Erging
hen deyrnas Gymreig yn Swydd Henffordd a'r ardal rhwng afonydd Mynwy a Gwy (Swydd Henffordd), ac a ymestynnai hefyd i'r Sir Fynwy fodern ac i'r dwyrain o afon Gwy From Wikipedia, the free encyclopedia
hen deyrnas Gymreig yn Swydd Henffordd a'r ardal rhwng afonydd Mynwy a Gwy (Swydd Henffordd), ac a ymestynnai hefyd i'r Sir Fynwy fodern ac i'r dwyrain o afon Gwy From Wikipedia, the free encyclopedia
Teyrnas Gymreig o'r cyfnod ôl-Rufeinig a'r Oesoedd Canol Cynnar a chantref canoloesol oedd Erging (ceir y ffurf hynafiaethol Ergyng mewn llyfrau Saesneg). Roedd ganddi berthynas agos â hanes Teyrnas Gwent. Yn ddiweddarach cafodd tiriogaeth yr hen deyrnas ei galw yn Archenfield gan y Saeson.
| (y map gwreiddiol gan William Rees 1959 Atgynhyrchwyd yn 'Hanes Cymru' gan John Davies) | |
Gorweddai'r deyrnas yn bennaf yn yr hyn sydd erbyn heddiw yng ngorllewin Swydd Henffordd yn Lloegr. Canol y deyrnas oedd yr ardal rhwng afonydd Mynwy a Gwy (Swydd Henffordd), ond ymestynnai hefyd i'r Sir Fynwy fodern ac i'r dwyrain o afon Gwy lle ceir safle tref Rufeinig Ariconium (yn Weston under Penyard heddiw); credir fod yr enw 'Erging' yn deillio o enw'r dref honno a oedd, mae'n bosibl, yn brifddinas y deyrnas fechan.
Mae gwreiddiau'r deyrnas yn anscir. Mae'n bosibl ei bod yn cynrychioli ffin ddwyreiniol awdurdod y Silwriaid, y bobl Geltaidd a drigai yn ne-ddwyrain Cymru pan gyrhaeddodd y Rhufeiniaid. Bu Erging yn rhan o deyrnas Glywysing (dwyrain Morgannwg) a Gwent), ond ymddengys iddi ddod yn annibynnol yn ystod teyrnasiad Peibio Clafrog, ganol y 6g. Taid Sant Dyfrig, esgob cyntaf Erging, oedd Peibio, yn ôl yr achau. Roedd Erging yn ganolfan bwysig i gwlt y sant yn yr Oesoedd Canol Cynnar.
Roedd cefnder Dyfrig, Gwrgan Fawr, yn un o frenhinoedd mwyaf grymus Erging a reolai ardaloedd Gwent a Morgannwg hyd at lannau afon Nedd. Ymddengys mai ei ŵyr Athrwys ap Meurig oedd teyrn olaf yr Erging annibynnol a syrthiodd yn ôl dan reolaeth teyrnas Gwent ar ôl ei farw yn y flwyddyn 655.
Daeth yr hen deyrnas yn gantref yn yr Oesoedd Canol.
Rywbryd cyn i'r Normaniaid ddechrau ar eu goresgyniad, cipiwyd Erging gan y Saeson. Daethant i'w galw yn Archenfield, ond roedd ei statws yn bur niwlog: hyd at y Deddfau Uno yn 1536 roedd anscicrwydd cyfreithiol am ei statws gweinyddol fel rhan o Gymru neu ran o Loegr. Daeth yn rhan o Esgobaeth Henffordd pan fu Urban (1107-33) yn esgob Llandaf. Arosodd yr ardal yn ffyddlon i'r Eglwys Gatholig am ddegawdau yn wyneb y Diwygiad Protestannaidd.
Arosodd yr iaith Gymraeg yn fyw yn yr ardal am ganrifoedd. Mae tystiolaeth arolwg Llyfr Dydd y Farn (1086) yn awgrymu cymdeithas gwbl Gymraeg, er i'r ardal fod ym meddiant y Saeson ers canrif neu ddwy. Ceir rhestr o brif drigolion Irchingeld (Archenfield=Erging) yn y flwyddyn 1303 mewn un o ysgroliau memoranda'r llys Seisnig sy'n awgrymu fod mwyafrif helaeth y boblogaeth yn Gymry: allan o tua hanner cant o enwau mae tua 45 yn enwau Cymraeg, e.e. Gruffudd ap Dafydd o Dreredenog, Nest o Bengelli, a.y.y.b.[1] Parhaodd yr iaith i fod yn iaith gymunedol mewn rhannau o Erging tan o gwmpas dechrau'r 18g a chofnodir siaradwyr Cymraeg lleol mor ddiweddar â chanol y 19g.[2]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
