Ο δήμος, πήρε το όνομά του σύμφωνα με μια εκδοχή από την μυθική, επώνυμη ηρωίδαΟινόη, η οποία ήταν νύμφη της αρχαίας Αρκαδίας και σύμφωνα με μια από τις πολλές εκδοχές μητέρα του Πανός, με πατέρα τον θεό Απόλλωνα. Η εκδοχή της ονομασίας από την μυθική, επώνυμη ηρωίδαΟινόη, η οποία ήταν αδερφή του Επόχου πιθανολογείται ότι αφορά τον ομώνυμο δήμο της Οινόης της Αιαντίδας φυλής, ο οποίος βρισκόταν στην Ανατολική Αττική, καθώς ο Έποχος παριστανόταν στο βάθρο του αγάλματος της θεάς Νέμεσης στον ναό της στον δήμο Ραμνούντα, ο οποίος ήταν επίσης δήμος της ανατολικής Αττικής.[1]
Xάρτης του βορειοδυτικού τμήματος της Αττικής, με την Οινόη πάνω αριστερά, σημειωμένη στην Μυούπολη.
Ο δήμος της Οινόης, ήταν δήμος της ενδοχώρας ή της Παραλίας.[2] Βρισκόταν κοντά στις Ελευθερές, στα σύνορα με την αρχαία Βοιωτία, στη οδό μεταξύ Πλαταιών και της αρχαίας Θήβας και εντοπίζεται στην περιοχή της Οινόης Αττικής, η οποία υπάγεται στον Δήμο Μάνδρας - Ειδυλλίας, σε θέση κοντά στην πόλη, την γνωστή κατά τους βυζαντινούς χρόνους, ως Μυούπολις ή Νυούπολις[3] ή Μυόπολις[4] (από το ομώνυμο βουνό της περιοχής αυτής) ή Μυούπολη και παλαιότερα Μάζι, η οποία απέχει περίπου 45 χιλιόμετρα από την Αθήνα, στην παλαιά διαδρομή προς τη Θήβα.
Στο βορειοδυτικό άκρο της Αττικής υπάρχει στενό πέρασμα δια μέσου του όρους του Κιθαιρώνα, από το οποίο περνούσε και περνάει ακόμα η οδός που οδηγεί από την Θήβα και τις Πλαταιές προς την Ελευσίνα. Η δίοδος αυτή φυλασσόταν σε κομβικό σημείο από σημαντικό φρούριο, του οποίου τα ερείπια τον 19ο αιώνα ήταν ορατά πάνω από τον λόφο αριστερά του δρόμου, με την ονομασία Γυφτόκαστρο, όνομα, το οποίο αποδίδεται συχνά από τους Νεοέλληνες για κτίρια και υποδομές, οι οποίες έχουν υποστεί ζημιές ή έχουν καταστραφεί, όπως αυτό.[5]
Τον 19ο αιώνα, ο Βρετανός τοπογράφος, αρχαιολόγος και περιηγητής Ουίλιαμ Μάρτιν Ληκ υπέθεσε ότι αυτά τα ερείπια είναι εκείνα της Οινόης και οι Ελευθερές ήταν στην Μυόπολη, περίπου 6,4 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά του Γυφτόκαστρου. Μπορεί, ωστόσο, υποστήριξε, ότι αφού οι Ελευθερές οι οποίες αποτελούσαν αρχικά μέλος του Κοινού των Βοιωτών, εντάχθηκαν εθελοντικά στους Αθηναίους και οι οποίες ποτέ δεν έγιναν δήμος, τότε επομένως είναι απίθανο ότι η Οινόη, η οποία ήταν πάντα ένας από τους δήμους, να βρισκόταν στις Πλαταιές ή τις Ελευθερές. Ο Ληκ είπε ότι εξετάζοντας τα ερείπια του Γυφτόκαστρου, τη θέση του και το μέγεθός του αυτό του έδειξε ότι ήταν φρούριο και όχι πόλη, δεδομένου ότι η περιφέρεια του μετριέται μόνο σε 640 ή 730 μέτρα και ότι ήταν σε ένα λόφο στην είσοδο του περάσματος, ενώ η Μυούπολις δίνει την εντύπωση ότι είναι απλή πόλη, της οποίας πιθανόν η Ακρόπολις να τοποθετείται ως συνήθως στην άκρη της κοιλάδας. Άλλοι μελετητές πίστευαν ότι τα ερείπια του Γυφτόκαστρου ανήκουν στο Πάνακτο,[5] αλλά αυτή η άποψη είναι μάλλον ξεπερασμένη.[6] Επί του παρόντος, οι μελετητές είναι πεπεισμένοι ότι το Γυφτόκαστρο πρέπει να ταυτίζεται με τις Ελευθερές και η Μυούπολις αντιστοιχεί με την Οινόη.[6]
Ο δήμος, η ύπαρξη του οποίου επιβεβαιώνεται και από διάφορες επιγραφές,[7] ως μέλος αρχικά της Ιπποθοωντίδας φυλής, συμμετείχε με 2 βουλευτές στην αρχαία Βουλή των 500, κατά την πρώτη περίοδο (508 – 307/306 π.Χ.). Κατά τη δεύτερη περίοδο (307/306 – 224/223 π.Χ.) ο δήμος μεταφέρθηκε στην «μακεδονική» Δημητριάδα φυλή, αντιπροσωπευόμενος και πάλι από 2 βουλευτές στη Βουλή των 600. Κατά την τρίτη περίοδο (224/223 – 201/200 π.Χ.) ο δήμος ενσωματώθηκε στην Πτολεμαΐδα φυλή με 2 βουλευτές. Κατά την τέταρτη (201/200 π.Χ. – 126/127) και την πέμπτη περίοδο (126/127 – 3ος αιώνας) είναι άγνωστος ο αριθμός βουλευτών–αντιπροσώπων του δήμου.
Ο δημότης της αρχαίας Οινόης ονομαζόταν Οιναίος ή Οινεύς.[8] Ο δήμος φαίνεται ότι αποτελούσε τόπο κατοικίας και δράσης των Φρυκτωρών[9] για τη μετάδοση σημάτων καπνού. Το 507 π.Χ. η Οινόη και οι Υσιές (αρχαία ελληνικά: Ὑσιαί), δήμοι οι οποίοι συνόρευαν με το Κοινό των Βοιωτών, καταλήφθηκαν από τους Βοιωτούς.[10] Οι Υσιές παρέμειναν στα υπό τον έλεγχο των Βοιωτών, ενώ η Οινόη ανακτήθηκε από τους Αθηναίους και οχυρώθηκε[3] πριν από την έναρξη του Πελοποννησιακού Πολέμου.[11] Το 411 π.Χ., οι Βοιωτοί πολιόρκησαν το φρούριο, το οποίο και παραδόθηκε εξαιτίας της στάσης του στρατηγού Αρίσταρχου,[12] αλλά προφανώς οι Αθηναίοι αργότερα το ανέκτησαν ξανά, αφού ο δήμος της Οινόης αναφέρεται επίσης σε μεταγενέστερη περίοδο.[5]
Η Οινόη βρισκόταν επίσης στην Πυθία Οδό, η οποία συνέδεε την αρχαία Αθήνα με τους Δελφούς και δίπλα της βρισκόταν Πυθείον, δηλαδή ναός του Απόλλωνα Πυθίου, από το οποίο η Οινόη κέρδισε το “παρατσούκλι” "Ιερή Οινόη". Σύμφωνα με τον Στράβωνα το Πυθείον αυτό σηματοδοτούσε και τα σύνορα με το βασίλειο των Μεγάρων του θρυλικού Νίσου, κατά τη στιγμή της διαίρεσης της Αττικής μεταξύ των γιων του βασιλιάΠανδίονα Β'.[13]
Η κατοίκηση της περιοχής της Οινόης, συνεχίστηκε και στα χρόνια που ακολούθησαν την κλασική εποχή. Η Οινόη κατοικήθηκε διαρκώς από την ύστερη αρχαϊκή ως την ύστερη ρωμαϊκή περίοδο και ξανά κατά τους βυζαντινούς χρόνους, όταν ονομαζόταν Μυούπολις ή Νυούπολις, στην πεδιάδα του Μαζίου (γνωστή επίσης ως Κοιλάδα του Μαζίου ή Πεδιάδα της Οινόης).[3] Η ονομασία του οικισμού μετατράπηκε σταδιακά σε Μάζι μέχρι και το 1919, οπότε μετονομάστηκε εκ νέου σε Οινόη. Το 2001 η Οινόη είχε 764 κατοίκους και το 2011 υπολογίζονταν, με βάση την επίσημη απογραφή, σε 382 κατοίκους.
Υπήρξαν διάφοροι γνωστοί πολίτες από τον δήμο της Οινόης, όπως ο Βίος ο Οιναίος, ο Βούταλος ο Οιναίος, ο Δηίξενος ο Οιναίος γιος του Κυδικλέος, ο βουλευτής Διόζοτος ο Οιναίος, ο επιμελητής Διονυσόδωρος ο Οιναίος γιος του Νικάρχου, ο επιστάτης στο Προεδρείο Διότιμος ο Οιναίος κ.α.[14]
[...] "Oenoe: (Οἰνόη/ Oinóē). [1] Arcadian nymph, mother of Pan Arcadian nymph, mother of Pan (schol. Eur. Rhes. 36), nurse of Zeus (Paus. 8,47,3). [2] Wife of Nicodamas, mother of Mopsus, transformed into a crane as punishment for arrogance (Antoninus Liberalis 16, see also Gerana). [3] Eponymous lady of the Attic deme of O., sister of Epochus (Paus. 1,33,8). [4] Attic paralia deme of the phyle of Hippothontis. [5] Attic deme of Paralia of the phyle of Aiantis. [6] Corinthian fortress on the peninsula of Peraea. [7] Village in the region of Argos [II 1]. [8] Village on the left bank of the Ladon." [...], Lohmann, Hans (Bochum), Oenoe[νεκρός σύνδεσμος]
John S. Traill: Demos and trittys. Epigraphical and topographical studies in the organization of Attica. Athenians Victoria College, Toronto 1986, p. 137.
Ουίλλιαμ Σμιθ, Το συγκεκριμένο λήμμαπεριλαμβάνει περιεχόμενο από πηγή, η οποία αποτελεί, πλέον, κοινό κτήμα: (Αγγλικά)Smith, William, επιμ.(1854–1857).«Attica - 43 (Oenoe)».Dictionary of Greek and Roman Geography.Λονδίνο:John Murray.Attica - 43 (Oenoe)
Σκαρλάτος Βυζάντιος, "Λεξικόν Επίτομον των εν τοις Ελλήσι συγγραφεύσιν απαντωμένων κυρίων ονομάτων, συντεθέν μεν υπό Σκαρλάτου Δ. του Βυζαντίου. Εκδοθέν δε στερεοτύπως υπό Ανδρέου Κορομηλά". Εκ της τυπογραφίας Ανδρέου Κορομηλά. Εν Αθήναις 1852, [...] "Οινόη (η) 2) (γεωγρφ.) φρούρ. και δήμος της Αττικής παρά τας Ελευθέρας της Βοιωτίας, ανήκων εις την Ιπποθοωντίδα φυλήν". [...], σελ. 131.
Δημότες της ΟινόηςΑρχειοθετήθηκε 2019-04-04 στο Wayback Machine.. Αναζήτηση με τη λέξη-κλειδί στον τόπο (Place): OINAIOS (στα κεφαλαία αγγλικά), στις ιστοσελίδες: empressattica.com και atheniansproject.com του Προγράμματος «Αθηναίοι» = Athenians Project
Ουίλλιαμ Σμιθ, Το συγκεκριμένο λήμμαπεριλαμβάνει περιεχόμενο από πηγή, η οποία αποτελεί, πλέον, κοινό κτήμα: (Αγγλικά)Smith, William, επιμ.(1854–1857).«Attica - 43 (Oenoe)».Dictionary of Greek and Roman Geography.Λονδίνο:John Murray.Attica - 43 (Oenoe)
John S. Traill: Demos and trittys. Epigraphical and topographical studies in the organization of Attica. Athenians Victoria College, Toronto 1986, p. 137.
_Attica_Demos_II-el.svg)
