Δουλοπαροικία στην Πολωνία

Η δουλοπαροικία στην Πολωνία έγινε η κυρίαρχη μορφή σχέσης μεταξύ χωρικών και ευγενών τον 17ο αιώνα και ήταν ένα σημαντικό χαρακτηριστικό της οικονομίας της Πολωνικής-Λιθουανικής Κοινοπολιτείας, αν και οι ρίζες της μπορούν να αναχθούν στον 12ο αιώνα.

Ένας χωρικός με δεσμά σε μια πολωνική ξυλογραφία του 16ου αιώνα

Τα πρώτα βήματα προς την κατάργηση της δουλοπαροικίας θεσπίστηκαν στο Σύνταγμα της 3ης Μαΐου 1791, και ουσιαστικά καταργήθηκε από τη Διακήρυξη του Ποουάνιετς. Ωστόσο, αυτές οι μεταρρυθμίσεις ακυρώθηκαν εν μέρει με το διαμελισμό της Πολωνίας. Ο Φρειδερίκος ο Μέγας είχε καταργήσει τη δουλοπαροικία στα εδάφη του που είχε αποκτήσει από τον πρώτο διαμελισμό της Πολωνίας. Κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα, καταργήθηκε σταδιακά σε πολωνικά εδάφη υπό ξένο έλεγχο, καθώς η περιοχή άρχισε να βιομηχανοποιείται.

10ος έως 14ος αιώνες

Στις πρώτες ημέρες του Βασιλείου της Πολωνίας υπό τη Δυναστεία των Πιαστ τον 10ο και 11ο αιώνα, η κοινωνική τάξη των χωρικών ήταν μεταξύ των πολλών τάξεων που αναπτύχθηκαν. Οι χωρικοί είχαν το δικαίωμα να μεταναστεύσουν, να κατέχουν γη, και είχαν δικαίωμα σε ορισμένες μορφές δικαστικής προσφυγής σε αντάλλαγμα για συγκεκριμένες υποχρεώσεις έναντι των φεουδαρχών τους.^[1]

Με τον καιρό, περισσότεροι χωρικοί ήταν εξαρτημένοι από φεουδάρχες. Αυτό συνέβη με διάφορους τρόπους, όπως η παραχώρηση γης μαζί με τους κατοίκους τους σε έναν άρχοντα από τον βασιλιά, η δουλεία του χρέους και οι χωρικοί που υποτάσσονταν σε έναν τοπικό άρχοντα με αντάλλαγμα την προστασία. Υπήρχαν πολλές ομάδες χωρικών που είχαν διαφορετικά επίπεδα δικαιωμάτων, και η κατάστασή τους άλλαξε με την πάροδο του χρόνου, υποβαθμίζοντας σταδιακά από ένα καθεστώς μικροκτηματιών σε πλήρη δουλοπαροικία. Αντίθετα, η λιγότερο προνομιούχα τάξη των δουλοπάροικων, οι άμεσοι σκλάβοι (που σχηματίστηκαν κυρίως από αιχμαλώτους πολέμου), εξαφανίστηκαν σταδιακά την ίδια περίοδο. Στα τέλη του 12ου αιώνα, η αγροτιά μπορούσε να χωριστεί στους ελεύθερους χωρικούς (wolni ή liberi), με δικαίωμα να φύγουν και να μετεγκατασταθούν, και σε δεσμευμένους υπηκόους (poddani ή obnoxii), χωρίς δικαίωμα να φύγουν. Όλοι οι χωρικοί που κατείχαν γη από έναν φεουδάρχη έπρεπε να εκτελούν υπηρεσίες ή να παραδίδουν αγαθά στον κύριό τους.^[2] Με τον καιρό, και με την ανάπτυξη του νομίσματος, οι περισσότερες από αυτές τις υπηρεσίες εξελίχθηκαν σε πληρωμή χρηματικού ενοικίου, το οποίο έγινε η κυρίαρχη μορφή υπηρεσίας γύρω στον 14ο και 15ο αιώνα.^[3]

15ος έως 18ος αιώνες

Γύρω στον 14ο και 15ο αιώνα, το δικαίωμα να εγκαταλείψουν τη γη περιορίστηκε ολοένα και περισσότερο και οι χωρικοί δεσμεύτηκαν με τη γη.^[3] Η δουλοπαροικία αναπτύχθηκε στην Πολωνία μαζί με την ανάπτυξη ευγενών αρχοντικών κτημάτων (σλάχτα) γνωστών ως φόλβαρκ^[4] και με την οικονομία του εμπορίου σιτηρών με γνώμονα τις εξαγωγές (το λεγόμενο εμπόριο σιτηρών της Πολωνίας ή της Βαλτικής).^[5] Σύμφωνα με τον ιστορικό Έντβαρντ Κόρβιν, το έτος 1496 (Καταστατικό του Πιότρκουφ) σηματοδοτεί τη αρχή της εποχής της δουλοπαροικίας στην Πολωνία.^[6] Ομοίως, ο Πολ Ρόμπερτ Μαγκότσι επισημαίνει μια σειρά σχετικών νομοθετημάτων γύρω από την αλλαγή του 15ου και του 16ου αιώνα.^[7]

Συνδέθηκε με τη μείωση του νομισματικού ενοικίου, που αντικαταστάθηκε από σωματική εργασία, η ζήτηση για την οποία αυξήθηκε με την πάροδο του χρόνου.^[4] Ενώ στις πρώτες μέρες της δουλοπαροικίας στην Πολωνία, ο χωρικός μπορεί να χρειαζόταν να καλλιεργεί λιγότερο από τρεις εβδομάδες το χρόνο για τον κύριό του, τον 16ο αιώνα, μια εβδομαδιαία υπηρεσία 1-2 ημέρων έγινε κοινή, και στον 18ο αιώνα, σχεδόν όλος ο χρόνος ενός χωρικού θα μπορούσε να είχε ζητηθεί από τον άρχοντα, σε ακραίες περιπτώσεις απαιτώντας από έναν χωρικό να εργάζεται οκτώ ημέρες την εβδομάδα ανά 1 γουάν γης που καλλιεργούσε μια οικογένεια χωρικών για τις δικές της ανάγκες (η γη ανήκε στον γαιοκτήμονα), πράγμα που σήμαινε στην πράξη ότι ο άνδρας αρχηγός της οικογένειας εργαζόταν με πλήρη απασχόληση για τον άρχοντα, αφήνοντας τη γυναίκα και τα παιδιά του να δουλεύουν στην οικογενειακή γη του αγρότη, και ακόμη και τότε έπρεπε να τον βοηθούν περιστασιακά, εκτός αν κάποιος χωρικός προσέλαβε επιπλέον εργάτες (φτωχότεροι χωρικοί).^[5] Ταυτόχρονα, τα δικαιώματα των χωρικών (να κατέχουν γη, να την αφήνουν ή να έχουν ανεξάρτητη βασιλική δικαιοσύνη) μειώθηκαν.^[4] Το 1521 σήμανε το τέλος του δικαιώματος των χωρικών να παραπονεθούν στη βασιλική αυλή.^[5] Μέχρι τα μέσα του 16ου αιώνα κανένας χωρικός δεν μπορούσε να εγκαταλείψει τη γη χωρίς ρητή άδεια του άρχοντα. Η κατάσταση των ατόμων που δεν είχαν γη επιδεινώθηκε επίσης (μετανάστες χωρικοί εργάτες), καθώς αρκετοί νόμοι προσπάθησαν να τους αναγκάσουν να γίνουν δουλοπάροικοι. Αναγκάζονταν επίσης να συμμετέχουν σε διάφορα μονοπώλια των τοπικών αρχόντων τους (όπως να αγοράζουν ποτά μόνο στην ταβέρνα που είχε ο άρχοντας ή να χρησιμοποιούν μόνο τους μύλους που ανήκουν στον άρχοντα). Λόγω του αυξημένου πληθυσμού και των επιπτώσεων ορισμένων νόμων, τα μεμονωμένα αγροτικά κτήματα γίνονταν σταθερά μικρότερα. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα, ιδιαίτερα από το δεύτερο μισό του 16ου αιώνα, την αυξημένη φτωχοποίηση της αγροτιάς, τη ληστεία και την περιστασιακή εξέγερση των χωρικών.^[4] Αυτό το φαινόμενο παρατηρήθηκε επίσης σε πολλές άλλες χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης και ήταν γνωστό ως «δεύτερη δουλοπαροικία» ή «νεο-δουλοπαροικία».^[8][5]

Η αντιστροφή αυτών των τάσεων άρχισε τον 18ο αιώνα, ως μέρος διαφόρων μεταρρυθμίσεων που στόχευαν στην αναζωογόνηση της προβληματικής διακυβέρνησης και οικονομίας της Πολωνικής-Λιθουανικής Κοινοπολιτείας. Μερικοί δουλοπάροικοι χειραφετήθηκαν από τους ιδιοκτήτες τους, οι οποίοι αντικατέστησαν το ενοίκιο της φυσικής εργασίας με χρηματικό.^[9] Έγινε παράνομο για έναν άρχοντα να δολοφονήσει έναν δουλοπάροικο, και οι χωρικοί ανέκτησαν κάποιο δικαίωμα στην ιδιοκτησία γης.^[9] Περιγράφοντας το σύστημα όπως υπήρχε στα τέλη του αιώνα, ο Βάγκνερ γράφει: «Η κατάσταση των χωρικών στην Πολωνία ήταν καλύτερη από ότι στις περισσότερες άλλες χώρες. Στη Γαλλία και τη Γερμανία, για παράδειγμα, οι ιδιοκτήτες των κτημάτων είχαν απεριόριστη δικαιοδοσία πάνω τους, συμπεριλαμβανομένης της εξουσίας να τιμωρούν με θάνατο. Στη Ρωσία, η οικονομική τους καταπίεση ήταν διαβόητη και ένας από τους λόγους που έδωσε η Αικατερίνη Β΄ για το διαμελισμό της Πολωνίας ήταν το γεγονός ότι χιλιάδες χωρικοί διέφυγαν από τη Ρωσία στην Πολωνία για να αναζητήσουν μια καλύτερη μοίρα.^[10] Οι μεταρρυθμίσεις της πολωνικής κυβέρνησης που στόχευαν στη βελτίωση της κατάστασης της αγροτιάς έφτασαν στο αποκορύφωμά τους με το Σύνταγμα της 3ης Μαΐου 1791, το οποίο διακήρυξε ότι η κυβέρνηση θα προστάτευε τους χωρικούς και θα ενθάρρυνε τη χρήση συμβάσεων μεταξύ των χωρικών και των αρχόντων τους.^[11] Οποιεσδήποτε περαιτέρω μεταρρυθμίσεις κατέστησαν αδύνατες λόγω των διαμελισμών της Πολωνίας και της επακόλουθης εξαφάνισης του πολωνικού κράτους.

Κατάργηση

Η κατάργηση της δουλοπαροικίας στην Πολωνία έγινε σταδιακά. Στα τέλη του 18ου αιώνα έγινε μια μεγάλη μεταρρύθμιση του πολωνικού κράτους. Ο Φρειδερίκος Β΄ της Πρωσίας, έχοντας αποκτήσει σημαντική έκταση γης στον πρώτο διαμελισμό της Πολωνίας, προχώρησε σε μεταρρυθμίσεις οι οποίες περιελάμβαναν και την κατάργηση της δουλοπαροικίας.^[12]

Το Σύνταγμα της 3ης Μαΐου 1791 έθεσε την τάξη των χωρικών υπό την προστασία του κράτους, ως το πρώτο βήμα προς την εξάλειψη της δουλοπαροικίας. Το Σύνταγμα ανατράπηκε αργότερα από Πολωνούς άρχοντες υποστηριζόμενους από τη Ρωσία. Η πλήρης κατάργηση θεσπίστηκε με τη Διακήρυξη του Ποουάνιετς (1794), αλλά αυτή ήταν επίσης βραχύβια, καθώς οι γείτονες της Πολωνίας εισέβαλαν και διαμέλισαν τη χώρα στον τρίτο διαμελισμό του 1795. Τον 19ο αιώνα, πραγματοποιήθηκαν διάφορες μεταρρυθμίσεις με διαφορετικούς ρυθμούς στον Αυστριακό, στον Πρωσικό και στον Ρωσικό Διαμελισμό με την έλευση της βιομηχανικής επανάστασης. Η δουλοπαροικία καταργήθηκε στην Πρωσία το 1807, στην Αυστρία το 1848, στη Ρωσία το 1861 και στην Πολωνία του Συνεδρίου το 1864.^[13]

Δείτε επίσης

• Γεωργία στην Πολωνία
• Διακήρυξη του Ποουάνιετς

Παραπομπές

1. Γιούλιους Μπάρνταχ, Μπογκούσουαφ Λεσνοντόρσκι και Μίχαου Πιέτσακ, Historia panstwa i prawa polskiego (Βαρσοβία: Paristwowe Wydawnictwo Naukowe, 1987, σελ. 34–36
2. Γιούλιους Μπάρνταχ, Μπογκούσουαφ Λεσνοντόρσκι και Μίχαου Πιέτσακ, Historia panstwa i prawa polskiego (Βαρσοβία: Paristwowe Wydawnictwo Naukowe, 1987, σελ. 39–42
3. Γιούλιους Μπάρνταχ, Μπογκούσουαφ Λεσνοντόρσκι και Μίχαου Πιέτσακ, Historia panstwa i prawa polskiego (Βαρσοβία: Paristwowe Wydawnictwo Naukowe, 1987, σελ. 98–100
4. Γιούλιους Μπάρνταχ, Μπογκούσουαφ Λεσνοντόρσκι και Μίχαου Πιέτσακ, Historia panstwa i prawa polskiego (Βαρσοβία: Paristwowe Wydawnictwo Naukowe, 1987, σελ. 200–207
5. Νόρμαν Ντέιβις (1982). God's Playground, a History of Poland: The origins to 1795. Columbia University Press. σελίδες 280–285. ISBN 978-0-231-05351-8. Ανακτήθηκε στις 3 Απριλίου 2012.
6. Edward Henry Lewinski Corwin (1917). The political history of Poland. Polish Book Importing Co. σελ. 108. Ανακτήθηκε στις 3 Απριλίου 2012.
7. Paul Robert Magocsi (11 Μαΐου 2010). A History of Ukraine: The Land and Its Peoples. University of Toronto Press. σελ. 151. ISBN 978-1-4426-1021-7. Ανακτήθηκε στις 3 Απριλίου 2012.
8. Robert Bideleux· Ian Jeffries (12 Οκτωβρίου 2007). A history of Eastern Europe: crisis and change. Psychology Press. σελ. 188. ISBN 978-0-415-36626-7. Ανακτήθηκε στις 3 Απριλίου 2012.
9. Γιούλιους Μπάρνταχ, Μπογκούσουαφ Λεσνοντόρσκι και Μίχαου Πιέτσακ, Historia panstwa i prawa polskiego (Βαρσοβία: Paristwowe Wydawnictwo Naukowe, 1987, σελ. 291–292
10. Wagner, W.J. (1992). «May 3, 1791, and the Polish constitutional tradition». The Polish Review 36 (4): 383–395.
11. Γιούλιους Μπάρνταχ, Μπογκούσουαφ Λεσνοντόρσκι και Μίχαου Πιέτσακ, Historia panstwa i prawa polskiego (Βαρσοβία: Paristwowe Wydawnictwo Naukowe, 1987, σελ. 307-308
12. W.O. Henderson (2005). Studies in the Economic Policy of Frederick the Great. Taylor & Francis. σελ. 98. ISBN 978-0-415-38203-8.
13. Γιούλιους Μπάρνταχ, Μπογκούσουαφ Λεσνοντόρσκι και Μίχαου Πιέτσακ, Historia panstwa i prawa polskiego (Βαρσοβία: Paristwowe Wydawnictwo Naukowe, 1987, σελ. 389–394

Περαιτέρω ανάγνωση

• A. Καμ/ινσκι, "Neo-Serfdom in Poland–Lithuania," Slavic Review 34:2 (1975): 253~268 JSTOR
• Πιοτρ Γκορέτσκι, «Viator to Ascriptititus: Rural Economy, Lordship, and the Origins of Serfdom in Medieval Poland». , Slavic Review, Vol. 42, Νο. 1 (Άνοιξη, 1983), σελ. 14–35 JSTOR