Γκουράλοι

Οι Γκουράλοι ή Γκοράλοι (πολωνικά: Górale‎‎, γκουραλική διάλεκτος: Górole, σλοβακικά: Gorali‎‎, τσιεσινικά σιλεσικά: Gorole, ρουμανικά: Gorali‎‎, που σημαίνει «Ορεσίβιοι») είναι ιθαγενής^[1] εθνογραφική ή εθνοτική ομάδα, η οποία απαντάται κυρίως στην παραδοσιακή τους περιοχή της νότιας Πολωνίας, της βόρειας Σλοβακίας και στην περιοχή Σιλεσία του Τσιέσιν στην Τσεχία, όπου είναι γνωστοί ως Σιλέσιοι Γκουράλοι.^[2] Υπάρχει επίσης μια σημαντική διασπορά Γκουράλων στην περιοχή Βουκοβίνα στη δυτική Ουκρανία και στη βόρεια Ρουμανία, καθώς και στο Σικάγο, την έδρα της Συμμαχίας των Πολωνών Ορεσίβιων της Βόρειας Αμερικής.

Ένα εθνοτικός Γκουράλος με άσκαυλο στο Ποντχάλε της Πολωνίας

Ιστορία

Τον 13ο αιώνα, οι Βλάχοι βοσκοί μετανάστευσαν στα Δυτικά Καρπάθια όρη, μετακινούμενοι σταδιακά βορειοδυτικά από τα Βαλκάνια και εγκαταστάθηκαν σε πολωνικά εδάφη εκεί.^[3] Τον 16ο και 17ο αιώνα, οι Γκουράλοι εποίκησαν τους ποταμούς Κισούτσα και Οράβα και μέρος του βόρειου Σπις στη Σλοβακία,^[4] που εκείνη την εποχή ήταν μέρος του Βασιλείου της Ουγγαρίας.^[5][6][7][8] Τον 19ο αιώνα, μεταξύ 1803-1819, οι Γκουράλοι μετανάστευσαν στη Βουκοβίνα.^[9]

Το 1651, οι Γκουράλοι και η τοπική αγροτιά του Ποντχάλε επαναστάτησαν ενάντια στους Πολωνούς ευγενείς (σλάχτα) σε αυτό που έγινε η Εξέγερση του Κόστκα Ναπιέρσκι, με επικεφαλής τον τυχοδιώκτη και αξιωματικό του πολωνικού στρατού, Αλεξάντερ Κόστκα Ναπιέρσκι. Παρήχθη μια ταινία για την εξέγερση (Podhale w ogniu) το 1956 και διανεμήθηκε σε πολλές γλώσσες στο Ανατολικό Μπλοκ.^[10][11][12] Μια δεύτερη αγροτική εξέγερση στο Ποντχάλε σημειώθηκε το 1669, όταν οι Γκουράλοι και οι ντόπιοι αγρότες επαναστάτησαν ενάντια στους υψηλούς φόρους και την καταπιεστική εξουσία που τους επιβλήθηκε από τους ευγενείς. Η πρώτη πολωνική εθνική όπερα, με τίτλο Krakowiacy i Górale (Κρακοβιανοί και Γκουράλοι) σε σύνθεση του Βόιτσεχ Μπογκουσουάφσκι έκανε πρεμιέρα το 1794.^[13]

Κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, η ναζιστική Γερμανία προσπάθησε να γερμανοποιήσει τους Γκουράλους και να τους συμπεριλάβει στα σχέδια επανεγκατάστασης.^[14] Σύμφωνα με τους ναζιστικούς φυλετικούς νόμους, η πλειονότητα του πληθυσμού της Πολωνίας και των μειονοτήτων της θεωρούνταν «ανεπιθύμητες» και υπόκεινταν σε ειδικούς νόμους, καταναγκαστική εργασία και αστυνομικούς νόμους.^[15] Ωστόσο, οι Ναζί θεωρητικοί φυλής θεωρούσαν τον πληθυσμό των 27.000 ισχυρών Γκουράλων ως ξεχωριστή εθνοτική ομάδα από τους Πολωνούς.^[16] Τους δόθηκε η ονομασία Goralenvolk (Γκοράλενφολκ), θεωρήθηκαν μέρος της «Μείζονος Γερμανικής Φυλής» και τους δόθηκε ξεχωριστή (ηπιότερη) μεταχείριση από άλλους Πολωνούς.^[17][18]

Πληθυσμός

Χάρτης των περιοχών που κατοικούνται από Γκουράλους

Γκουράλοι από το Ζακοπάνε (1967)

Νεαροί Γκουράλοι των Όρεων Μπεσκίντι

Οι Γκουράλοι κατοικούν σε μια σειρά από περιοχές που συλλογικά αναφέρονται ως «Εδάφη των Γκουράλων» (γκουραλική διάλεκτος: Góralscýzno, πολωνικά: Góralszczyzna) χωρισμένες μεταξύ της Πολωνίας, της Σλοβακίας και της Τσεχίας. Στην Πολωνία, η κοινότητα κατοικεί στη γεωγραφική περιοχή Ποντχάλε των Όρεων Τάτρα και σε μέρη των Μπεσκίντι (Σιλεσία του Τσιέσιν, Σιλεσικά Μπεσκίντι).^[19][20][21] Μετά το 1945, μερικοί Γκουράλοι από την Βουκοβίνα και τις περιοχές Ποντχάλε βρήκαν νέα σπίτια στην Κάτω Σιλεσία σε χωριά όπως το Κραγιάνουφ, Τσάρνι Μπουρ και Μπορούβνα στα κεντρικά Σουδητικά Όρη, καθώς και στα χωριά Ζουότνικ, Μπζεζνίτσα και Λουμπόμισλ στο Βοεβοδάτο Λούμπους.

Στη σημερινή Σλοβακία ζουν σε 4 ξεχωριστές ομάδες: στο βόρειο Σπις (34 χωριά χωρισμένα σε δύο ομάδες), στα Οράβα και Κισούτσε (2 χωριά) και μικρότερες ομάδες σε 7 άλλα χωριά θύλακες στη βόρεια Σλοβακία.

Οι κύριοι οικισμοί των Γκουράλων περιλαμβάνουν:

• Ζακοπάνε
• Ζίβιετς
• Νόβι Ταργκ
• Ζαβόγια

Γλώσσα

Οι διάφορες διάλεκτοι που ομιλούνται από τους Γκουράλους προέρχονται από τις πρωτοϊνδοευρωπαϊκές, δυτικοσλαβικές, λεχιτικές και ανατολικές ρομανικές γλώσσες. Συγκεκριμένα, η γλώσσα του Ποντχάλε, που ονομάζεται διάλεκτος Ποντχάλε (πολωνικά: gwara podhalańska‎‎), είναι πολωνικής καταγωγής, αλλά έχει επηρεαστεί βαθιά από τα σλοβακικά^[22] τους τελευταίους αιώνες. Είναι μια υποδιάλεκτος του συμπλέγματος διαλέκτων Ελάσσονος Πολωνίας. Εκτός από τα πολωνικά, η γλώσσα περιέχει κάποιο λεξιλόγιο αβέβαιης προέλευσης, που έχει συγγενείς σε άλλες γλώσσες της περιοχής των Καρπαθίων.

Η διάλεκτος Ποντχάλε είναι η de facto τυπική λογοτεχνική διάλεκτος των Γκουράλων, λόγω του ότι το Ποντχάλε είναι η πιο γνωστή περιοχή, ωστόσο, η πλειοψηφία των Γκουράλων μιλάει στενά συγγενείς διαλέκτους. Οι ίδιοι οι Γκουράλοι σπάνια κάνουν διαφοροποίηση μεταξύ των διαλέκτων τους και απλώς τις αναφέρουν ως Górolski (Γκουρούλσκι).^[23]

Οι πολωνικές διάλεκτοι που ομιλούνται από τους Γκουράλους μοιράζονται γλωσσικά χαρακτηριστικά με τις γειτονικές γλώσσες που μιλούν οι Καρπάθιοι ορεσίβιοι στα ανατολικά, ιδιαίτερα τη ρουθηνική γλώσσα των Χουτσούλων, Λέμκων και Μποΐκων.

Το γιαμπουονκοβάνιε (jabłonkowanie), ένα φωνολογικό χαρακτηριστικό παρόμοιο με τη μαζουροποίηση, εμφανίζεται σε ορισμένες διαλέκτους της Σιλεσίας. Τα χαρακτηριστικά της προφορά των ουρανικών συμφώνων του 14ου και του 15ου αιώνα (που ονομάζονται «αρχαϊσμοί Ποντχάλε») διατηρούνται στη διάλεκτο Ποντχάλε.^[24]  Ο Κ. Ντομπροσουόφσκι υποστήριξε ότι η διάλεκτος Ποντχάλε είχε δάνειες λέξεις από τα ρουμανικά και τα αλβανικά (1938), καθώς και παρόμοια στοιχεία συστήματος πεποιθήσεων, μουσική και υλικό πολιτισμό.^[25]

Εθνική ταυτότητα

Γκουράλοι του Ποντχάλε, Ζακοπάνε

Γκουράλα από το Ζακοπάνε, Πολωνία (1938)

Οι Τυφεκιοφόροι του Ποντχάλε (Podhalańczycy), είναι σχηματισμός ορεινού πεζικού του Πολωνικού Στρατού που σχηματίστηκε το 1918 από εθελοντές της περιοχής του Ποντχάλε. Φορούν το παραδοσιακό καπέλο των Γκουράλων και είναι μία από τις δύο μονάδες πεζικού που φορούν μη τυποποιημένες στολές, βασισμένες στο παραδοσιακό πολωνικό λαϊκό ένδυμα.

Για τους περισσότερους Γκουράλους σήμερα, ο καθοριστικός παράγοντας στον αυτοπροσδιορισμό τους με την εθνικότητα δεν είναι ο εθνικός αλλά ο εδαφικός. Για παράδειγμα, όσοι ζουν σε περιοχές με μακρά παράδοση να ανήκουν στο πολωνικό κράτος αυτοπροσδιορίζονται ως Πολωνοί, ενώ όσοι ζουν στη Σλοβακία έχουν αυτοπροσδιοριστεί ως Σλοβάκοι, με αξιοσημείωτες εξαιρέσεις από αυτόν τον κανόνα και στις δύο πλευρές των συνόρων. Ενώ η προέλευση της γκουραλικής διαλέκτου είναι η πολωνική, η γλώσσα των Γκουράλων στη Σλοβακία και στην Τσεχία σταδιακά αλλάζει και γίνεται όλο και περισσότερο παρόμοια με το λογοτεχνικό πρότυπο στις αντίστοιχες χώρες τους. Οι Σιλέσιοι Γκουράλοι της Τσεχίας αυτοπροσδιορίζονται σε επίπεδο εθνικότητας ως Πολωνοί και είναι μέλη της πολωνικής μειονότητας στο Ζαόλζιε, κάτι που αποδεικνύεται από την κοινοτική τους δραστηριότητα: το ετήσιο φεστιβάλ Εορτή των Γκουράλων (Gorolski Święto) που πραγματοποιείται στο Γιάμπλουνκοφ είναι μια βιτρίνα των τοπικών πολωνικών γκουραλικών παραδόσεων και διοργανώνεται από την Πολωνική Πολιτιστική και Εκπαιδευτική Ένωση. Αυτό το φεστιβάλ των Γκουράλων διατηρεί τις παραδόσεις της ομάδας πολωνικής εθνικότητας στο Ζαόλζιε.^[26] Είναι το μεγαλύτερο πολιτιστικό και λαογραφικό φεστιβάλ στο Ζαόλζιε, το οποίο συγκεντρώνει χιλιάδες θεατές κάθε μέρα εορτασμών.

Ωστόσο, οι Πολωνοί δεν αποτελούν πλειοψηφία σε καμία από τις πόλεις και τα χωριά της περιοχής, και ορισμένοι τοπικοί Γκουράλοι αυτοπροσδιορίζονται σε επίπεδο εθνικότητας ως Τσέχοι. Από αυτή την άποψη, αξιοσημείωτο είναι το χωριό Χρτσάβα (το δεύτερο πιο ανατολικό χωριό της Τσεχίας), με τη συντριπτική πλειοψηφία των πολιτών να δηλώνουν τσέχικη εθνικότητα. Σε αυτό το χωριό, οι Πολωνοί αποτελούν μόνο μια μειοψηφία 2%.^[27] Οι τοπικοί Γκουράλοι αποτελούσαν (ως αυτόχθονες πληθυσμοί) πλειοψηφία στο παρελθόν. Μιλούν την τσιεσινική σιλεσική διάλεκτο στην καθημερινή επικοινωνία.

Ιστορικά, το ζήτημα της εθνοτικής τους ταυτότητας ήταν αμφιλεγόμενο και είχε ως αποτέλεσμα αξιώσεις και αντεγκλήσεις τόσο από την Πολωνία όσο και από την Τσεχοσλοβακία. Οι Γκουράλοι, όπως και πολλές άλλες αγροτικές κοινότητες στην Κεντρική Ευρώπη, καθόρισαν τις δικές τους εθνοτικές ταυτότητες μέσα στο σύστημα εθνών κρατών κατά τον 19ο και τις αρχές του 20ού αιώνα.^[28] Αν και η εθνικιστική προπαγάνδα δημιουργήθηκε τόσο από Πολωνούς όσο και από Σλοβάκους, αυτή η διαδικασία ταύτισης των Γκουράλων με μια εθνικότητα δεν είχε ακόμη ολοκληρωθεί όταν οριστικοποιήθηκαν τα σύνορα το 1924. Ένα αξιοσημείωτο παράδειγμα ήταν ο Φέρντιναντ Μαχάι, ένας ιερέας που γεννήθηκε στη Γιαμπουόνκα της Οράβα, ο Πιοτρ Μπορόβι από τη Ράμπτσα και ο Βόιτσεχ Χάλτσιν από το Λέντνακ του Σπις, ο οποίος πήγε στη Διάσκεψη Ειρήνης του Παρισιού το 1919 και, κατά τη διάρκεια ενός προσωπικού ακροατηρίου, άσκησε πίεση στον πρόεδρο των ΗΠΑ Γούντροου Ουίλσον να υπογράψει για την παραχώρηση αυτών των εδαφών στην Πολωνία.

Επί του παρόντος, υπάρχει μια συνεχής εθνική αναβίωση για την γκουραλική κουλτούρα και ταυτότητα. Στη Σλοβακία, οι Γκουράλοι βρίσκονται στη διαδικασία να αποκτήσουν αυτόνομη αναγνώριση στη Σλοβακία.^[29]

Οι Γκουράλοι έχουν παρόμοια στοιχεία συστήματος πεποιθήσεων, μουσική και υλικό πολιτισμό με αυτό των Βλάχων και των συναφών ομάδων (π.χ. Μοράβιοι Βλάχοι), από τους οποίους έχει υποστηριχθεί ότι κατάγονται.^[30] Ο ανθρωπολόγος Κάρλετον Σ. Κουν ομαδοποίησε τους Γκουράλους με τους Χουτσούλους, οι οποίοι κατοικούσαν σε αυτό που ήταν τότε η νοτιοανατολική γωνία της Πολωνίας και τώρα είναι η νοτιοδυτική Ουκρανία.^[31] Τον 19ο αιώνα, οι Πολωνοί μελετητές θεωρούσαν τους Γκουράλους ως γλωσσικά κοντά στους Πολωνούς, αλλά είχαν στενούς δεσμούς με τη σλοβακική λαϊκή κουλτούρα.^[32] Σημειώθηκε ότι η κοινωνική και οικονομική ζωή του Γκουράλου έμοιαζε με εκείνη της βλάχικης ποιμενικής κουλτούρας.^[32]

Πολιτισμός

Αρχιτεκτονική

Παραδοσιακό γκουραλικό ξύλινο σπίτι (dzewiónka) κοντά στο ορεινό λιβάδι Φιλίπκα στα Σιλεσικά Μπεσκίντι.

Το αρχιτεκτονικό στυλ του Ζακοπάνε, που εμφανίστηκε στα τέλη του 19ου αιώνα, θεωρείται ως παράδοση των Γκουράλων. Το αρχιτεκτονικό στυλ βασίζεται στην τοπική αρχιτεκτονική των Καρπαθίων, και είναι ευρέως διαδεδομένο στην περιοχή Ποντχάλε.

Μουσική

Ανδρική χορωδία Γκουράλων από το Γιάμπλουνκοφ κατά τη διάρκεια της παρέλασης στην αρχή ενός φεστιβάλ το 2007 στην Καρβίνα.

Γκουράλος του Ποντχάλε – μέλος του λαϊκού συγκροτήματος Trebunie-Tutki από το Ζακοπάνε

Το Zakopower είναι ένα δημοφιλές folk-pop μουσικό συγκρότημα από το Ζακοπάνε. Το λαϊκό μουσικό συγκρότημα Trebunie-Tutki από το Ζακοπάνε συνδυάζει την παραδοσιακή γκουραλική μουσική με τη ρέγκε.

Παραδοσιακή φορεσιά

Κουμπώματα

Κορσέδες

Στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, έγινε μόδα στην περιοχή Ποντχάλε να κοσμούν κορσέδες με απεικονίσεις γαϊδουράγκαθου και εντελβάις. Αυτά τα μοτίβα ήταν τα πιο δημοφιλή στις αρχές του 20ου αιώνα. Όταν το «στυλ της Κρακοβίας» μπήκε στη μόδα, οι ορεσίβιοι της περιοχής Ποντχάλε άρχισαν να στολίζουν τους κορσέδες με γυαλιστερές πούλιες και γυάλινες χάντρες.^[33]

Άλλα

Στη Σιλεσία του Τσιέσιν και στη βόρεια Σλοβακία, το τσεκούρι του βοσκού και τα στοιχεία της παραδοσιακής φορεσιάς ονομάζονται βλάχικα (πολωνικά: wałaska, wałaszczaki‎‎, σλοβακικά: valaška‎‎).^[34]

Γκουραλικές παραδοσιακές φορεσιές βρίσκονται στο Εθνικό Μουσείο Εθνογραφίας στη Βαρσοβία,^[35][36] στο Μουσείο των Τάτρα «Τίτους Χαουμπίνσκι» στο Ζακοπάνε, στο Εθνογραφικό Μουσείο της Κρακοβίας και στο Μουσείο Πόλης του Ζίβιετς.

Θρησκεία

Οι περισσότεροι Γκουράλοι είναι ακόλουθοι της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας και συχνά διακρίνονται για την ένθερμη θρησκευτικότητά τους.

Ο Ναός της Παναγίας στο Λουντζίμιες έχει ιδιαίτερη σημασία για τους Γκουράλους, καθώς είναι το παλαιότερο μνημείο στην περιοχή Ποντχάλε. Υπάρχουν πολλές λατρείες που συνδέονται με την εκκλησία.

Ένα αξιοσημείωτο μέρος των Γκουράλων είναι οι Λουθηρανοί της Ομολογία της Αυγούστας, οι οποίοι συγκεντρώνονται γύρω από την πόλη Βίσουα. Αυτό είναι το κύριο κέντρο των Προτεσταντών Γκουράλων και είναι η μόνη πόλη στην Πολωνία όπου οι Καθολικοί αποτελούν μειονότητα.^[37]

Αξιοσημείωτα πρόσωπα

 

• Τόμας Αντάμεκ (γενν. 1976) – Πολωνός πυγμάχος
• Κλέμενς Μπαχλέντα (1851–1910) – Πολωνός οδηγός βουνού
• Αλίτσια Μπαχλέντα-Τσούρους (γενν. 1983) – Πολωνή ηθοποιός
• Στέφαν Μπάναχ (1892–1945) – Πολωνός μαθηματικός
• Ταντέους Μπουαζούσιακ (γενν. 1983) – Πολωνός μοτοσικλετιστής αγώνων
• Γιούζεφ Τσούκιερ (1889–1960) – Ηγέτης των Γκοράλενφολκ
• Άντζεϊ Ντζιούμπεκ (γενν. 1954) – Πολωνο-Νορβηγός μουσικός
• Γιουστίνα Κοβάλτσικ (γενν. 1983) – Πολωνή αθλήτρια χιονοδρομίας αντοχής
• Βάτσουαφ Κσεπτόφσκι (1897–1945) – Ηγέτης των Γκοράλενφολκ
• Γέζι Κουκούτσκα (1948–1989) – Πολωνός αλπινιστής
• Βουαντίσουαφ Όρκαν (1875–1930) – Πολωνός συγγραφέας
• Γιαν Κάντι Παβλουσκιέβιτς (γενν. 1942) – Πολωνός συνθέτης
• Καζίμιες Πσέρβα-Τετμάγερ (1865–1940) – Πολωνός συγγραφέας
• Βουοντζίμιες Τετμάγερ (1861–1923) – Πολωνός ζωγράφος
• Γιούζεφ Τίσνερ (1931–2000) – Πολωνός ιερέας και φιλόσοφος

Δείτε επίσης

• Γκοράνοι, σλαβική μουσουλμανική εθνοτική ομάδα στο Κοσσυφοπέδιο

Παραπομπές

1. Nicholas W. Reyland (2011). Zbigniew Preisner's Three Colors Trilogy: Blue, White, Red: A Film Score Guide. Scarecrow Press. σελ. 373.
2. Sparks, Alan E. (2020). Into the Carpathians. 2. Boulder, Colorado: Rainy Day Publishing. ISBN 9780578705729.
3. «Skąd pochodzą górale? Inwazja Wołochów zmieniła historię polskich gór». Nasza Historia. 23 Νοεμβρίου 2017. Ανακτήθηκε στις 26 Απριλίου 2022. W XIII w. na ziemiach polskich zaczęli się pojawiać Wołosi, osadnicy z Bałkanów, którym udało się ujarzmić Karpaty i wprowadzić tu gospodarkę pasterską.
4. Denes Loczy· Miloš Stankoviansky (3 Ιανουαρίου 2012). Recent Landform Evolution: The Carpatho-Balkan-Dinaric Region. Springer Science & Business Media. σελίδες 149ff. ISBN 978-94-007-2447-1.
5. Karoly Kocsis· Eszter Kocsisne Hodosi (1 Απριλίου 2001). Ethnic Geography of the Hungarian Minorities in the Carpathian Basin. Simon Publications LLC. σελίδες 45–46. ISBN 978-1-931313-75-9.
6. Redakcja (23 Νοεμβρίου 2017). «Skąd pochodzą górale? Inwazja Wołochów zmieniła historię polskich gór». Nasza Historia (στα Πολωνικά). Ανακτήθηκε στις 13 Μαρτίου 2022.
7. «Górole Historia». www.nowebystre.pl. Ανακτήθηκε στις 13 Μαρτίου 2022.
8. «Górale Podhalańscy - Etnozagroda». www.etnozagroda.pl. Ανακτήθηκε στις 13 Μαρτίου 2022.
9. Halina Karaś. «2.6. Gwary polskie za granicą».
10. «Nieznane polskie powstania». Rzeczpospolita (στα Πολωνικά). Ανακτήθηκε στις 30 Ιανουαρίου 2022.
11. Drożdż, Mateusz (21 Ιουλίου 2020). «Aleksander Kostka-Napierski. Chłopski bohater czy zdrajca?». Hrabia Tytus – Twój przewodnik po historii (στα Πολωνικά). Ανακτήθηκε στις 13 Μαρτίου 2022.
12. «Zdrajca, buntownik czy bohater? Wielkie ambicje i straszny koniec Aleksandra Kostki-Napierskiego». Do Rzeczy (στα Πολωνικά). 18 Ιουλίου 2021. Ανακτήθηκε στις 13 Μαρτίου 2022.
13. Wolff, Larry (9 Ιανουαρίου 2012). The Idea of Galicia; History and Fantasy in Habsburg Political Culture. Stanford University Press. σελ. 57. ISBN 978-0-8047-7429-1.
14. Martyn Housden (4 Ιανουαρίου 2002). Hitler: Study of a Revolutionary?. Routledge. σελίδες 138–. ISBN 978-1-134-71369-1.
15. Diemut Majer (2003). "Non-Germans" Under the Third Reich: The Nazi Judicial and Administrative System in Germany and Occupied Eastern Europe with Special Regard to Occupied Poland, 1939-1945. JHU Press. σελίδες 533ff. ISBN 978-0-8018-6493-3.
16. Mark Levene (Δεκεμβρίου 2013). Annihilation. II: The European Rimlands 1939–1953. OUP Oxford. σελίδες 45ff. ISBN 978-0-19-968304-8.
17. «Pod Giewontem. Losy mieszkancow Podhala 1939-1956». Podhalański Portal Informacyjny Podhale24.pl. 12 Σεπτεμβρίου 2011. Ανακτήθηκε στις 21 Απριλίου 2012.
18. «Historia rodziny Apostołów». Lista świadków historii (στα Πολωνικά). Stowarzyszenie Auschwitz Memento. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 23 Ιανουαρίου 2015. Ανακτήθηκε στις 21 Απριλίου 2012.
19. «Pogranicze krakowsko-góralskie * w świetle dawnych i najnowszych badań etnograficznych - PDF Free Download». docplayer.pl. Ανακτήθηκε στις 23 Απριλίου 2022.
20. «Góralszczyzna». z-ne.pl. Ανακτήθηκε στις 23 Απριλίου 2022.
21. «Goral Marathon - GÓRALSZCZYZNA POLSKA». www.goralmarathon.com. Ανακτήθηκε στις 23 Απριλίου 2022.
22. Nicolaas van Wijk (1931). Czechoslovakia: facts and impressions. Orbis. σελ. 37.
23. «Małopolskie grupy górali». Małopolska To Go (στα Πολωνικά). Ανακτήθηκε στις 29 Ιανουαρίου 2022.
24. «American Slavic and East European Review: Volume 9 -». The American Slavic and East European Review (Cambridge University Press (on behalf of the Association for Slavic, East European, & Eurasian Studies)) 9: 329. 1950. https://www.cambridge.org/core/journals/american-slavic-and-east-european-review/volume/9E3F3104EF5E453DEADF9232919B0749.
25. Alain Bertrand· Alain Karsenty (1995). Fifth Common Property Conference papers. International Association for the Study of Common Property. σελ. 163.
26. «History of Gorolski Święto for foreign visitors». gorolskiswieto.cz. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 24 Ιουνίου 2021. Ανακτήθηκε στις 20 Σεπτεμβρίου 2019.
27. «2001 census». Czech Statistical Office. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 6 Φεβρουαρίου 2012. Ανακτήθηκε στις 10 Απριλίου 2017.
28. Hannan, Kevin (1996). Borders of Language and Identity in Teschen Silesia. New York: Peter Lang. (ISBN 0-8204-3365-9)
29. imbbmi (29 Σεπτεμβρίου 2020). «IMB: Goralská menšina má byť uznaná» (στα Σλοβακικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 19 Δεκεμβρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 30 Δεκεμβρίου 2021.
30. Marek Kubica (2012). Górale, Wołosi, zbójnicy: historia górali od Pilska. Żywiec.
31. carleton stevens coon (1939). the races of europe. σελ. 571.
32. Marcel Cornis-Pope· John Neubauer (2010). History of the Literary Cultures of East-Central Europe: Types and stereotypes. John Benjamins Publishing. σελίδες 445–. ISBN 978-90-272-3458-2.
33. Pietkiewicz, Kazimierz (1966). Polish Folk Art. Polonia.
34. Kevin Hannan (1996). Borders of Language and Identity in Teschen Silesia. Peter Lang. σελ. 70. ISBN 978-0-8204-3365-3.
35. Czas świętowania w kulturach Polski i Europy. The State Ethnographic Museum in Warsaw. 2013. ISBN 978-83-88654-42-8.
36. Bartuszek, Joanna (2008). Czyżewski, Adam, επιμ. Ordinary – extraordinary: fascinating collections of The State Ethnographical Museum in Warsaw. The State Ethnographic Museum in Warsaw. ISBN 978-83-88654-76-3.
37. «W tym polskim mieście katolicy to... mniejszość religijna. Oto historia protestantyzmu w Wiśle». naTemat.pl (στα Πολωνικά). Ανακτήθηκε στις 30 Δεκεμβρίου 2021.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Commons logo

Τα Wikimedia Commons έχουν πολυμέσα σχετικά με το θέμα    Γκουράλοι

• Info-Portal Σιλέσιων Γκουράλων στα πολωνικά
• Χάρτης που δείχνει την έκταση του οικισμού των Γκουράλων
• Καταχώρηση στα σλοβακικά
• Γκουράλοι – παλιές φωτογραφίες
• Γκουραλική διάλεκτος από γλωσσική άποψη – που καλύπτει πολλά χωριά στο σλοβακικό τμήμα του Οράβα (στα σλοβακικά)
• Σειρά του Chicago Public Radio σχετικά με τις κοινότητες της διασποράς στο Σικάγο, συμπεριλαμβανομένης μιας για τη γκουραλική μουσική στο Σικάγο