Λακωνική αγγειογραφία

Η Λακωνική αγγειογραφία είναι ένα περιφερειακό στυλ της ελληνικής αγγειογραφίας, που παράχθηκε στη Λακωνία, την περιοχή της Σπάρτης, κυρίως στον 6ο αιώνα π.Χ.

Η πρώτη κεραμική με διακοσμητική διακόσμηση που παράχθηκε στη Λακωνία ανήκει στην Γεωμετρική περίοδο.

Μελανόμορφη αγγειογραφία

Λακωνική κεραμική ανακαλύφθηκε σε σημαντικές ποσότητες τον 19ο αιώνα, κυρίως σε ετρουσκικούς τάφους. Αρχικά, ερμηνεύτηκε λανθασμένα ως προϊόν της Κυρήνης, όπου είχε βρεθεί παρόμοιο υλικό. Χάρη σε βρετανικές ανασκαφές που πραγματοποιήθηκαν από το 1906 στο Ιερό της Αρτέμιδος Ορθίας στη Σπάρτη, αναγνωρίστηκε αργότερα η πραγματική προέλευση. Το 1934, ο Eugene Numa Lane συνέλεξε τα γνωστά ευρήματα και έγινε ο πρώτος αρχαιολόγος που διέκρινε αρκετούς ατομικούς Λακώνιους ζωγράφους.^[1] Το 1954, ο Brian B. Shefton εξέτασε νέα ευρήματα. Μείωσε τον αριθμό των ζωγράφων που υποτίθετο μέχρι τότε στο μισό.^[2] Οι υπόλοιποι ήταν ο Αρκεσίλας, ο Ζωγράφος του Κυνηγιού και ο Ζωγράφος του Ιππέα. Το 1958 και 1959, σημαντικά νέα ευρήματα από τον Τάραντα δημοσιεύθηκαν. Επιπλέον, ένας σημαντικός αριθμός λακωνικών αγγείων ανακαλύφθηκε στη Σάμο. Ο Conrad Michael Stibbe επανεξέτασε όλο το διαθέσιμο υλικό και δημοσίευσε τα αποτελέσματά του το 1972.^[3] Διέκρινε πέντε σημαντικούς και τρεις δευτερεύοντες ζωγράφους αγγείων, προσθέτοντας στους τρεις προαναφερθέντες ζωγράφους τον Ζωγράφο των Βορεάδων, τον Ζωγράφο της Ναυκράτιδας, τον Ζωγράφο Allard-Pierson, τον Ζωγράφο του Τυφώνα και τον Ζωγράφο της Χίμαιρας. Άλλοι μελετητές έχουν αναγνωρίσει επιπλέον καλλιτέχνες, όπως τον Ζωγράφος των Ψαριών του Τάραντα ή τον Ζωγράφος του Grammichele.

Ο πηλός των λακωνικών αγγείων είναι πορτοκαλί, αρκετά εκλεπτυσμένος και υψηλής ποιότητας. Τα αγγεία ήταν ολικά ή μερικώς καλυμμένα με ένα κιτρινωπό-λευκό επίχρισμα. Τα πρώτα αγγεία αξιοσημείωτης ποιότητας κατασκευάστηκαν γύρω στο 580 π.Χ. Το κυρίαρχο σχήμα της λακωνικής κεραμικής είναι η κύλικα. Το χείλος και το μπολ αρχικά διακρίνονταν έντονα, αλλά μέχρι τα μέσα του αιώνα η μετάβαση ήταν ομαλότερη. Τα πρώτα κύπελλα δεν είχαν πόδι, αργότερα προστέθηκε ένα κοντό, πλατύ πόδι. Στην επόμενη φάση, γύρω στο 570 π.Χ., έγινε ψηλότερο, μόνο για να ξαναγίνει κοντό και πλατύ κοντά στο τέλος της παραγωγικής περιόδου. Τα λακωνικά αγγεία διανεμήθηκαν αρκετά ευρέως: δείγματα έχουν βρεθεί στη Μασσαλία, τον Τάραντα, το Ρήγιο, την Κύμη, τη Νόλα, τη Ναύκρατις, τις Σάρδεις, τη Ρόδο, τη Σάμο, την Ετρουρία και σχεδόν σε όλη την ηπειρωτική Ελλάδα. Στη Σάμο ήταν μερικές φορές πιο κοινά από τις εισαγωγές από την Κόρινθο, πιθανώς λόγω των στενών πολιτικών δεσμών μεταξύ Σπάρτης και Σάμου. Εκτός από κύλικες, παράγονταν αμφορείς, υδρίαι, λακωνικοί κρατήρες, κρατήρες με ελικωτή λαβή, λέβητες, λακαίνη και αρυβαλλοί.

Είναι πιθανό ότι η λακωνική κεραμική παράχθηκε από τους περιοίκους, αλλά αυτό δεν είναι βέβαιο. Αν και γνωρίζουμε ότι οικογένειες Σπαρτιατών πολιτών ασχολούνταν με χειροτεχνικές δραστηριότητες άμεσης σημασίας για τον πόλεμο, είναι απίθανο η παραγωγή κεραμικής να θεωρούνταν μεταξύ αυτών. Οι είλωτες εργάζονταν αποκλειστικά στη γεωργία. Μια άλλη θεωρία προτείνει ότι η κεραμική κατασκευάστηκε από περιφερόμενους αγγειοπλάστες από την Ανατολική Ελλάδα. Αυτό θα μπορούσε να υποδηλώνεται από την ισχυρή ανατολικοελληνική επιρροή στις αγγειογραφίες, ιδιαίτερα σε αυτές του Ζωγράφου των Βορεάδων. Η παραγωγή στόχευε στην τοπική αγορά και σε κάποιο βαθμό στις εξαγωγές. Τα κύπελλα κατασκευάζονταν κυρίως για εξαγωγή, το τυπικό σπαρτιατικό πότηρι λακαίνη βρέθηκε κυρίως στη Λακωνία. Τα έργα μερικών από τους ζωγράφους δεν έχουν βρεθεί καθόλου στη Λακωνία, υποδηλώνοντας ότι ορισμένα εργαστήρια επικεντρώθηκαν εξ ολοκλήρου στις εξαγωγές. Μπορεί να υποτεθεί ότι οι παραγωγοί ήταν αγγειοπλάστες-ζωγράφοι, δηλαδή ότι και τα δύο στάδια της παραγωγής πραγματοποιούνταν από τα ίδια άτομα, καθώς ορισμένα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά στα σχήματα των αγγείων βρίσκονται μόνο σε έργα που αποδίδονται σε έναν μόνο ζωγράφο. Δεν έχουν εντοπιστεί μέχρι τώρα εργαστήρια· ίσως βρίσκονταν σε περιοικικούς οικισμούς που δεν έχουν ακόμη ανασκαφεί. Ούτε οι αγγειοπλάστες ούτε οι ζωγράφοι υπέγραφαν τα αγγεία τους. Στην πραγματικότητα, οι επιγραφές είναι αρκετά σπάνιες και χρησιμοποιούνταν μόνο για να ονομάσουν τις ζωγραφισμένες μορφές.

Οι ζωγράφοι χρησιμοποίησαν πρόσθετα χρώματα, όπως κόκκινο και λευκό, αρκετά εκτενώς αλλά και προσεκτικά, αυξάνοντας έτσι το διακοσμητικό αποτέλεσμα. Νωρίτερα από άλλα τοπικά στυλ, π.χ. αυτά της Κορίνθου, της Αττικής ή της Ανατολικής Ελλάδας, το εικονικά διακοσμημένο εσωτερικό του κύλικα έγινε ο φορέας της κύριας εικόνας. Γύρω στο 570 π.Χ., ίσως υπό την επίδραση ανατολικοελληνικών πιάτων, ο Ζωγράφος των Βορεάδων υποδιαίρεσε την εσωτερική εικόνα σε τμήματα. Τέτοιες ζώνες θα γίνονταν τυπικές της λακωνικής αγγειογραφίας. Εισήγαγε επίσης την τυπική λακωνική τριμερή υποδιαίρεση της εξωτερικής επιφάνειας του μπολ του κύλικα (ρόδια, φλόγες και ακτίνες). Οι ζωγράφοι απεικόνιζαν σκηνές της καθημερινής ζωής, κυνηγετικές σκηνές, συμποσιακές σκηνές και μοτίβα που σχετίζονται με τον πόλεμο. Επιπλέον, η μυθολογική εικονογραφία ήταν κοινή. Μεταξύ αυτής, η πιο δημοφιλής μορφή ήταν ο Ηρακλής, συνήθως απεικονιζόμενος να πολεμά ζώα ή τέρατα. Άλλα μοτίβα περιλαμβάνουν τον Τρώιλος και τον Αχιλλέα, τον Άτλαντα, το κυνήγι του Καλυδώνιου κάπρου, την επιστροφή του Ηφαίστου στον Όλυμπο, τον Προμηθέα και την τύφλωση του Πολύφημου. Οι πιο συχνά απεικονιζόμενοι θεοί είναι ο Δίας και ο Ποσειδώνας. Η εσωτερική εικόνα μπορεί επίσης να είναι μια Γοργόνα. Εικόνες συνδεδεμένες με τους Τρωικούς και Θηβαϊκούς κύκλους του μύθου είναι επίσης κοινές. Ειδικά λακωνικά χαρακτηριστικά είναι, για παράδειγμα, ένας ιππέας με ελικοειδή βλαστό που βγαίνει από το κεφάλι του ή μια εικόνα της νύμφης Κυρήνης. Μερικά αγγεία καλύπτονταν απλώς με γυαλιστερό επίχρισμα, ή ζωγραφίζονταν με λίγα μόνο διακοσμητικά στοιχεία.

Η χρονολογία που αναπτύχθηκε από τους μελετητές βασίζεται κυρίως σε ευρήματα από τον Τάραντα και την Τοκρά. Η ακμή της λακωνικής αγγειογραφίας τοποθετείται συνήθως στην περίοδο μεταξύ 575 και 525 π.Χ. Ένα άλλο σημαντικό χρονολογικό στοιχείο παρέχεται από την απεικόνιση του Αρκεσίλαου Β΄ στο Κύλιξ του Αρκεσιλάου, το ονομαστό αγγείο του Αρκεσίλαου. Πιθανώς κατασκευάστηκε κατά τη διάρκεια της βασιλείας αυτού του βασιλιά. Τα συνήθως πολύ υψηλής ποιότητας προϊόντα της λακωνικής αγγειογραφίας είναι μεταξύ των πιο σημαντικών ελληνικών αγγείων.

Ερυθρόμορφη

Υπάρχουν περίπου ογδόντα ένα αγγεία ή θραύσματα λακωνικής ερυθρόμορφης αγγειογραφίας, που παράχθηκαν από περ. 430 για τριάντα έως σαράντα χρόνια.^[4] Η πλειονότητα των παραδειγμάτων βρέθηκαν από τον Κωνσταντίνο Ρωμαίο σε λακωνικό οικισμό στον λόφο της Αναλήψεως κοντά στη Βουρβουρού κατά τη διάρκεια επιφανειακής έρευνας το 1899-1900, και στη συνέχεια σε ανασκαφές που πραγματοποιήθηκαν στις αρχές της δεκαετίας του 1950.^[5]^[6]^[7] Τα υπόλοιπα γνωστά λακωνικά ερυθρόμορφα παραδείγματα είναι από τη Σπάρτη,^[8] και τον Τάφο των Λακεδαιμονίων στον αθηναϊκό Κεραμεικός.^[9]^[10] Σημαντικά παραδείγματα της τεχνικής περιλαμβάνουν αυτό που μπορεί να είναι μια απεικόνιση ενός χορευτή των Καρνείων από τον Τάφο των Λακεδαιμονίων στον αθηναϊκό Κεραμεικό. Άλλες σκηνές που απεικονίζονται περιλαμβάνουν την τοπική μυθολογία και τελετουργία, όπως η γέννηση της Ελένης, ο Ηρακλής, η Αθηνά, η Θέτιδα με τα όπλα του Αχιλλέα, και διονυσιακές σκηνές με έναν Παπσιληνό, καθώς και νεανικές αθλητικές και πολεμικές σκηνές. Η λακωνική κεραμική από τον οικισμό στον λόφο της Αναλήψεως συνδέθηκε με προσφορές για οικιακή λατρεία, και στην περίπτωση ενός θραύσματος που δείχνει τον Διόνυσο και δύο μαινάδες, ως προσφορές που βρέθηκαν κοντά στο βωμό ενός κλασικού κτιρίου που ερμηνεύθηκε ως τοπικό ιερό.^[10]

Παραπομπές

[1]
Lane, E. A. (Νοέμβριος 1934). «Lakonian Vase-Painting». The Annual of the British School at Athens 34: 99–189. doi:10.1017/S006824540000719X.
[2]
Shefton, B. B. (1954). «Three Laconian Vase-Painters». The Annual of the British School at Athens 49: 299–310. doi:10.1017/S0068245400012806.
[3]
Stibbe, Conrad (1972). Lakonische Vasenmaler des sechsten Jahrhunderts v. Chr. Άμστερνταμ-Λονδίνο: North-Holland Publishing Company.
[4]
Stroszeck, J. (2014), 148
[5]
Rhomaios, Κωνσταντίνος (1950). «Ερευνητική περιοδεία εις Κυνουρίαν». Πρακτικά: 234–241.
[6]
Rhomaios, Κωνσταντίνος (1954). «Ανασκαφική έρευνα κατά την Ανάληψην». Πρακτικά: 270–286.
[7]
Rhomaios, Κωνσταντίνος (1955). «Ανασκαφαί κατά την Ανάληψην». Πρακτικά: 241–242.
[8]
McPhee, Ian (1986). «Laconian Red-Figure from the British Excavations in Sparta». The Annual of the British School at Athens 81: 153–166. doi:10.1017/S0068245400020128.
[9]
Stroszeck, J. (2006). «Lakonisch-rotfigurige Keramik aus den Lakedaimoniergräbern am Kerameikos von Athen (403 v. Chr.)». Archäologischer Anzeiger 2: 101–120.
[10]
Stroszeck, J. (2014). «Laconian Red-Figure Pottery: Local Production and Use». Στο: Schierup, Stine· Sabetai, Victoria. The Regional Production of Red-Figure Pottery: Greece, Magna Graecia and Etruria. Aarhus Universitetsforlag. σελίδες 137–156. ISBN 978-87-7124-393-2.

Βιβλιογραφία

John Boardman: Early Greek Vase Painting, Thames and Hudson, Λονδίνο 1998. 11ος έως 6ος αιώνας π.Χ. Ένα Εγχειρίδιο, Thames and Hudson, Λονδίνο 1998 (World of Art), σσ. 185–188 (ISBN 0-500-20309-1)
Thomas Mannack: Griechische Vasenmalerei. Eine Einführung. Theiss, Στουτγάρδη 2002, σσ. 125–128 (ISBN 3-8062-1743-2).
Gerald P. Schaus: Geometrische Vasenmalerei, In: Der Neue Pauly Τόμος 4 (1998), στήλες 935-938
Matthias Steinhart: Lakonische Vasenmalerei, In: Der Neue Pauly, στήλες 1074/1075
Conrad M. Stibbe: Lakonische Vasenmaler des sechsten Jahrhunderts v. Chr. [2 τόμοι], North-Holland Publishing Company, Άμστερνταμ-Λονδίνο 1972
Conrad M. Stibbe: Lakonische Vasenmaler des sechsten Jahrhunderts v. Chr. Supplement, von Zabern, Μάιντς 2004 (ISBN 3-8053-3279-3)
Conrad M. Stibbe: Das andere Sparta, von Zabern, Μάιντς 2004 (Kulturgeschichte der antiken Welt Τόμος 65), σσ. 163-203 (ISBN 3-8053-1804-9)
Ρωμαίος, Κωνσταντίνος (1955). "Ανασκαφαί κατά την Ανάληψην". Πρακτικά: 241–242.
Ρωμαίος, Κωνσταντίνος (1954). "Ανασκαφική έρευνα κατά την Ανάληψην". Πρακτικά: 270–286.
Ρωμαίος, Κωνσταντίνος (1950). "Ερευνητική περιοδεία εις Κυνουρίαν". Πρακτικά: 234–241.
McPhee, Ian (1986). «Laconian Red-Figure from the British Excavations in Sparta». The Annual of the British School at Athens 81: 153–166. doi:10.1017/S0068245400020128.
Stroszeck, J. (2006). "Lakonisch-rotfigurige Keramik aus den Lakedaimoniergräbern am Kerameikos von Athen (403 v. Chr.)". Archäologischer Anzeiger. 2: 101–120.
Stroszeck, J. (2014). «Laconian Red-Figure Pottery: Local Production and Use». Στο: Schierup, Stine· Sabetai, Victoria. The Regional Production of Red-Figure Pottery: Greece, Magna Graecia and Etruria. Aarhus Universitetsforlag. σελίδες 137–156. ISBN 978-87-7124-393-2.
Lane, E. A. (Νοέμβριος 1934). «Lakonian Vase-Painting». The Annual of the British School at Athens 34: 99–189. doi:10.1017/S006824540000719X.
Shefton, B. B. (1954). «Three Laconian Vase-Painters». The Annual of the British School at Athens 49: 299–310. doi:10.1017/S0068245400012806.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Πολυμέσα σχετικά με το θέμα Laconian pottery στο Wikimedia Commons

[1] [1]
Lane, E. A. (Νοέμβριος 1934). «Lakonian Vase-Painting». The Annual of the British School at Athens 34: 99–189. doi:10.1017/S006824540000719X.

[2] [2]
Shefton, B. B. (1954). «Three Laconian Vase-Painters». The Annual of the British School at Athens 49: 299–310. doi:10.1017/S0068245400012806.

[3] [3]
Stibbe, Conrad (1972). Lakonische Vasenmaler des sechsten Jahrhunderts v. Chr. Άμστερνταμ-Λονδίνο: North-Holland Publishing Company.

[4] [4]
Stroszeck, J. (2014), 148

[5] [5]
Rhomaios, Κωνσταντίνος (1950). «Ερευνητική περιοδεία εις Κυνουρίαν». Πρακτικά: 234–241.

[6] [6]
Rhomaios, Κωνσταντίνος (1954). «Ανασκαφική έρευνα κατά την Ανάληψην». Πρακτικά: 270–286.

[7] [7]
Rhomaios, Κωνσταντίνος (1955). «Ανασκαφαί κατά την Ανάληψην». Πρακτικά: 241–242.

[8] [8]
McPhee, Ian (1986). «Laconian Red-Figure from the British Excavations in Sparta». The Annual of the British School at Athens 81: 153–166. doi:10.1017/S0068245400020128.

[9] [9]
Stroszeck, J. (2006). «Lakonisch-rotfigurige Keramik aus den Lakedaimoniergräbern am Kerameikos von Athen (403 v. Chr.)». Archäologischer Anzeiger 2: 101–120.

[Stroszeck2014-10] [10]
Stroszeck, J. (2014). «Laconian Red-Figure Pottery: Local Production and Use». Στο: Schierup, Stine· Sabetai, Victoria. The Regional Production of Red-Figure Pottery: Greece, Magna Graecia and Etruria. Aarhus Universitetsforlag. σελίδες 137–156. ISBN 978-87-7124-393-2.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]