Γρηγόριος Β΄ Κύπριος

Ο Γρηγόριος Β΄ (1241 - 1290) διετέλεσε Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως κατά τα έτη 1283-1289.

Γρηγόριος Β΄ Κύπριος
Γενικές πληροφορίες
Γέννηση	1241[1] Κύπρος[1]
Θάνατος	1290[1] Κωνσταντινούπολη
Χώρα πολιτογράφησης	Βυζαντινή Αυτοκρατορία
Θρησκεία	Ανατολικός Ορθόδοξος Χριστιανισμός
Εκπαίδευση και γλώσσες
Ομιλούμενες γλώσσες	αρχαία ελληνικά[2]
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότητα	ιερέας αυτοβιογράφος θεολόγος συγγραφέας
Αξιώματα και βραβεύσεις
Αξίωμα	Οικουμενικός Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως
δεδομένα

Βιογραφία

Γεννήθηκε περί το 1241 στην Λάπηθο της τότε λατινοκρατούμενης Κύπρου^[3] και έλαβε ως όνομα του βαπτίσματος το Γεώργιος (γι'αυτό αναφέρεται και ως Γεώργιος ο Κύπριος). Άνηκε σε ευγενή οικογένεια και διακρίθηκε για την παιδεία του. Σπούδασε ελληνικά και λατινικά στην Λευκωσία ως το 1256 και συνέχισε τις σπουδές του στη Νίκαια^[4] (τότε πρωτεύουσα της Αυτοκρατορίας) και στην Κωνσταντινούπολη, μετά την επανάκτησή της το 1261. Ήταν για επτά χρόνια μαθητής του Μεγάλου Λογοθέτη Γεώργιου Ακροπολίτη^[3] και κατόπιν δίδαξε στην σχολή του, έχοντας μαθητή, μεταξύ άλλων, τον Νικηφόρο Χούμνο. Κατόπιν χειροτονήθηκε κληρικός, πήρε το όνομα Γρηγόριος και συνδέθηκε με την Αυτοκρατορική Αυλή. Ο Πατριάρχης Ιωσήφ του απέδωσε το εκκλησιαστικό αξίωμα του πρωταποστολαρίου^[4].

Ο Αυτοκράτορας Μιχαήλ Παλαιολόγος τον χρησιμοποίησε ως σύμβουλο στην πολιτική Ένωσης με την Καθολική Εκκλησία, την οποία ακολουθούσε. Μετά τη Δεύτερη Σύνοδο της Λυών υποστήριξε ένθερμα την ενωτική πολιτική του Αυτοκράτορα και του Πατριάρχη Ιωάννη Βέκκου. Όταν όμως ο Μιχαήλ πέθανε, το 1282, ο Γρηγόριος προσχώρησε στην ανθενωτική παράταξη και άσκησε αυστηρή κριτική στον Πατριάρχη Ιωάννη Βέκκο για την ενωτική πολιτική που ακολουθούσε.

Ο Γρηγόριος έγινε Πατριάρχης στις 28 Μαρτίου 1283^[5], μετά τον θάνατο του Ιωσήφ Α΄. Έκτοτε η κατάσταση μεταξύ ενωτικών και ανθενωτικών οξύνθηκε περισσότερο. Έτσι, ο Αυτοκράτορας Ανδρόνικος Παλαιολόγος συνεκάλεσε Σύνοδο το 1285 για τη ρύθμιση του ζητήματος, στην οποία ο Γρηγόριος παρουσίασε πραγματεία κατά του φιλιόκβε^[6]. Η Σύνοδος αυτή όμως απέτυχε, και ακολούθως ο Γρηγόριος συνέγραψε το έργο Ἔκθεσις τοῦ Τόμου τῆς πίστεως κατὰ τοῦ Βέκκου (ΡG 142, 233-246), το οποίο ήλπιζε να φέρει συμφιλίωση με τους Ενωτικούς^[7]. Το έργο του αυτό όμως προκάλεσε την οξύτατη αντίδραση των ανθενωτικών και έστρεψε εναντίον του ισχυρούς αρχιερείς του Πατριαρχείου, όπως τον Φιλαδελφείας Θεόληπτο και τον Εφέσου Ιωάννη Χειλά. Η θέση του δυσκόλεψε ακόμη περισσότερο όταν αποφάσισε να συγκρουστεί με τους οπαδούς του σχίσματος των Αρσενιατών. Έτσι, αναγκάστηκε να αποσυρθεί στη Μονή Οδηγήτριας και, κατόπιν σύστασης του Αυτοκράτορα, να παραιτηθεί τον Ιούνιο του 1289^[8].

Πέθανε το 1290^[9] στη Μονή Αριστινής.

Συγγραφικό έργο

Ο Γρηγόριος ήταν βιβλιόφιλος^[10], λόγιος ιεράρχης^[7] και διακρίθηκε ως εκκλησιαστικός συγγραφέας. Έργα του είναι:

• Ἔκθεσις τοῦ Τόμου τῆς πίστεως κατὰ τοῦ Βέκκου (ΡG 142, 233-246)
• Ἀπολογία πρὸς τὴν κατὰ τοῦ Τόμου μέμψιν ἰσχυροτάτη (ΡG 142, 251-270)
• Ὁμολογία... (ΡG 142, 247-252)
• Πιττακὸν πρὸς τὸν βασιλέα Ἀνδρόνικον Παλαιολόγον (ΡG 142, 267-269)
• Περὶ τῆς ἐκπορεύσεως τοῦ Ἁγίου Πνεύματος (ΡG 142, 269-300)

Επίσης έγραψε αυτοβιογραφία του^[11] με τίτλο «Διηγήσεως μερικῆς λόγος τὰ καθ᾽ ἑαυτὸν περιέχων (ΡG 142,19-30)», όπως και πολλές επιστολές^[12] βίους αγίων, εγκώμια, ομιλίες και επιστολές.

Παραπομπές

1. Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας: (Γαλλικά) καθιερωμένοι όροι της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Γαλλίας. 119998123. Ανακτήθηκε στις 23  Φεβρουαρίου 2022.
2. «Identifiants et Référentiels» (Γαλλικά) Agence bibliographique de l'enseignement supérieur. 028094913. Ανακτήθηκε στις 23  Μαΐου 2020.
3. Kotzabassi 2011, σελ. 280.
4. Γεδεών 1885, σελ. 399.
5. Failler, Albert (1977). «Le séjour d'Athanase II d'Alexandrie à Constantinople». Revue des études byzantines (35): 48. https://www.persee.fr/doc/rebyz_0766-5598_1977_num_35_1_2065. Ανακτήθηκε στις 14 Νοεμβρίου 2022.
6. Michel Stavrou: Une réévaluation du Tomos du Deuxième Concile des Blachernes (1285): commentaire, tradition textuelle, édition critique et traduction. Στο: Christian Gastgeber [u. a.]: The Patriarchate of Constantinople in Context and Comparison (= Veröffentlichungen zur Byzanzforschung 41), Βιέννη 2017, σελ. 47–93.
7. Runciman 2005, σελ. 146.
8. Γεδεών 1885, σελ. 400-401.
9. «Gregory II, of Cyprus, Patriarch of Constantinople, 1241-1290». Byzantinische Zeitschrift. Ιανουάριος 1988. https://id.loc.gov/authorities/names/n83174295.html.
10. Kotzabassi 2009, σελ. 75.
11. Kotzabassi 2011, σελ. 279.
12. Kotzabassi 2009, σελ. 76.

Πηγές

• Γεδεών, Μανουήλ (1885). Πατριαρχικοί Πίνακες: Ειδήσεις ιστορικαί βιογραφικαί περί των Πατριαρχών Κωνσταντινουπόλεως: από Ανδρέου του Πρωτοκλήτου μέχρις Ιωακείμ Γ' του από Θεσσαλονίκης, 36-1884. Κωνσταντινούπολη: Lorenz & Keil.
• Runciman, Steven (2005). Η Βυζαντινή Θεοκρατία. Εκδόσεις Δόμος. ISBN 9607217225.
• Kotzabassi, Sofia (2011). «Περὶ τοῦ καθ᾽ ἑαυτὸν βίου ὡς ἀπ᾽ ἄλλου προσώπου». Παρατηρήσεις στην αυτοβιογραφία του πατριάρχη Γρηγορίου Β´ Κυπρίου». Hellenika 58 (2008): 279-291. https://www.academia.edu/1867093. Ανακτήθηκε στις 28 Φεβρουαρίου 2021.
• Kotzabassi, Sofia (25 Αυγούστου 2009). «Gregorios Kyprios as reader and critic». Realia Byzantina url=https://www.academia.edu/1867141. doi:https://doi.org/10.1515/9783110222319.75.

Περαιτέρω ανάγνωση

• Lameere, William: La tradition manuscrite de la correspondance de Gregoire de Chypre : patriarche de Constantinople (1283-1289), Bruxelles, 1937.
• Ar. Papadakis: Crisis in Byzantium: the Filioque controversy in the patriarchate of Gregory II of Cyprus (1283-1289, New York, Fordham University Press, 1983.
• S. Kotzabassi: Die handschriftliche Uberlieferung der rhetorischen und hagiographischen Werke des Gregor von Zypern,Wiesbaden, 1998.
• Α. Πελενδρίδης: Η αυτοβιογραφία του Γεώργιου του Κύπριου (Οικουμενικού Πατριάρχου Γρηγορίου Β’), Λονδίνο 1989.
• Πάρις Γουναρίδης: Το κίνημα των Αρσενιατών (1261-1310), Ιδεολογικές διαμάχες την εποχή των πρώτων Παλαιολόγων, Εκδόσεις Δόμος, 1999, σ.245.
• Στυλ. Γ. Παπαδόπουλος: Γρηγόριος Β’, Θρησκευτική και ηθική εγκυκλοπαίδεια, τ.4, Αθήνα 1964.
• Σοφία Πατούρα: Πνευματικοί και κοσμικοί: Το σχίσμα των Αρσενιατών, Το Βήμα, 19 Δεκεμβρίου 1999, Αρ. Φύλλου 12792, σ.14.
• Georgii seu Gregorii Cyprii Patriarchae Constantinopolitani Vita, Venice, 1753
• Γρηγορίου του Κυπρίου, σοφωτάτου και λογιωτάτου πατριάρχου Κωνσταντινουπολεως, Εγκώμιον εις την θάλασσαν, Παρίσι 1657

τίτλοι της Ορθόδοξης Εκκλησίας
Προκάτοχος Ιωσήφ Α΄	Οικουμενικός Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως 1283-1289	Διάδοχος Αθανάσιος Α΄