη ηθοποιός για το ρόλο ήταν η Γαλλίδα ηθοποιός Ζαν Μορώ, εφόσον ήταν πεπεισμένος ότι σύμφωνα με τη γαλλική κουλτούρα ήταν σύνηθες από πλευράς μεγαλύτερων σε ηλικία γυναικών να εκπαιδεύουν σεξουαλικά νεώτερους κι άπειρους άνδρες. Τόσο η 62χρονη Τζόαν Κρόφορντ, όσο κι οι Ίνγκριντ Μπέργκμαν και Όντρεϊ Χέπμπορν ενδιαφέρθηκαν για τον ρόλο. Η Πατρίσια Νιλ απέρριψε τον ρόλο καθώς ανάρρωνε ακόμη από το εγκεφαλικό, από το οποίο είχε πληγεί το 1965 και δεν αισθανόταν έτοιμη να αναλάβει ρόλο σε ταινία. Η Τζέραλντιν Πέιτζ απέρριψε επίσης τον ρόλο, ενώ άλλες ηθοποιοί όπως οι Κλερ Μπλουμ, Άντζι Ντίκινσον, Τζούντι Γκάρλαντ, Ρίτα Χέιγουορθ, Τζένιφερ Τζόουνς, Ντέμπορα Κερ, Εύα Μαρί Σεντ, Σιμόν Σινιορέ, Τζιν Σίμονς, Άντζελα Λάνσμπερι, Λάνα Τέρνερ και Σέλλεϊ Γουίντερς ζήτησαν να αναλάβουν τον ρόλο. Τολμηρότερη από όλες όσον αφορά την απόκτηση του ρόλου ήταν η Άβα Γκάρντνερ, η οποία τηλεφώνησε τον Μάικ Νίκολς λέγοντας Θέλω να σε δω! Θέλω να σου μιλήσω σχετικά με τον Πρωτάρη!. Παρά το γεγονός ότι ο σκηνοθέτης δεν είχε σκοπό να της παραχωρήσει τον ρόλο, (ήθελε να τον αναθέσει σε νεαρότερη ηθοποιό κι η Γκάρντνερ είχε κλείσει τα 45) επισκέφτηκε την ηθοποιό στο δωμάτιο του ξενοδοχείου που διέμενε. Αργότερα ανέφερε ότι η Γκάρντνερ έκατσε πίσω από το γραφείο της και χρησιμοποιώντας όλα τα δυνατά τεχνάσματα των σταρ του Χόλιγουντ είπε: Εντάξει, ας συζητήσουμε για την ταινία σου! Πρώτα από όλα, δεν πρόκειται να γδυθώ για κανέναν!. Στο μεταξύ η Τζέιν Φόντα απέρριψε τόσο τον ρόλο της κυρίας Ρόμπινσον, όσο και της κόρης της Ιλέιν. Ο ρόλος δόθηκε τελικά στην Αν Μπάνκροφτ.

Οι ηθοποιοί που προσεγγίστηκαν αρχικά για τον ρόλο του Μπέντζαμιν ήταν ο Ρόμπερτ Ρέντφορντ κι ο Γουόρεν Μπίτι. Ο Ρέντφορντ πέρασε από ακρόαση για τον ρόλο (με την Κάντις Μπέργκεν ως Ιλέιν), αλλά ο σκηνοθέτης πίστευε ότι ο ηθοποιός δεν διέθετε τον αέρα του αουτσάιντερ που ήταν απαραίτητος για το χαρακτήρα του Μπέντζαμιν. Όταν ο Νίκολς μίλησε με τον Ρέντφορντ μετά την ακρόαση του είπε: Θα σου το θέσω ως εξής. Σε έχει απορρίψει ποτέ γυναίκα; Κι ο ηθοποιός απάντησε: Τι εννοείς; Τότε ο σκηνοθέτης του απάντησε: Εκεί ακριβώς θέλω να καταλήξω. Ο Γουόρεν Μπίτι απέρριψε τον ρόλο εφόσον ήταν απασχολημένος με τα γυρίσματα της ταινίας Μπόνι και Κλάιντ (Bonnie & Clyde, 1967). Ο Τσαρλς Γκρόουντιν απέρριψε τον ρόλο καθώς πίστευε ότι τα χρήματα δεν ήταν αρκετά κι ο Μπράντον ΝτεΓουάιλντ και ο Μάικλ Παρκς πέρασαν από ακρόαση για τον ρόλο. Άλλοι ηθοποιοί που θεωρήθηκαν κατάλληλοι για τον ρόλο ήταν οι Στηβ ΜακΚουήν, Άντονι Πέρκινς, Τζορτζ Πέπαρντ, Χάρισον Φορντ, Ρόμπερτ Ντυβάλ, Τζακ Νίκολσον, Ρόμπερτ Βάγκνερ, Κιρ Ντούλια, Τζακ Νανς και Τζορτζ Χάμιλτον. Ο Μπαρτ Γουόρντ αναγκάστηκε να απορρίψει τον ρόλο εφόσον ήταν απασχολημένος με τα γυρίσματα της τηλεοπτικής σειράς Batman στην οποία ερμήνευε τον ρόλο του Ρόμπιν. Ο ρόλος ανατέθηκε τελικά στον Ντάστιν Χόφμαν.

Ο Νίκολς συνάντησε δυσκολίες και με την ανεύρεση της κατάλληλης ηθοποιού για τον ρόλο της Ιλέιν. Η Πάτι Ντιουκ απέρριψε τον ρόλο καθώς δε σκόπευε να δουλέψει εκείνη την περίοδο. Η Σάλι Φιλντ και η Σίρλεϊ ΜακΛέιν απέρριψαν επίσης τον ρόλο. Η Ράκελ Γουέλς και η Τζόαν Κόλινς ενδιαφέρθηκαν για τον ρόλο αλλά δεν κατάφεραν να τον αποκτήσουν. Η Κάρολ Μπέικερ πέρασε από ακρόαση αλλά της είπαν ότι ήταν πολύ μεγάλη για να υποδυθεί την κόρη της Αν Μπάνκροφτ. Από ακρόαση πέρασαν επίσης η Γκόλντι Χον, η Νάταλι Γουντ και η Κάντις Μπέργκεν, ενώ οι Αν Μάργκρετ, Λι Ρέμικ, Τιούσντεϊ Γουέλντ, Ιβέτ Μιμιέ, Σου Λάιον, Ελίζαμπεθ Άσλεϊ, Κάρεν Κάρπεντερ, Κάρολ Λίνλεϊ, Σουζάν Πλεσέτ και Πάμελα Τίφιν βρίσκονταν στη λίστα του σκηνοθέτη ως κατάλληλες για τον ρόλο, μέχρι να τον αναθέσει τελικά στην Κάθριν Ρος.

Ο Τζιν Χάκμαν ανέλαβε αρχικά τον ρόλο του κυρίου Ρόμπινσον, αλλά πριν ξεκινήσουν τα γυρίσματα ο Μάικ Νίκολς αντελήφθη ότι ήταν πολύ νέος για τον ρόλο κι αποφάσισε να τον αντικαταστήσει. Πιθανοί αντικαταστάτες ήταν ο Μάρλον Μπράντο, ο Γκρέγκορι Πεκ, ο Τζακ Πάλανς, ο Φρανκ Σινάτρα, ο Χάουαρντ Νταφ κι ο Μπράιαν Κιθ. Ο ρόλος κατέληξε τελικά στον Μάρεϊ Χάμιλτον. Πρώτη επιλογή για το ρόλο της μητέρας του Μπέντζαμιν ήταν η Σούζαν Χέιγουορντ, αλλά ο ρόλος πήγε στην Ελίζαμπεθ Γουίλσον. Οι Γιουλ Μπρίνερ, Κερκ Ντάγκλας, Ρόμπερτ Μίτσαμ και Ρόναλντ Ρίγκαν έφτασαν κοντά στο να πάρουν τον ρόλο του κυρίου Μπράντοκ, αλλά ο σκηνοθέτης τον παραχώρησε στον Γουίλιαμ Ντάνιελς.

Υπάρχουν ηλικιακές ανακρίβειες όσον αφορά τους κεντρικούς ρόλους και τους ηθοποιούς που τους υποδύονται. Ο Μπέντζαμιν Μπράντοκ δηλώνει ότι θα κλείσει τα 21 την επόμενη εβδομάδα ενώ ο Ντάστιν Χόφμαν ήταν 30 χρονών κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων, μόλις 6 χρόνια νεότερος της Αν Μπάνκροφτ, η οποία του απάντησε ότι έχει τα διπλά του χρόνια. Η Ιλέιν υποτίθεται ότι είναι 19 χρονών στην ταινία, ενώ η Κάθριν Ρος που ανέλαβε τον ρόλο ήταν 27 χρονών κατά την περίοδο των γυρισμάτων.

Μουσική επένδυση

Η ταινία ενίσχυσε τη δημοτικότητα του ντουέτου της ροκ Simon & Garfunkel. Αρχικά ο Νίκολς και ο υπεύθυνος του μοντάζ Σαμ Ο' Στιν χρησιμοποίησαν τα προϋπάρχοντα τραγούδια του ντουέτου Sound of Silence και Scarborough Fair για να τους συνοδεύουν όσο έκαναν τις περικοπές του μοντάζ, όταν διαπίστωσαν ότι η ορχηστρική μουσική δεν ήταν αποτελεσματική για κάποιες σκηνές και προτίμησαν να χρησιμοποιήσουν αυτά τα κομμάτια για τις επίμαχες σκηνές. Η κίνηση τους αυτή ήταν ασυνήθιστη για την περίοδο εκείνη^[7] .

Σύμφωνα με άρθρο του περιοδικού Variety, ο Λόρενς Τιούρμαν, ένας από τους παραγωγούς της ταινίας, έκλεισε συμφωνία με τον Πολ Σάιμον για τη συγγραφή τριών καινούργιων τραγουδιών για να προστεθούν στο σάουντρακ της ταινίας. Όταν έκλεισε η συμφωνία όμως το μοντάζ της ταινίας είχε ολοκληρωθεί κι ο Σάιμον είχε γράψει μόνο ένα καινούργιο κομμάτι. Ο Νίκολς τον παρακάλεσε να γράψει κι άλλο, αλλά ο Σάιμον βρισκόταν συνεχώς σε περιοδεία και του είπε ότι δεν είχε το χρόνο. Τότε έπαιξε στην κιθάρα ένα από τα κομμάτια που ετοίμαζε με τον Αρτ Γκάρφανκελ για τον καινούργιο τους δίσκο με τίτλο Mrs. Roosevelt αφιερωμένο στην πρώην πρώτη κυρία των Η.Π.Α. Έλινορ Ρούσβελτ. Όταν ο Νίκολς άκουσε το κομμάτι τον συμβούλεψε να αλλάξει τον τίτλο του τραγουδιού, προτείνοντάς του να αλλάξει το: It's now about Mrs. Roosevelt με το It's now about Mrs. Robinson^[8].

Το Mrs. Robinson συμπεριελήφθη στο σάουντρακ της ταινίας κι έκανε τεράστια επιτυχία. Το σάουντρακ έφτασε στην κορυφή της λίστας με τις υψηλότερες πωλήσεις στις Η.Π.Α. εκτοπίζοντας από την κορυφή το White Album των Beatles. Η εκτέλεση του τραγουδιού όμως που ακούγεται στην ταινία διαφέρει από εκείνη του single. Η εκτέλεση αυτή κυκλοφόρησε με το επόμενο άλμπουμ των Simon & Garfunkel με τίτλο Bookends.

Υποδοχή

Ο Α. Ντι Μέρφι του περιοδικού Variety κι ο Ρότζερ Ίμπερτ της εφημερίδας Chicago Sun-Times επαίνεσαν την ταινία όταν προβλήθηκε χαρακτηρίζοντάς την ένα υπέροχο σατιρικό δραμα κι ο Έμπερτ την αποκάλεσε την πιο αστεία αμερικανική κωμωδία της χρονιάς^[9][10].

Όταν ο Έμπερτ έκανε αφιέρωμα στην ταινία, 30 χρόνια αργότερα, αναθεώρησε κάποια από τα θετικά του σχόλια για εκείνη λέγοντας ότι με την πάροδο του χρόνου αισθανόταν μεγαλύτερη συμπάθεια για την κυρία Ρόμπινσον σε σχέση με τον Μπέντζαμιν, τον οποίο θεωρούσε ανυπόφορο κάθαρμα^[11]. Ο Έμπερτ μαζί με το συνεργάτη του Τζιν Σίσκελ έδωσαν στην ταινία μέτριες κριτικές στο τηλεοπτικό τους πρόγραμμα Siskel & Ebert^[12].

Βραβεία

Τόσο η Αν Μπάνκροφτ, όσο και ο Ντάστιν Χόφμαν κι η Κάθριν Ρος έλαβαν υποψηφιότητες για βραβείο Όσκαρ. Η ταινία έλαβε συνολικά 7 υποψηφιότητες για Όσκαρ μεταξύ των οποίων και για Όσκαρ Καλύτερης Ταινίας το οποίο έχασε από την ταινία Ιστορία ενός εγκλήματος (In the Heat of the Night, 1967). Ο Μάικ Νίκολς βραβεύτηκε με Όσκαρ Σκηνοθεσίας. Ο Χόφμαν έχασε το Όσκαρ Α' Ανδρικού Ρόλου από τον Ροντ Στάιγκερ που κέρδισε για την ταινία Ιστορία ενός εγκλήματος, η Αν Μπάνκροφτ έχασε το Όσκαρ Α' Γυναικείου Ρόλου από την Κάθριν Χέπμπορν που κρίθηκε νικήτρια για την ταινία Μάντεψε ποιος θα' ρθει το βράδυ (Guess Who's Coming to Dinner, 1967) κι η Κάθριν Ρος έχασε το Όσκαρ Β' Γυναικείου Ρόλου από την Εστέλ Πάρσονς που κέρδισε για την ταινία Μπόνι και Κλάιντ (Bonnie & Clyde).

Βραβεία Ακαδημίας Κινηματογράφου (Όσκαρ)

Βράβευση

• Καλύτερης Σκηνοθεσίας - Μάικ Νίκολς

Υποψηφιότητα:

• Καλύτερης Ταινίας – Τζόζεφ Ε. Λεβάιν & Λόρενς Τιούρμαν
• Α’ Ανδρικού Ρόλου – Ντάστιν Χόφμαν
• Α’ Γυναικείου Ρόλου – Αν Μπάνκροφτ
• Β’ Γυναικείου Ρόλου – Κάθριν Ρος
• Διασκευασμένου Σεναρίου – Κάλντερ Γούλινγκαμ & Μπακ Χένρι
• Φωτογραφίας - Ρόμπερτ Σερτίς

Άλλα Βραβεία:

Χρυσές Σφαίρες

• Καλύτερη Κωμωδία / Μιούζικαλ
• Καλύτερης Σκηνοθεσίας
• Γυναικείας Ερμηνείας σε Κωμωδία ή Μιούζικαλ
• Καλύτερος Πρωτοεμφανιζόμενος - Ντάστιν Χόφμαν
• Καλύτερη Πρωτοεμφανιζόμενη - Κάθριν Ρος

Βραβεία BAFTA

• Καλύτερη Σκηνοθεσία - Μάικ Νίκολς^[13]

• Καλύτερη Ηθοποιός - Αν Μπάνκροφτ
• Καλύτερη Πρωτοεμφανιζόμενη - Κάθριν Ρος

Διαχρονικότητα

Το Αμερικανικό Ινστιτούτο Κινηματογράφου κατέταξε την ταινία στην 7η θέση στη λίστα με τις 100 καλύτερες ταινίες όλων των εποχών το 1998, ενώ στην αναθεωρημένη λίστα του 2007, ήταν στην 17η θέση. Κατέλαβε επίσης την 9η θέση στη λίστα με τις καλύτερες 10 κωμωδίες όλων των εποχών, την 52η θέση στη λίστα 100 Χρόνια... 100 Πάθη και το τραγούδι Mrs. Robinson κατέλαβε την 6η θέση στη λίστα με τα 10 καλύτερα κινηματογραφικά τραγούδια. Η ατάκα Plastics έλαβε την 42η θέση στη λίστα με τις καλύτερες ατάκες όλων των εποχών, ενώ η ατάκα Mrs. Robinson, you're trying to seduce me. Aren't you? έλαβε την 63η θέση. Η ταινία συμπεριλαμβάνεται στο βιβλίο με τίτλο 1001 Movies You Must See Before You Die^[14].

Παραπομπές

1. www.allocine.fr/film/fichefilm_gen_cfilm=8182.html. Ανακτήθηκε στις 16  Απριλίου 2016.
2. stopklatka.pl/film/absolwent. Ανακτήθηκε στις 16  Απριλίου 2016.
3. www.imdb.com/title/tt0061722/. Ανακτήθηκε στις 16  Απριλίου 2016.
4. Variety film review; December 20, 1967, page 6.
5. «Ο πλήρης κατάλογος ταινιών του Εθνικού Μητρώου Κινηματογράφου των Η.Π.Α» (στα Αγγλικά). loc.gov. Ανακτήθηκε στις 23 Ιανουαρίου 2021.
6. «Domestic Grosses, Adjusted for Ticket Price Inflation». Box Office Mojo. Ανακτήθηκε στις 8 Μαρτίου 2012.
7. Harris, Mark (2008). Pictures at a Revolution. The Penguin Press. σελίδες 360–1.
8. Bart, Peter (May 15, 2005). «The perfect pic alignment». Variety. http://www.variety.com/article/VR1117922805.html?categoryid=1019&cs=1&query=Peter+Bart+Paul+Simon.
9. A.D. Murphy (December 18, 1967). «Film Reviews—The Graduate». Variety (Variety.com). http://www.variety.com/review/VE1117791319. Ανακτήθηκε στις 2011-04-13.
10. Roger Ebert (December 26, 1967). «The Graduate». Chicago Sun-Times (RogerEbert.SunTimes.com). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2012-07-22. https://web.archive.org/web/20120722165911/http://rogerebert.suntimes.com/apps/pbcs.dll/article?AID=%2F19671226%2FREVIEWS%2F712260301%2F1023. Ανακτήθηκε στις 2011-04-13.
11. Roger Ebert (March 28, 1997). «The Graduate». Chicago Sun-Times (RogerEbert.SunTimes.com). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2012-07-22. https://web.archive.org/web/20120722180403/http://rogerebert.suntimes.com/apps/pbcs.dll/article?AID=%2F19970328%2FREVIEWS%2F703280304%2F1023. Ανακτήθηκε στις 2011-04-13.
12. Siskel & Ebert at the Movies, March 22, 1997 (Season 11, Episode 28).
13. «Film in 1969 | BAFTA Awards». awards.bafta.org. Ανακτήθηκε στις 3 Μαΐου 2024.
14. Steven Jay Schneider, επιμ. (Σεπτεμβρίου 2003). 1001 Movies You Muse See Before You Die. London: Quintessence Editions Ltd. ISBN 978-0-7641-6151-3. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 10 Ιανουαρίου 2014. Ανακτήθηκε στις 18 Δεκεμβρίου 2012.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Commons logo

Τα Wikimedia Commons έχουν πολυμέσα σχετικά με το θέμα    Ο πρωτάρης

• Ο Πρωτάρης στην IMDb (Αγγλικά)
• Ο Πρωτάρης στο AllMovie (Αγγλικά)
• Ο Πρωτάρης στο Rotten Tomatoes (Αγγλικά)
• Ο Πρωτάρης στο Metacritic (Αγγλικά)
• Ο Πρωτάρης στο Box Office Mojo (Αγγλικά)
• Ο Πρωτάρης στο TCMDB (Αγγλικά)
• Ο Πρωτάρης στο AlloCine (Γαλλικά)
• Ο Πρωτάρης στο Cine.gr (αρχειοθετημένος)