Sir Fynwy

Sir yn ne-ddwyrain Cymru yw Sir Fynwy (Saesneg: Monmouthshire) a grewyd wrth ad-drefnu llywodraeth leol yn 1996. Roedd yr hen Sir Fynwy yn un o'r tair sir ar ddeg yng Nghymru a ddilëwyd gan adrefnu llywodraeth leol yn 1974. Rhwng 1974 a 1996 bu'r ardal yn rhan o sir Gwent. Trefynwy, ar Afon Mynwy, yw prif dref a chanolfan weinyddol y sir. Mae'r sir yn cynrychioli pen deheuol Cymru yn yr hen ddywediad "O Fôn i Fynwy" (h.y. 'Cymru benbaladr'). Llywodraethir y sir gan Gyngor Sir Fynwy, sydd â'i bencadlys yn nhref Brynbuga.

Sir Fynwy

Arwyddair	UTRIQUE FIDELIS
Math	prif ardal
Prifddinas	Brynbuga
Poblogaeth	94,142
Daearyddiaeth
Gwlad	Cymru
Arwynebedd	849.088 km²
Gerllaw	Afon Hafren, Afon Gwy
Yn ffinio gyda	Swydd Henffordd, Ardal Fforest y Ddena, Blaenau Gwent, De Swydd Gaerloyw, Casnewydd, Dinas Bryste, Swydd Gaerloyw, Powys, Torfaen
Cyfesurynnau	51.78°N 2.87°W
Cod SYG	W06000021
GB-MON
Ffeiliau perthnasol ar Comin

Hanes

Yn yr Oesoedd Canol Cynnar bu'r diriogaeth yn rhan o deyrnas Gwent. O 1069 ymlaen syrthiodd rhan helaeth yr ardal i ddwylo'r Normaniaid a daeth yn rhan o dir Y Mers, er bod rhannau o'r ucheldir yn dal yn nwylo arglwyddi Cymreig lleol.

Crëwyd yr hen Sir Fynwy yn y flwyddyn 1542 allan o'r hen arglwyddiaethau yn yr ardal. Roedd yn cynnwys Casnewydd ac yn ffinio â Swydd Gaerloyw i'r dwyrain, Swydd Henffordd i'r gogledd-ddwyrain, Sir Frycheiniog i'r gogledd a Morgannwg i'r gorllewin.

Daeth yn rhan o sir Gwent yn 1974. Ffurfwyd y sir newydd yn 1996.

• Sir Fynwy yng Nghymru
• 
  Sir Fynwy cyn 1974
• 
  Sir Fynwy heddiw

Oriel

• 
  Logo y Cyngor
• 
  Tarian Sir Benfro ers 1996
• 
  Darlun cynrychioladol o drefi yr hen Sir Fynwy; ysgythriad du a gwyn; 1800.

Gwleidyddiaeth a gweinyddiaeth

Rhennir y sir yn 33 o gymunedau:

Brynbuga Caer-went Cas-gwent Cil-y-Coed Crucornau Drenewydd Gelli-farch Y Dyfawden Y Fenni Goetre Fawr Y Grysmwnt Gwehelog Fawr

Llanarfan Llan-arth Llanbadog Llandeilo Bertholau Llandeilo Gresynni Llanelli Llanfihangel Troddi Llan-ffwyst Fawr Llangatwg Feibion Afel Llan-gwm Llangybi

Llanhenwg Llanofer Llantrisant Fawr Magwyr gyda Gwndy Matharn Porth Sgiwed Rogiet Rhaglan Trefynwy Tryleg Unedig Tyndyrn

Daearyddiaeth

Trefi a phrif bentrefi

• Cas-gwent
• Caerwent
• Cil-y-Coed neu Cilycoed
• Trefynwy
• Y Fenni
• Brynbuga

Cestyll

• Castell Cas-gwent
• Castell Cil-y-Coed
• Castell Grysmwnt
• Castell Gwyn
• Castell Rhaglan
• Castell Ynysgynwraidd
• Castell y Fenni
• Castell Brynbuga

gw • sg • go

Trefi a phentrefi Sir Fynwy

Trefi
Brynbuga  · Cas-gwent  · Cil-y-coed  · Y Fenni  · Trefynwy
Pentrefi
Aber-ffrwd  · Abergwenffrwd  · Betws Newydd  · Bryngwyn  · Caer-went  · Castellnewydd  · Cemais Comawndwr  · Cilgwrrwg  · Clydach  · Coed Morgan  · Coed-y-mynach  · Cwmcarfan  · Cwm-iou  · Drenewydd Gelli-farch  · Y Dyfawden  · Yr Eglwys Newydd ar y Cefn  · Gaer-lwyd  · Gilwern  · Glasgoed  · Goetre  · Gofilon  · Y Grysmwnt  · Gwehelog  · Gwernesni  · Gwndy  · Hengastell  · Little Mill  · Llanarfan  · Llan-arth  · Llanbadog  · Llancaeo  · Llandegfedd  · Llandeilo Bertholau  · Llandeilo Gresynni  · Llandenni  · Llandidiwg  · Llandogo  · Llanddewi Nant Hodni  · Llanddewi Rhydderch  · Llanddewi Ysgyryd  · Llanddingad  · Llanddinol  · Llanelen  · Llanelli  · Llanfable  · Llanfaenor  · Llanfair Cilgedin  · Llanfair Is Coed  · Llanfihangel Crucornau  · Llanfihangel Gobion  · Llanfihangel Tor-y-mynydd  · Llanfihangel Troddi  · Llanfihangel Ystum Llywern  · Llanfocha  · Llan-ffwyst  · Llangatwg Feibion Afel  · Llangatwg Lingoed  · Llangiwa  · Llangofen  · Llan-gwm  · Llangybi  · Llanhenwg  · Llanisien  · Llanllywel  · Llanofer  · Llanoronwy  · Llan-soe  · Llantrisant  · Llanwarw  · Llanwenarth  · Llanwynell  · Llanwytherin  · Y Maerdy  · Magwyr  · Mamheilad  · Matharn  · Mounton  · Nant-y-deri  · Newbridge-on-Usk  · Y Pandy  · Pen-allt  · Penrhos  · Pen-y-clawdd  · Porth Sgiwed  · Pwllmeurig  · Rogiet  · Rhaglan  · Sudbrook  · Tre'r-gaer  · Tryleg  · Tyndyrn  · Ynysgynwraidd