Η Οινόη (αρχαία ελληνικά: Οἰνόη), (ο δήμος: Οινόης), ήταν αρχαίος οικισμός - πόλη και δήμος της Αιαντίδας (περιοχή της Αρχαίας Αττικής και φυλή της αρχαίας Αθήνας). Ο δήμος ίσως να συγχέεται, σε διάφορες πηγές, με τον ομώνυμο δήμο της Οινόης της Ιπποθοωντίδας φυλής.
Γρήγορες Πληροφορίες Γενικά στοιχεία, Ονομασία ...
Κλείσιμο
Ως δήμος της ανατολικής Αττικής, πήρε το όνομά του κατά πάσα πιθανότητα από μυθική, επώνυμη ηρωίδα Οινόη, η οποία ήταν αδερφή του Επόχου, ο οποίος παριστανόταν στο βάθρο του αγάλματος της θεάς Νέμεσης στον ναό της στον δήμο Ραμνούντα, ο οποίος ήταν επίσης δήμος της ανατολικής Αττικής.[1] Η περίπτωση ο δήμος να πήρε την ονομασία του από την μυθική, επώνυμη ηρωίδα Οινόη, η οποία ήταν νύμφη της αρχαίας Αρκαδίας και σύμφωνα με μια από τις πολλές εκδοχές μητέρα του Πανός, με πατέρα τον θεό Απόλλωνα φαίνεται λιγότερο πιθανή εκδοχή, που μάλλον αφορά την ονομασία του ομώνυμου δήμου της δυτικής Αττικής, της Οινόης της Ιπποθοωντίδας φυλής.
Ο δήμος της Οινόης, ήταν δήμος της Παραλίας.[2] Βρισκόταν ανάμεσα στο Πεντελικό όρος και την Πάρνηθα, στα βορειοδυτικά του Μαραθώνα, στο μέρος όπου βρίσκεται σήμερα η περιοχή της Νοινόης,[3] [4][5] η οποία υπάγεται στον Δήμο Μαραθώνα.
Ο δήμος της Οινόης ήταν μέλος της Τετράπολης[6] ή Υττηνίας[7] της Αττικής, η οποία με τη σειρά της αποτελούσε μια από τις δώδεκα περιφέρειες-πόλεις της Δωδεκάπολης Κεκροπίας. Ο Στράβων, αναφερόμενος στον ιστορικό Φιλόχορο και το έργο του «Ατθίς» (ή Ατθίδες ή Ιστορίαι) λέει ότι η Τετράπολις (Οινόη, Προβάλινθος, Τρικόρυθος, Μαραθών) ήταν μια από τις δώδεκα πόλεις, οι οποίες ιδρύθηκαν στην Αττική από τον μυθικό βασιλιά της Αθήνας, Κέκροπα και αργότερα ο Θησέας την ένωσε με την πόλη της αρχαίας Αθήνας.[8]
Με εξαίρεση την Προβάλινθο, η οποία ανήκε στην Πανδιονίδα φυλή, οι υπόλοιπες τρεις πόλεις (Οινόη, Τρικόρυθος, Μαραθών) ανήκαν στην Αιαντίδα φυλή. Από τις τέσσερις πόλεις, οι οποίες συναποτελούσαν την Τετράπολη, ο Μαραθώνας εθεωρείτο σαφώς, ως ο πιο σημαντικός.
Ο δήμος, η ύπαρξη του οποίου επιβεβαιώνεται και από διάφορες επιγραφές,[9] ως μέλος αρχικά της Αιαντίδας φυλής, συμμετείχε με 4 βουλευτές στην αρχαία Βουλή των 500, κατά την πρώτη περίοδο (508 – 307/306 π.Χ.). Κατά τη δεύτερη περίοδο (307/306 – 224/223 π.Χ.) ο δήμος αντιπροσωπευόταν επίσης από 4 βουλευτές στη Βουλή των 600, ενώ την τρίτη περίοδο (224/223 – 201/200 π.Χ.) αντιπροσωπευόταν από 6 βουλευτές. Την τέταρτη περίοδο (201/200 π.Χ. – 126/127) ο δήμος ενσωματώθηκε στην Ατταλίδα φυλή, ενώ κατά την πέμπτη περίοδο (126/127 – 3ος αιώνας) μεταφέρθηκε στην Αδριανίδα φυλή, με άγνωστο αριθμό βουλευτών–αντιπροσώπων και για τις δυο αυτές τελευταίες περιόδους.
Ο δημότης της αρχαίας Οινόης ονομαζόταν Οιναίος.[10] Σύμφωνα με τον αρχαιολόγο, ανασκαφέα του Μαραθώνα, Γεώργιο Σωτηριάδη, το 1932, δεν διασώζονταν σημαντικά ίχνη από την ακρόπολη ή την οχύρωση της Οινόης.[11] Πιθανώς στην περιοχή του δήμου και στη διαδρομή[12] μεταξύ του φαραγγιού της Οινόης[13] και του Μαραθώνα, φαίνεται ότι υπήρχαν κοντά στο αρχαίο λιθόστρωτο, το Σπήλαιο του Πανός και το Ιερό του Πυθίου Απόλλωνος και μεταγενέστερα τα Ρωμαϊκά Λουτρά και ο μεσαιωνικός Πύργος της Οινόης.
Σπήλαιο του Πανός στην Οινόη
Το 1958 ο αρχαιολόγος Γιάννης Παπαδημητρίου πραγματοποίησε ανασκαφική διερεύνηση μικρής κλίμακας στο Σπήλαιο του Πανός στην Οινόη, το οποίο βρίσκεται στον λόφο του Πανός ή Ταμπούρι Γκούρα. Το σπήλαιο χρησιμοποιήθηκε ως τόπος λατρείας από τα μέσα της 6ης χιλιετίας π.Χ. ως τα υστερωμαϊκά χρόνια, ενώ από τον 5ο αιώνα π.Χ. και μετά ήταν ιερός λατρευτικός χώρος του Πανός και των Νυμφών και πιθανώς να ταυτίζεται με το σπήλαιο Πανός, γνωστό και ως Πανὸς αιπόλιον (αρχαία ελληνικά: Πανὸς αἰπόλιον), το οποίο αναφέρει ο Παυσανίας.[14] Διάφορα ευρήματα από το σπήλαιο εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Μαραθώνα.[15]
Υπήρξαν διάφοροι γνωστοί πολίτες από τον δήμο της Οινόης, όπως ο βουλευτής Διόζοτος ο Οιναίος, ο Δομήτιος (Ασκληπιάδης) ο Οιναίος, ο Δομήτιος (Εύνους) ο Οιναίος κ.α.[16]
Παυσανίας, «Ελλάδος περιήγησις», «Αττικά», 33.7-8: [...] "[33.7] τάδε μὲν ἐς τοσοῦτον εἰρήσθω• πτερὰ δ᾽ ἔχον οὔτε τοῦτο τὸ ἄγαλμα Νεμέσεως οὔτε ἄλλο πεποίηται τῶν ἀρχαίων, ἐπεὶ μηδὲ Σμυρναίοις τὰ ἁγιώτατα ξόανα ἔχει πτερά• οἱ δὲ ὕστερον—ἐπιφαίνεσθαι γὰρ τὴν θεὸν μάλιστα ἐπὶ τῷ ἐρᾶν ἐθέλουσιν—ἐπὶ τούτῳ Νεμέσει πτερὰ ὥσπερ Ἔρωτι ποιοῦσι. νῦν δὲ ἤδη δίειμι ὁπόσα ἐπὶ τῷ βάθρῳ τοῦ ἀγάλματός ἐστιν εἰργασμένα, τοσόνδε ἐς τὸ σαφὲς προδηλώσας. Ἑλένῃ Νέμεσιν μητέρα εἶναι λέγουσιν Ἕλληνες, Λήδαν δὲ μαστὸν ἐπισχεῖν αὐτῇ καὶ θρέψαι• πατέρα δὲ καὶ οὗτοι καὶ πάντες κατὰ ταὐτὰ Ἑλένης Δία καὶ οὐ Τυνδάρεων εἶναι νομίζουσι. [33.8] ταῦτα ἀκηκοὼς Φειδίας πεποίηκεν Ἑλένην ὑπὸ Λήδας ἀγομένην παρὰ τὴν Νέμεσιν, πεποίηκε δὲ Τυνδάρεών τε καὶ τοὺς παῖδας καὶ ἄνδρα σὺν ἵππῳ παρεστηκότα Ἱππέα ὄνομα• ἔστι δὲ Ἀγαμέμνων καὶ Μενέλαος καὶ Πύῤῥος ὁ Ἀχιλλέως, πρῶτος οὗτος Ἑρμιόνην τὴν Ἑλένης γυναῖκα λαβών• Ὀρέστης δὲ διὰ τὸ ἐς τὴν μητέρα τόλμημα παρείθη, παραμεινάσης τε ἐς ἅπαν Ἑρμιόνης αὐτῷ καὶ τεκούσης παῖδα. ἑξῆς δὲ ἐπὶ τῷ βάθρῳ καὶ Ἔποχος καλούμενος καὶ νεανίας ἐστὶν ἕτερος• ἐς τούτους ἄλλο μὲν ἤκουσα οὐδέν, ἀδελφοὺς δὲ εἶναι σφᾶς Οἰνόης, ἀφ᾽ ἧς ἐστι τὸ ὄνομα τῷ δήμῳ ". [...] "Oenoe: (Οἰνόη/ Oinóē). [1] Arcadian nymph, mother of Pan Arcadian nymph, mother of Pan (schol. Eur. Rhes. 36), nurse of Zeus (Paus. 8,47,3). [2] Wife of Nicodamas, mother of Mopsus, transformed into a crane as punishment for arrogance (Antoninus Liberalis 16, see also Gerana). [3] Eponymous lady of the Attic deme of O., sister of Epochus (Paus. 1,33,8). [4] Attic paralia deme of the phyle of Hippothontis. [5] Attic deme of Paralia of the phyle of Aiantis. [6] Corinthian fortress on the peninsula of Peraea. [7] Village in the region of Argos [II 1]. [8] Village on the left bank of the Ladon." [...], Lohmann, Hans (Bochum), Oenoe[νεκρός σύνδεσμος] John S. Traill: Demos and trittys. Epigraphical and topographical studies in the organization of Attica. Athenians Victoria College, Toronto 1986, p. 138. Γεώργιος Σωτηριάδης, "Ανασκαφαί Μαραθώνος[νεκρός σύνδεσμος]", Πρακτικά της Αρχαιολογικής Εταιρείας 1932, σελ. 28-43, και Ανασκαφή εν Μαραθώνι υπό Γεωργίου Σωτηριάδου[νεκρός σύνδεσμος] URI http://hdl.handle.net/11615/5045, στην ιστοσελίδα ir.lib.uth.gr του Ιδρυματικού Αποθετήριου του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, σελ. 31: [...] "Αι δυο εν λόγω πόλεις είναι η Οινόη, της οποίας την θέσιν και τo νυν όνομά της Νοινόη τελείως εξασφαλίζει (Ν - Οινόη κατά μετάβασιν του γράμματος ν της αιτιατικής του θηλυκού άρθρου «την» εις την εκ φωνήεντος αρχίζουσαν ονομαστικήν του ονόματος), και η εκ του Στράβωνος και του Παυσανίου καλώς γνωστή Τρικόρυνθος, παρά την μυθικήν Μακαρίαν το όνομα πλουσίαν πηγήν, το «Μεγάλο Μάτι» του σημερινού μικροχωρίου Κάτω Σούλι, παρ’ αυτήν την ρίζαν του βραχωδεστάτου βουνού Σταυροκοράκι". [...] [...] "Οινόη: I. Τοπωνύμιο της αρχαιότητας. 1. Δήμος της Ιπποθωοντίδας φυλής. Η ομώνυμη πόλη βρισκόταν στα σύνορα της Αττικής και της Βοιωτίας, ήταν οχυρωμένη με τείχη, και οι Αθηναίοι την χρησιμοποιούσαν ως φρούριο κάθε φορά που γινόταν πόλεμος. 2. Δήμος της Αιαντίδας φυλής, στην Αττική. Βρισκόταν στα βορειοδυτικά του Μαραθώνα, στο μέρος όπου βρίσκεται σήμερα η περιοχή Νοινόη". [...] Οινόη Στράβων, «Γεωγραφικά», Βιβλίο Η', 7.1: [...] "Ξοῦθος δὲ τὴν Ἐρεχθέως θυγατέρα γήμας ὤικισε τὴν τετράπολιν τῆς Ἀττικῆς, Οἰνόην Μαραθῶνα Προβάλινθον καὶ Τρικόρυνθον". [...] Στέφανος Βυζάντιος, "Εθνικά", ("Stephani Byzantii Ἐθνικων quæ supersunt." Gr. Edidit Anton Westermann, Λειψία 1839), [...] "Τετράπολις, της Άττικής, έχουσα δήμους και πόλεις τέτταρας, Οινόην, Προβάλινθον, Τρικόρυθον, Μαραθώνα. Ανδροτίων δε τετραπόλιδός φησι δια τον δ. αύτη πρότερον εκαλείτο Υττηνία• οι οικήτορες Τετραπολείς και Τετραπολίται, ως Φαβωρίνος εν πρώτω παντοδαπής ύλης ιστορικής". [...], σελ. 275-276. Στράβων, «Γεωγραφικά», Βιβλίο Θ', 1.20: [...] "Κέκροπα πρῶτον εἰς δώδεκα πόλεις συνοικίσαι τὸ πλῆθος, ὧν ὀνόματα Κεκροπία Τετράπολις Ἐπακρία Δεκέλεια Ἐλευσὶς Ἄφιδνα (λέγουσι δὲ καὶ πληθυντικῶς Ἀφίδνας) Θόρικος Βραυρὼν Κύθηρος Σφηττὸς Κηφισιά * * * πάλιν δ᾽ ὕστερον εἰς μίαν πόλιν συναγαγεῖν λέγεται τὴν νῦν τὰς δώδεκα Θησεύς". [...] Σκαρλάτος Βυζάντιος, "Λεξικόν Επίτομον των εν τοις Ελλήσι συγγραφεύσιν απαντωμένων κυρίων ονομάτων, συντεθέν μεν υπό Σκαρλάτου Δ. του Βυζαντίου. Εκδοθέν δε στερεοτύπως υπό Ανδρέου Κορομηλά". Εκ της τυπογραφίας Ανδρέου Κορομηλά. Εν Αθήναις 1852, [...] "Οινόη (η), 3) ετέρα κώμη της Αττ., ανήκουσα εις την Αιαντίδα φυλήν". [...], σελ. 131. Παυσανίας, «Ελλάδος περιήγησις», 32.7: [...] "ἔστι δὲ ἐν τῷ Μαραθῶνι λίμνη τὰ πολλὰ ἑλώδης• ἐς ταύτην ἀπειρίᾳ τῶν ὁδῶν φεύγοντες ἐσπίπτουσιν οἱ βάρβαροι, καί σφισι τὸν φόνον τὸν πολὺν ἐπὶ τούτῳ συμβῆναι λέγουσιν• ὑπὲρ δὲ τὴν λίμνην φάτναι εἰσὶ λίθου τῶν ἵππων τῶν Ἀρταφέρνους καὶ σημεῖα ἐν πέτραις σκηνῆς. ῥεῖ δὲ καὶ ποταμὸς ἐκ τῆς λίμνης, τὰ μὲν πρὸς αὐτῇ τῇ λίμνῃ βοσκήμασιν ὕδωρ ἐπιτήδειον παρεχόμενος, κατὰ δὲ τὴν ἐκβολὴν τὴν ἐς τὸ πέλαγος ἁλμυρὸς ἤδη γίνεται καὶ ἰχθύων τῶν θαλασσίων πλήρης. ὀλίγον δὲ ἀπωτέρω τοῦ πεδίου Πανός ἐστιν ὄρος καὶ σπήλαιον θέας ἄξιον• ἔσοδος μὲν ἐς αὐτὸ στενή, παρελθοῦσι δέ εἰσιν οἶκοι καὶ λουτρὰ καὶ καλούμενον Πανὸς αἰπόλιον, πέτραι τὰ πολλὰ αἰξὶν εἰκασμέναι". [...] Δημότες της Οινόης Αρχειοθετήθηκε 2019-04-04 στο Wayback Machine.. Αναζήτηση με τη λέξη-κλειδί στον τόπο (Place): OINAIOS (στα κεφαλαία αγγλικά), στις ιστοσελίδες: empressattica.com και atheniansproject.com του Προγράμματος «Αθηναίοι» = Athenians Project
Πρωτογενείς πηγές
Δευτερογενείς πηγές
- Oenoe[νεκρός σύνδεσμος], στην ιστοσελίδα: referenceworks.brillonline.com,
- Ουίλλιαμ Σμιθ,
Το συγκεκριμένο λήμμα περιλαμβάνει περιεχόμενο από πηγή, η οποία αποτελεί, πλέον, κοινό κτήμα:
(Αγγλικά) Smith, William, επιμ. (1854–1857). «Attica - 62-65 (Marathon)». Dictionary of Greek and Roman Geography. Λονδίνο: John Murray. Attica - 62-65 (Marathon)
- John S. Traill: The political organization of Attica: a study of the demes, trittyes, and phylai, and their representation in the Athenian Council, “Attica”. Princeton: American School of Classical Studies at Athens (ASCSA), 1975, ISBN 978-0-87661-514-0
- John S. Traill: Demos and trittys. Epigraphical and topographical studies in the organization of Attica. Athenians Victoria College, Toronto 1986, p. 138.
- Peter Siewert, "Die Trittyen Attikas und die Heeresreform des Kleisthenes", C.H. Beck, München 1982, ISBN 3406080634, ISBN 9783406080630
- Σπήλαιο Πανός (Οινόη ΙΙ) Αρχειοθετήθηκε 2017-05-28 στο Wayback Machine., από την ιστοσελίδα: odysseus.culture.gr, "Οδυσσεύς", του Υπουργείου Πολιτισμού.
_Attica_Demos_II-el.svg)
