From Wikipedia, the free encyclopedia
Britannia oedd yr enw a roddwyd gan y Rhufeiniaid ar y dalaith a sefydlwyd ar Ynys Prydain yn dilyn y goncwest dan Aulus Plautius yn 43 OC, yn nheyrnasiad yr ymerawdwr Claudius. Roedd Britannia yn dalaith gonswlaidd, hynny yw roedd yn rhaid i lywodraethwr y dalaith fod yn gonswl. Yn nes ymlaen, yr oedd yn bosibl i’r llywodraethwr fod o radd ecwestraidd.
 | |
| Math | Talaith Rufeinig  |
|---|---|
| Enwyd ar ôl | Pictiaid |
| Prifddinas | Llundain, Camulodunum |
| Sefydlwyd |
|
| Daearyddiaeth | |
| Rhan o'r canlynol | yr Ymerodraeth Rufeinig |
| Sir | praetorian prefecture of Gaul |
| Gwlad | Rhufain hynafol |
| Cyfesurynnau | 52.22°N 0.57°W |
| Cyfnod daearegol | yr Ymerodraeth Rufeinig |
 | |
Dros y blynyddoedd nesaf, ymestynnwyd y dalaith i ran helaeth o'r ynys; gyda'r llywodraethwr Agricola yn ymgyrchu ymhell i ogledd yr Alban. Yn y blynyddoedd wedyn, enciliodd y Rhufeiniaid o'r gogledd. Ar rai adegau, Mur Antoninus yn yr Alban oedd ffîn y dalaith, ond ran amlaf Mur Hadrian yng ngogledd Lloegr oedd y ffîn.
Yn nechrau'r 3g, rhannwyd Britannia yn ddwy dalaith, Britannia Superior a Britannia Inferior. Yn ddiweddarach, sefydlodd Diocletian bedair talaith, wedi eu cyfuno yn Diocese y Prydeiniau: Maxima Caesariensis yn y de-ddwyrain gyda’r brifddinas yn Llundain, Flavia Caesariensis yn y dwyrain gyda Lincoln fel prifddinas, Britannia Secunda yn y gogledd gyda’r brifddinas yn Efrog a Britannia Prima yn y gorllewin, yn cynnwys Cymru heddiw, gyda Cirencester fel prifddinas. Bu hefyd bumed talaith, Valentia, am gyfnod byr ymhellach i’r gogledd.
Ym mlynyddoedd olaf yr ymerodraeth Rufeinig yn y gorllewin, cododd nifer o gadfridogion o'r dalaith i hawlio'r orsedd. Yn 383, aeth Macsen Wledig (Magnus Maximus), a byddin o Brydain i geisio ei orseddu ei hun fel ymerawdwr. Yn 407, hawliodd Cystennin III yr orsedd, ac aeth yntau a byddin o Brydain i Gâl i ymladd yn erbyn yr ymerawdwr Honorius. Ymddengys iddo fynd a'r rhan fwyaf o'r milwyr Rhufeinig oedd yn weddill ym Mhrydain, gan adael y dalaith yn ddiamddiffyn. Tua 408 daeth gweinyddiaeth sifil Rhufain i ben ar yr ynys.
| Taleithiau'r Ymerodraeth Rufeinig tua 120 OC |  |
|---|---|
| Achaea | Aegyptus | Affrica | Alpes Cottiae | Alpes Maritimae | Alpes Poenninae | Arabia Petraea | Armenia Inferior | Asia | Assyria | Bithynia | Britannia | Cappadocia | Cilicia | Commagene | Corsica et Sardinia | Creta et Cyrenaica | Cyprus | Dacia | Dalmatia | Epirus | Galatia | Gallia Aquitania | Gallia Belgica | Gallia Lugdunensis | Gallia Narbonensis | Germania Inferior | Germania Superior | Hispania Baetica | Hispania Lusitania | Hispania Tarraconensis | Italia | Iudaea | Lycaonia | Lycia | Macedonia | Mauretania Caesariensis | Mauretania Tingitana | Moesia | Noricum | Numidia | Osroene | Pannonia | Pamphylia | Pisidia | Pontus | Raetia | Sicilia | Sophene | Syria | Thracia | |
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
