Amgueddfa Werin Cymru

Amgueddfa awyr-agored sy'n cofnodi hanes phensaerniaeth, diwylliant a ffordd o fyw y Cymry yw Amgueddfa Werin Cymru. Mae'n rhan o Amgueddfa Cymru. Lleolir yr amgueddfa yn nhiroedd castell Sain Ffagan, ar gyrion Caerdydd.

Amgueddfa Werin Cymru

Math	amgueddfa awyr agored, amgueddfa werin, amgueddfa genedlaethol
Sefydlwyd	1948
Daearyddiaeth
Rhan o'r canlynol	Amgueddfa Cymru
Lleoliad	Adeilad Amgueddfa Werin Cymru Sain Ffagan
Sir	Sain Ffagan
Gwlad	Cymru
Uwch y môr	29.8 metr
Cyfesurynnau	51.4869°N 3.2725°W
Cod post	CF5 6XB
Rheolir gan	Amgueddfa Cymru
Statws treftadaeth	Henebion Cenedlaethol Cymru
Manylion
Ffeiliau perthnasol ar Comin

Mae'r amgueddfa yn nodedig am ei chasgliad o adeiladau traddodiadol a symudwyd yno o bob rhan o Gymru, carreg wrth garreg. Mae'n gofnod gwerthfawr o hanes y genedl ac er mwyn arddangos ac astudio agweddau ar ddiwylliant Cymru o'r 15g ymlaen, gan gynnwys pensaernïaeth draddodiadol, crefftau, offer amethyddol, llên gwerin, dillad, ac ati. Mae yno hefyd nifer o dai Celtaidd wedi'u codi ac arteffactau o'r cyfnod ynghyd ag elfen o ail-greu ac ail-actio cyfnod o'n hanes.

Hanes

Syniad y bardd a'r arbenigwr llên gwerin Iorwerth C. Peate oedd sefydlu'r amgueddfa, ar sail Skansen, sef amgueddfa awyr-agored pensaerniaeth brodorol Sweden yn Stockholm. Ond roedd rhan fwyaf o adeiladau Skansen yn rai pren, a byddai amgueddfa tebyg yng Nghymru yn naturiol yn fwy uchelgeisiol ocherwydd fod adeiladau brodorol Cymru wedi eu adeiladu o gerrig yn bennaf. Dechreuwyd y gwaith o ddatblygu'r amgueddfa ym 1946 yn dilyn y rhodd o'r castell a'i thiroedd gan Iarll Plymouth, agorodd yn swyddogol ym 1948. Peate oedd y curadur cyntaf, ac fe'i olynwyd gan Trefor M. Owen.

Cynlluniwyd prif adeilad yr amgueddfa gan Dale Owen, yn gweithio ar gyfer Partneriaeth Percy Thomas, ac fe'i adeiladwyd rhwng 1968 a 1974.^[1] Enillodd y Fedal Aur am Bensaernïaeth yn Eisteddfod Genedlaethol 1978.^[2]

Adeiladau yn Amgueddfa Werin Cymru

Llun	Enw	Dyddiad	Ail-godwyd	Safle wreiddiol	Sir (traddodiadol)	Sir (presennol)	Nodiadau pellach
	Pentre Celtaidd	—	1992	Sain Ffagan	—	Caerdydd	Replica ar sail adfeilion yng Ngwynedd, Sir y Fflint a Swydd Gaerwrangon.[3]
	Ffermdy Hendre'r Ywydd Uchaf	1508[4]	1962	Llangynhafal	Sir Ddinbych	Sir Ddinbych
	Eglwys Sant teilo	1100 - 1520	2007[4]	Llandeilo Tal-y-bont, Pontarddulais	Sir Forgannwg	Abertawe	Ymddengys fel yr oedd tua 1510-30[5]
	Ffermdy Cilewent	Dechreuwyd 1470 (Ffurf bresennol: 1734)	1959	Llansanffraid Cwmdeuddwr, Rhaeadr Gwy	Sir Drefaldwyn	Powys
	Y Garreg Fawr	1544[4]	1984	Waunfawr	Sir Gaernarfon	Gwynedd
	Ysgubor Stryt Lydan	tua 1550	1951	Llannerch Banna	Sir y Fflint	Wrecsam	[6]
	Castell Sain Ffagan	1580	—	Sain Ffagan	Sir Forgannwg	Caerdydd
	Ysgubor Hendre Wen	Tua 1600	1982	Llanrwst	Sir Ddinbych	Conwy
	Talwrn Dinbych	17g	1970	Hawk and Buckle Inn, Dinbych	Sir Ddinbych	Sir Ddinbych
	Ffermdy Kennixton	1610	1955	Llangynydd	Sir Forgannwg	Abertawe	Ailgodwyd y ffermdy yn wreidddiol heb yr adeiladau fferm cyfagos, oherwydd bod y rhain dal yn cael eu defnyddio, ond yn 2007 fe'u cynigwyd i'r amgueddfa.[7]
	Ffermdy Abernodwydd	1678	1955	Llangadfan	Sir Faldwyn	Powys
	Efail Llawr-y-Glyn	18g	1972	Llawr-y-Glyn	Sir Drefaldwyn	Powys
	Tanerdy Rhaeadr Gwy	hwyr yn y 18g	1968	Rhaeadr Gwy	Sir Drefaldwyn	Powys
	Melin Wlân Esgair Moel	1760	1952	Llanwrtyd	Sir Frycheiniog	Powys
	Bwthyn Llainfadyn	1762	1962	Rhostryfan	Sir Gaernarfon	Gwynedd
	Bwthyn Nant Wallter	Tua 1770	1993	Taliaris	Sir Gaerfyrddin	Sir Gaerfyrddin
	Tolldy Penparcau	1772	1968	Penparcau, Aberystwyth	Sir Aberteifi	Ceredigion
	Capel Pen Rhiw	1777	1956	Dre-fach Felindre	Sir Gaerfyrddin	Sir Gaerfyrddin
	Beudy Cae Adda	18fed–19eg ganrif	2003	Waunfawr	Sir Gaernarfon	Gwynedd
	Twlc mochyn Hendre Ifan Prosser	tua 1800	1977	Hendre Ifan Prosser	Sir Forgannwg	Rhondda Cynon Taf
	Bythynnod Rhyd-y-Car	Tua 1800	1986	Rhyd-y-Car, Merthyr Tudful	Sir Forgannwg	Merthyr Tudful	Chwech o dai teras wedi eu creu i gynrychioli chwe chyfnod cronolegol yn ystod y diwydiant haearn: 1805, 1855, 1895, 1925, 1955, 1985
	Ffermdy Llwyn-yr-Eos	Dechreuwyd 1820	—	Sain Ffagan	Sir Forgannwg	Caerdydd	Fferm wreiddiol o ystâd Castell Sain Ffagan. Agorwyd fel rhan o'r amgueddfa ym 1989.
	Melin ŷd Bompren	1852–	1977	Cross Inn		Ceredigion
	Sied wair	1870	1977	Maentwrog		Gwynedd	Dim ond y tirfeddianwyr cyfoethocaf oedd yn codi'r fath siediau gwair ar gyfer eu deiliaid.[8]
	Tŷ haf	tua 1880	1988	Parc Bute, Caerdydd	Sir Forgannwg	Caerdydd
	Siop Gwalia	1880	1991	Cwm Ogwr, ger Pen-y-bont ar Ogwr	Sir Forgannwg	Pen-y-bont ar Ogwr	Ymddengys fel yr oedd yn y 1920au
	Ysgol Maestir	defnyddiwyd 1880–1916	1984	Llanbedr Pont Steffan	Sir Aberteifi	Ceredigion
	Melin lifo Llanddewi Brefi	1892	1994	Tŷ'n Rhos, Llanddewi Brefi		Ceredigion
	Siop teiliwr Cross Inn	1896 (ymhelaethwyd 1920au)	1992	Cross Inn		Ceredigion
	Crochendy Ewenni	tua 1900	1988	Ewenni	Sir Forgannwg	Bro Morgannwg
	Popty'r Dderwen	1900	1987	Thespian Street, Aberystwyth	Sir Aberteifi	Ceredigion	Caewyd 1924
	Institiwt y Gweithwyr, Oakdale	1916	1995	Oakdale, Y Coed Duon	Sir Fynwy	Caerffili
	Gweithdy Cyfrwywr	1926	1986	Sanclêr	Sir Gaerfyrddin	Sir Gaerfyrddin
	Tŷ Masnachwr	1580	2012	Hwlffordd	Sir Benfro	Sir Benfro
	Swyddfa bost	1936	1992	Blaen-waun, ger Hendy-gwyn ar Daf	Sir Gaerfyrddin	Sir Gaerfyrddin	Ymddengys fel yr oedd yn yr Ail Ryfel Byd[9]
	Pre-fab	1948	1998	Gabalfa	Sir Forgannwg	Caerdydd	Ymddengys fel yr oedd tua 1950[10]
	Tŷ Gwyrdd ("Tŷ'r Dyfodol" yn wreiddiol)	2001[11]	Sain Ffagan	—	Caerdydd	Ar y cyd gyda'r BBC. Ysbrydolwyd gan ddulliau adeiladau traddodiadol a thechnoleg werdd.[12]
	Bryn Eryr		2016	Llansadwrn	Sir Fôn	Caerdydd
	Llys Llewelyn (Llys Rhosyr)	1200s	2016–18 (ail-greu)	Rhosyr	Sir Fôn	Sir Fôn	}
	Tafarn y Vulcan			Caerdydd			—

Digwyddiadau

Mae'r amgueddfa wedi cynnal yr "Everyman Open Air Theatre Festival" (a ddechreuodd ym 1983) ers 1996,^[13] pan symudwyd yno o Erddi Dyffryn ger Casnewydd. Mae'r ŵyl yn cynnwys drama Shakespeare, cynhyrchiad gerddorol a sioe ar gyfer y teulu, ac mae wedi dod yn rhan elfennol o galendr theatr yng Nghymru dros y 25 mlynedd diwethaf.

Ffilmwyd y rhan fwyaf o benodau Doctor Who "Human Nature" a "The Family of Blood" yn Sain Ffagan. Ffilmiwyd penodau Poldark yno hefyd.

Ffynonellau

1. Newman, John (1995). Glamorgan. The Buildings of Wales. Llundain: Penguin. t. 559.CS1 maint: ref=harv (link)
2.  Medal Aur am Bensaerniaeth. Eisteddfod Genedlaethol Cymru. Adalwyd ar 3 Awst 2015.
3.  Adeiladau Hanesyddol. Amgueddfa Werin Cymru.
4.  Y Tuduriaid. Amgueddfa Werin Cymru.
5.  Symud eglwys ganoloesol i Sain Ffagan: Amgueddfa Werin Cymru. Amgueddfa Cymru: Rhagor.
6. Ysgubor Stryd Lydan, Amgueddfa Werin Cymru, 1 Mehefin 1951^{[dolen farw]}. Casglu y Tlysau. Cyrchwyd 3 Mehefin 2010
7.  Beech, Gareth. Ffermydd Kennixton a Cilewent. Amgueddfa Cymru. Adalwyd ar 2 Rhagfyr 2013.
8. Perthyn - St. Fagans Museum (Excerpt) | Scribd (Saesneg). Cyrchwyd 3 Mehefin 2010.
9.  Swyddfa Bost lleiaf Cymru yn Sain Ffagan: Amgueddfa Werin Cymru. Amgueddfa Cymru: Rhagor.
10.  Cartref parhaol ar gyfer tŷ dros dro: y pre-fab yn Sain Ffagan. Amgueddfa Cymru: Rhagor.
11.  House for the Future. Carpenter Oak & Woodland.
12.  Tŷ Gwyrdd. Amgueddfa Werin Cymru.
13. Everyman Open Air Theatre Festival

Gweler hefyd

• Achub Eglwys Sant Teilo - Ailgodi Adeilad Canoloesol; cyfrol gyda 100 o luniau lliw

Dolenni allanol

• Gwefan swyddogol