Vojvodina
autonomna pokrajina u Srbiji From Wikipedia, the free encyclopedia
Vojvodina, službeno Autonomna Pokrajina Vojvodina, jest sjeverna pokrajina u sastavu Republike Srbije. Prostire se u Panonskoj niziji sa površinom od 21.506 km2, na kojoj živi 2.031.992 stanovnika. Administrativni centar je Novi Sad. Geografski je podijeljena na Srijem, Banat i Bačku, koji su simbolički predstavljeni na grbu Vojvodine. Vojvodina je administrativno podijeljena na okruge: Sjevernobački, Južnobački, Zapadnobački, Sjevernobanatski, Srednjebanatski, Južnobanatski i Sremski upravni okrug.
| Autonomna Pokrajina Vojvodina Аутономна Покрајина Војводина Vajdaság Autonóm Tartomány Provincia Autonomă Voivodina Автономна Покраїна Войводина Autonomna pokrajina Srbije |
||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
|
||||||
.svg) Položaj Vojvodine
|
||||||
| Država |  Srbija |
|||||
| Glavni i najveći grad | Novi Sad 45°15′15″N 19°50′33″E | |||||
| Službeni jezik | ||||||
| Pismo | ||||||
| Etničke grupe | ||||||
| Religija |
|
|||||
| Demonim | Vojvođanin | |||||
| Upravni oblik | Autonomna pokrajina | |||||
• Predsjednik Vlade |
Igor Mirović (SNS) | |||||
• Predsjednik Skupštine |
Ištvan Pastor (SVM) | |||||
| Zakonodavstvo | Skupština | |||||
| Historija | ||||||
| - | Formiranje Srpske Vojvodine | 1848. | ||||
| - | Ujedinjenje sa Kraljevinom Srbijom | 1918. | ||||
| - | Proglašenje SAP Vojvodine | 1944. | ||||
| - | Današnja AP Vojvodina | 1990. | ||||
| Površina | ||||||
• Ukupno |
21.614 km2 | |||||
| Stanovništvo | ||||||
• Ukupno (2020) |
1.740.230 | |||||
• Gustoća |
81/km2 | |||||
| HDI (2019) | 0.806 (visok) | |||||
| Valuta | Srpski dinar (RSD) | |||||
| Vremenska zona | UTC +1 | |||||
| UTC +2 | ||||||
| Format datuma | D. M. GGGG. | |||||
| Vozačka strana | desna | |||||
| Pozivni broj | +381 | |||||
| ISO 3166 kod | RS-VO | |||||
| Veb-sajt | vojvodina.gov.rs | |||||
Vojvodina se graniči na sjeveru sa Mađarskom, na istoku sa Rumunijom, na zapadu sa Hrvatskom i na jugozapadu sa Bosnom i Hercegovinom. Južna granica Vojvodine je administrativna granica prema Centralnoj Srbiji, koju većim dijelom čine rijeke Dunav i Sava.
Tokom historije teritorijom Vojvodine su vladale mnoge države: Dacija, Rimsko carstvo, Država Gota, Hunsko carstvo, Bizantija, Kraljevstvo Gepida, Kraljevstvo Istočnih Gota, Avarski Kaganat, Franačko kraljevstvo, Panonska Hrvatska, Velika Moravska, Bugarsko carstvo, Makedonsko carstvo, Kraljevina Ugarska, Tursko carstvo, Habsburška monarhija (Austrijsko carstvo, Austro-Ugarska). Od 1918. godine Vojvodina je dio Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca.
Historijsko ime Vojvodine je bilo "Srpska Vojvodina" i ovo ime potiče iz 1848. godine. Od 1849. do 1860. godine službeni naziv Vojvodine je bio "Vojvodstvo Srbija i Tamiški Banat", a od 1945. godine u službenoj upotrebi je naziv "Vojvodina". U srpskom jeziku koriste se još dvije varijante imena Vojvodine, a to su "vojvodovina" i "vojvodstvo". U poljskom jeziku se danas također koristi naziv "wojewodztwo" kao oznaka za pokrajinu.
Antičko doba
Prva prahistorijska naselja na teritoriji Vojvodine su se pojavila prije 50 hiljada godina. Prije rimskog osvajanja Vojvodinu su nastanjivala ilirska, tračka i keltska plemena. Ilirska plemena sa područja Vojvodine uključivala su Amantine, Breuke i Panonce (po kojima je dobila ime rimska pokrajina Panonija), tračka plemena su uključivala Agatirze, Gete i Dačane (po kojima je dobila ime rimska pokrajina Dakija), a keltska plemena su uključivala Skordisce, Boje i Eravisce. Rimljani su ovladali ovim područjem u prvom vijeku prije nove ere. Šeste godine nove ere ilirska plemena sa ovog područja su podigla veliki ustanak protiv rimske vlasti. Vođe ovog ustanka bili su Baton i Pines. Oni bi ujedno bili i prvi poznati Vojvođani zabilježeni u historiji.[3]
Sirmijum (današnja Sremska Mitrovica) je biovažan rimski grad. Bio je ekonomski centar rimske pokrajine Panonije i jedan od četiri glavna grada Rimskog carstva. U Sirmijumu ili njegovoj okolini rođeno je šest rimskih careva: Decije Trajan (249-251), Aurelijan (270-275), Prob (276-282), Maksimilijan Herkulije (285-310), Konstancije II (337-361) i Gracijan (367-383). Ovi carevi su po porijeklu uglavnom bili romanizirani Iliri.
Naseljavanje Slavena
Slavenska plemena su naselila teritoriju Vojvodine u šestom i sedmom vijeku, prije prelaska Dunava i Save i naseljavanja na Balkan. Slavenska plemena za koja se zna da su živjela na teritoriji Vojvodine bila su: Srbi, Bodrići (Bodriči), Severani, Braničevci i Timočani.
U šestom vijeku na teritoriji Srema postojala je bizantijska pokrajina Panonija, čiji je glavni grad bio Sirmijum.
U devetom vijeku teritorija Vojvodine je bila dio Bugarskog carstva. Bugarski vojvoda Salan vladao je na teritoriji Bačke, a glavni grad njegove pokrajine bio je Titel. Drugi bugarski vojvoda, koji je vladao Banatom, zvao se Glad. Gladov potomak bio je banatski vojvoda Ahtum, posljednji vladar koji se suprotstavio uspostavljanju neposredne vlasti Ugarskog kraljevstva u jedanaestom vijeku. Ahtum je bio pravoslavni kršćanin.
U jedanaestom vijeku na teritoriji Srijema vladao je Sermon, vazal makedonskog (bugarskog) cara Samuila. Sermon je kovao svoje zlatnike na području današnje Sremske Mitrovice. Pošto je Samuilovo Carstvo poraženo od Bizantije, Sermon je bio uhvaćen i ubijen, jer se nije htio pokoriti novoj vlasti.
Ugarska uprava
Ugarska osvaja ovo područje između 10. i 12. vijeka. Bačka se nalazi pod ugarskom vlašću od desetog vijeka pošto su Mađari porazili vojvodu Salana, dok se u Banatu i Srijemu smjenjuju ugarska, bugarska i bizantijska vlast. U Banatu se ugarska vlast ustaljuje u 11. vijeku, poslije poraza vojvode Ahtuma, a u Srijemu u 12. vijeku, kada ga Ugarska osvaja od Bizantije. Prije ugarskog osvajanja, na teritoriji Srijema postojala je bizantijska pokrajina nazvana Tema Sirmijum.
Između 1282. i 1316. godine kralj Stefan Dragutin vladao je teritorijom Mačve (Donjeg Srijema), Braničeva, Kučeva, Podrinja, Usore i Soli. Njegova država se zvala Srijemska kraljevina, a rezidencije su mu se nalazile u gradovima Debrcu (u Mačvi, između Beograda i Šapca) i Beogradu. Današnjim Srijemom (Gornjim Srijemom), Slavonijom, Bačkom i Banatom vladao je drugi vladar, koji se zvao Ugrin Čak. Usljed kolapsa centralne vlasti u Ugarskoj u ovo doba, Stefan Dragutin i Ugrin Čak su bili faktički nezavisni vladari. Poslije smrti kralja Dragutina, Srijemskom kraljevinom je vladao njegov sin, kralj Vladislav II (1316-1325). Vladislava II je porazio kralj Srbije Stefan Dečanski 1324. godine, i poslije toga područje njegove Srijemske kraljevine postaje predmet sporenja između Srbije i Ugarske. Ugrin Čak je umro 1311. godine, a teritorije kojima je vladao poslije njegove smrti dolaze pod upravu ugarskog kralja.
Veći broj Srba počinje da se naseljava na ovo područje od 14. vijeka. Neposredno prije turskog osvajanja ovih prostora Srbi su činili znatan dio stanovništva današnje Vojvodine.
U prvoj polovini 15. vijeka, neki gradovi i mjesta na teritoriji današnje Vojvodine bili su u posjedu srpskih despota Stefana Lazarevića i Đurđa Brankovića. Poslije turskog osvajanja Srbije (1459. godine), srpski despoti su nastavili da vladaju na teritoriji Vojvodine kao vazali ugarskih kraljeva. Rezidencija srpskih despota nalazila se u gradu Kupiniku (danas Kupinovo) u Srijemu, a zanimljivo bi bilo i spomenuti imena ovih despota: Vuk Grgurović (1471-1485), Đorđe Branković (1486-1496), Jovan Branković (1496-1502), Ivaniš Berislav (1504-1514) i Stevan Berislav (1520-1535). Posljednji titularni despoti Srbije, Radič Božić (1527-1528) i Pavle Bakić (1537), nisu vladali na teritoriji Vojvodine, nego su imali posjede na teritoriji današnje Rumunije i Mađarske. Činjenica da su despoti Srbije vladali na teritoriji Vojvodine, kao i prisustvo brojnog srpskog stanovništva na ovom području, razlog su što se u mnogim historijskim izvorima i mapama nastalim između petnaestog i osamnaestog vijeka teritorija današnje Vojvodine spominje pod imenom Rascija (Raška, Srbija) i Mala Raška (Mala Srbija).[4]
Car Jovan Nenad i Radoslav Čelnik
Ubrzo poslije Mohačke bitke (1526. godine) i vojnog poraza koji je Ugarskoj nanijelo Osmansko carstvo, na historijsku scenu izlazi samozvani srpski car, Jovan Nenad. Uz pomoć vojske prvobitno sastavljene od srpskih plaćenika, Jovan Nenad uspostavlja svoju vlast u Bačkoj, sjevernom Banatu i dijelu Srijema, i stvara jednu prolaznu neovisnu državu, čiji je glavni grad bila Subotica.
Na vrhuncu moći Jovan Nenad se u Subotici krunisao za srpskoga cara. Ova srpska država bila je kratkog vijeka. Ugarski plemići su se udružili protiv Jovana Nenada i porazili njegovu vojsku u ljeto 1527. godine, a car Jovan Nenad je ubijen. Tokom vremena car Jovan Nenad je postao legendarna figura za vojvođanske Srbe. Mnogi historičari ga smatraju začetnikom današnje Vojvodine, a u Subotici mu je podignut spomenik sa natpisom: "Tvoja je misao pobijedila" (ovo se tumači kao misao srpske samostalnosti u današnjoj Vojvodini u odnosu na Ugarsku/Mađarsku). Poslije propasti careve države, Bačka i dijelovi Banata kojima je upravljao dolaze za kratko vrijeme ponovo pod ugarsku upravu, da bi ubrzo došli pod direktnu otomansku upravu.
Poslije ubistva cara Jovana Nenada, dotadašnji vrhovni komandant njegove armije, Radoslav Čelnik, premjestio se sa dijelom bivše careve vojske iz Bačke u Srijem, kojim je tada upravljalo Osmansko carstvo. Čelnik je za sebe uzeo titulu srijemskog vojvode i vladao Srijemom od 1527. do 1530. godine kao otomanski vazal, a rezidencija mu se nalazila u gradu Slankamenu. Pošto je Čelnik raskinuo svoj savez sa Turcima i premjestio se na habsburšku teritoriju, Srijem dolazi pod direktnu otomansku upravu poslije 1530. godine.
Osmanska uprava
Poslije Mohačke bitke (1526. godine) i pada Banata (1552. godine), cjelokupni teritorij današnje Vojvodine, koji je do tada bio pod ugarskom upravom, potpada pod osmansku vlast. Srijem je pod direktnom otomanskom upravom od 1526. godine (uključujući i period vazalnog Srijemskog vojvodstva od 1527. do 1530. godine), dok se Bačka nalazi pod direktnom otomanskom upravom od 1541-1545. godine, a Banat od 1552-1556. godine.
Banat je u ime Osmanske imperije osvojio Mehmed paša Sokolović, a u njegovoj vojsci bilo je tada 8.000 janjičara i 100.000 akindžija, među kojima i 20.000 Bošnjaka i Srba. Uoči pohoda Mehmed paša Sokolović je izdao proglas Srbima u Banatu, napisan ćirilicom na srpskom jeziku, kojim je Srbima obećao povlastice, znatna oslobođenja od nameta i poreza i punu zaštitu imovine i života.
Tokom osmanskog osvajanja i uspostave osmanske vlasti, mađarsko i katoličko slavensko, tj. hrvatsko stanovništvo se uglavnom iselilo sa ovih prostora. Tokom otomanske vladavine veliki dio stanovništva Vojvodine činili su Srbi, koji su pretežno živjeli u selima, dok je gradove nastanjivalo etnički i vjerski mješovito stanovništvo koje je uključivalo pravoslavce (Srbi, Grci, Cincari, Rumuni), muslimane (Bošnjaci, Turci i Arapi), Rome, Jevreje, itd. Sjeverne dijelove regiona (okolicu Subotice) nastanjivali su hrvatski Bunjevci, koji su se poslije Mohačke bitke u nekoliko faza nastanjivali na ovom području. Neki islamizirani Slaveni bili su tokom otomanske uprave i na visokim administrativnim položajima, kao na primjer beg Malković, koji je bio prvi osmanski upravitelj Bečkereka, ili Hasan paša Predojević, koji je bio upravitelj Segedinskog sandžaka 1592. godine.
Poslije obnove Pećke patrijaršije 1557. godine, koje je izdejstvovao Mehmed paša Sokolović, pravoslavni Srbi sa područja Vojvodine došli su pod njenu jurisdikciju, a poglavar patrijaršije imao je tada titulu "patrijarha Srba, Bugara, pomorskih i sjevernih strana". Sjedišta pravoslavnih episkopija organizovanih na području današnje Vojvodine nalazila su se tada u Krušedolu (Srijem), zatim Segedinu (Bačka), kao i tri sjedišta episkopija na području Banata, u Vršcu, Bečkereku i Temišvaru.
Neki gradovi Vojvodine imali su u osmanskom periodu većinsko pravoslavno stanovništvo, neki većinsko muslimansko, a neki stanovništvo mješovitoga sastava. Po podacima iz 1545. godine, najveći grad u Osmanskoj imperiji sa većinskim pravoslavnim stanovništvom bili su Sremski Karlovci, koji su tada imali 547 kršćanskih domova. Važno muslimansko naselje bila je Sremska Mitrovica, u kojoj je po podacima iz 1572. godine bilo 598 muslimanskih i 18 kršćanskih domova. U to vrijeme u Mitrovici se nalazilo 17 džamija i nijedna kršćanska crkva. Bečkerek (današnji Zrenjanin) bio je tada jedno od najznačajnijih naselja u Banatu, a zbog zasluga koje su mu lokalni bečkerečki Srbi učinili prilikom osvajanja Banata, Mehmed paša Sokolović pretvorio je ovaj grad u svoju zadužbinu (Vakuf), a njegove stanovnike oslobodio od svih vojnih nameta. U gradu Somboru bilo je u otomansko doba 14 muslimanskih bogomolja, od kojih su pet bile džamije, a ostale mahalski mesdžidi.
U svim naseljima mogle su se vidjeti džamije, a u značajnijim gradovima su se nalazile zgrade sjedišta vlasti, kupatila, turske škole i druge javne zgrade, dok su se u glavnoj ulici (čaršiji) nalazile glavne trgovačke i zanatske radnje.
Osmansko carstvo bilo je podijeljeno na provincije (pašaluke), koje su se dijelile u manje upravne jedinice - sandžake. Na teritoriji Banata postojala je turska provincija pod imenom Temišvarski pašaluk, dok su se na teritoriji Srijema i Bačke nalazili Srijemski sandžak i Segedinski sandžak. Oba sandžaka su u početku bila u sistemu Budimskoga pašaluka, da bi Segedinski sandžak kasnije bio uključen u Jegarski pašaluk. U drugoj polovici 16. vijeka istočni dio Banata je za kratko vrijeme bio pod upravom vazalne otomanske kneževine Transilvanije, koja je na ovom području organizovala administrativnu pokrajinu poznatu kao Lugoški i karansebeški Banat.
Srbi u Banatu su podigli veliki ustanak protiv turske vlasti 1594. godine, a carevina im se osvetila spaljivanjem moštiju Svetog Save – najveće srpske relikvije, koju su poštovali čak i muslimani slavenskog porijekla, tj. Bošnjaci. Ovo je bio jedan od najvećih ustanaka u srpskoj historiji, a svakako najveći prije Prvog srpskog ustanka koji je predvodio Karađorđe.
Poslije austrijskoga osvajanja Vojvodine, gotovo cjelokupno muslimansko stanovništvo se iselilo sa ovih prostora, a neki od njih su se poslije toga naselili u Bosni i Hercegovinu, uglavnom u njenim sjevernim dijelovima i dolini rijeke Bosne, gdje su bili poznati kao "Unđurovci" (izbjeglice iz Ugarske). Njihova znatnija naselja imala su urije (općinske utrine), kao u Vojvodini. Austrijanci su na području Vojvodine uništili i gotovo sve tragove islamske kulture, a prva džamija u Vojvodini nakon austrijskoga osvajanja sagrađena je tek 2008. godine u Subotici, poslije gotovo tri vijeka.
Habsburška uprava
Poslije Karlovačkog (1699) i Požarevačkog mira (1718) teritorija Vojvodine dolazi pod austrijsku vlast. Južni dijelovi današnje Vojvodine uključeni su u vojnu granicu, dok je Banat bio posebna austrijska pokrajina između 1718. i 1778. godine. Iz ovog perioda poznate su i dvije velike seobe Srba u Austrijsku carevinu (1690. i 1739. godine), kojima je pojačana brojnost srpskog stanovništva na području Vojvodine. Srbi su tada priznati za jednu od nacija Habsburške monarhije (Natio Rasciana), i priznato im je pravo na jedno posebno vojvodstvo, odnosno teritorijalnu autonomiju. Ovo pravo je, međutim, ostvareno tek u revoluciji 1848.-1849. godine. Tokom Rakocijevog ustanka (između 1703. i 1711. godine), Vojvodina je bila poprište krvavog rata između mađarskih ustanika i Srba, koji su se borili na strani Austrijskog carstva.
Tokom austrijske vladavine na teritoriju Vojvodine naselili su se, pored Srba, i mnogi kolonisti, najviše Nijemci i Mađari, ali također i Slovaci, Hrvati, Rusini, Rumuni i drugi. Zbog ove kolonizacije Srbi su izgubili apsolutnu etničku većinu, a Vojvodina je postala jedno od etnički najmješovitijih regiona Evrope. Međutim, bilo je i iseljavanja iz Vojvodine: poslije ukidanja Potisko-Pomoriške vojne granice, Srbi iz bačkog Potisja odselili su se u Rusiju (1752. godine), a na to područje doseljavaju se Mađari. Naročito mnogo Mađara doselilo se poslije 1867. godine, kada je Ugarska dobila autonomiju u okviru Habsburškog Carstva. Srbi su međutim i dalje ostali pojedinačno najbrojnija etnička grupa u Vojvodini, sve do druge polovine dvadesetog vijeka, kada su ponovno postali apsolutna većina.
Između šesnaestog i devetnaestog vijeka posebno značajni kulturni centri vojvođanskih Srba bili su: Sremski Karlovci, Novi Sad i fruškogorski manastiri. U prvoj polovini devetnaestog vijeka Novi Sad je bio najveći srpski grad (oko 1820. godine, Novi Sad je imao 20,000 stanovnika, od kojih su dvije trećine bili Srbi, a današnji najveći srpski grad, Beograd, nije dostigao ni približan broj stanovnika prije 1853. godine).
Želeći da ostvare svoja narodna prava, Srbi su proglasili "Srpsku Vojvodinu" na Majskoj skupštini u Sremskim Karlovcima, 1848. godine. Srpska Vojvodina sastojala se od Srijema, Bačke, Banata i Baranje. Za vojvodu izabran je Stevan Šupljikac, Karlovačka mitropolija je uzdignuta na rang patrijaršije, a tadašnji mitropolit, Josif Rajačić, proglašen je za srpskog patrijarha. Izabran je narodni odbor kao privremena vlada Vojvodine.
Mađarska vlada je cijeli taj pokret proglasila buntovničkim i odlučila se da ga slomi vojnički. Srbi su pružili otpor, a u pomoć vojvođanskim Srbima došli su dobrovoljci iz Kneževine Srbije, na čelu sa vojvodom Stevanom Knićaninom. Nepopustljivost mađarske vlade iskoristilo je srpsko vodstvo, na čelu sa patrijarhom Rajačićem. Kad je austrijski car proglasio Mađare za buntovnike, srpske trupe iz Vojvodine uključile su se u carsku vojsku i učestvovale su u gušenju revolucije u Ugarskoj.
Poslije poraza Mađarske revolucije, odlukom austrijskog cara u novembru 1849. godine, formirana je jedna posebna austrijska pokrajina nazvana "Vojvodstvo Srbija i Tamiški Banat", koja se sastojala od Banata, Bačke i Srijema. Pokrajinom je upravljao austrijski guverner, čije se sjedište nalazilo u Temišvaru, a titula vojvode je pripadala austrijskom caru. Službeni jezici Vojvodine bili su njemački i ilirski (tj. srpski). Ova pokrajina ukinuta je 1860. godine, a veći dio njene teritorije (Banat i Bačka) je priključen habsburškoj Ugarskoj, sa izuzetkom Srijema koji je priključen Kraljevini Slavoniji. Srbi i Rumuni sa teritorije vojvodstva protivili su se tada ukidanju pokrajine, dok su Nijemci i Mađari podržali njeno ukidanje. Međutim, stvarna mađarska vlast u Vojvodini počinje tek od 1867. godine, kada Ugarska dobija autonomiju u okviru Habsburškog carstva.
Politički predstavnici srpskog naroda nisu se slagali sa novim položajem Srba i Vojvodine, i nastavili su političku borbu za kulturnu i teritorijalnu autonomiju. Najznačajniji politički vođa vojvođanskih Srba bio je Svetozar Miletić, koji je zbog svoje borbe za prava srpskog i drugih nemađarskih naroda tadašnje Ugarske uhapšen i poslan na robiju.
Južnoslavenske države
Poslije propasti Austro-Ugarske Monarhije 1918. godine, Velika narodna skupština naroda Vojvodine proglašava priključenje Vojvodine Kraljevini Srbiji. Od tada je Vojvodina dio Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca, kasnije nazvanog Kraljevina Jugoslavija.[5][6]
Između 1929. i 1941. godine postojala je Dunavska banovina, kao jedna od banovina Kraljevine Jugoslavije. Glavni grad Dunavske banovine bio je Novi Sad, a pokrajina se sastojala od Srijema, Banata, Bačke, Baranje, Šumadije i Braničeva. Etnički sastav pokrajine bio je sljedeći: Srbi i Hrvati (56,9%), Mađari (18,2%), Nijemci (16,3%) i drugi.[7]
Regija je okupirana od strane "Sila Osovine" 1941 godine. Bačka i Baranja priključene su Hortijevoj Mađarskoj, dok je Srijem priključen Nezavisnoj Državi Hrvatskoj. Krnja Dunavska banovina (uključujući Banat i Šumadiju) postojala je kao dio Nedićeve Srbije između 1941. i 1944. godine, a upravni centar banovine bilo je Smederevo. Međutim, Banat je predstavljao posebnu autonomnu oblast kojom je upravljala njemačka nacionalna manjina. Okupatori su počinili brojne zločine na teritoriji Vojvodine.
Vojvodina je oslobođena 1944. godine, a regija je politički obnovljena kao autonomna pokrajina u sastavu SR Srbije 1945. godine. Umjesto ranijeg imena (Dunavska banovina), pokrajini je vraćeno historijsko ime – Vojvodina. Glavni grad pokrajine ostao je Novi Sad, a pokrajina je dobila današnje granice, koje uključuju Srijem, Banat, Bačku i mali dio Mačve, na desnoj obali rijeke Save.
U početku Autonomna Pokrajina Vojvodina je imala samo ograničeni stepen autonomije, ali je ustavom iz 1974. godine AP Vojvodini dan status federalne jedinice u okviru SFR Jugoslavije, sa gotovo jednakim pravima koja je imala i Socijalistička Republika Srbija.
Dolaskom na vlast Slobodana Miloševića Vojvodina gubi status federalne jedinice (1990. godine) i ponovo postaje samo Autonomna Pokrajina u okviru Srbije, sa ograničenim stepenom autonomije.
Poslije pada Miloševića 2001. godine i demokratskih promjena u Srbiji, AP Vojvodini je vraćen jedan manji dio autonomnih nadležnosti zakonom iz 2002. godine, a od početka decembra 2009. godine i jedan dio prijašnjih prava i nadležnosti koje je pokrajina imala još od 1974. godine.[8][9]
Najviši pravni akt Autonomne Pokrajine Vojvodine je Statut pokrajine, iznad kojeg je samo Ustav Republike Srbije. Najviše zakonodavno tijelo je Skupština, u koju se slobodnim izborima bira 120 poslanika sa teritorije AP Vojvodine, i u kojoj su ravnopravni svi službeni jezici. Najviše tijelo izvršne vlasti je Vlada vojvodine, na čijem je čelu Predsjednik vlade AP Vojvodine koju čine sekretari.
AP Vojvodina je članica Vijeća evropskih regija pri parlamentu EU, kao prva, i zasada jedina, regija koja je postala članica, a da matična država nije u tom trenutku bila član EU ili Vijeća Evrope. Također, suosnivač je i regionalnog vijeća euroregije DKMT (Dunav-Kereš-Moriš-Tisa), koji okuplja, osim same Vojvodine, i nekoliko regija iz Mađarske i Rumunije, i čiji je zadatak međusobna saradnja u regionalnom privrednom, kulturnom i ekološkom razvoju.
Pokrajinska vlada
Pokrajinska vlada je izvršni organ Vojvodine. Sastoji se od 14 članova. 12 sekretara, od kojih dva izvršava dužnost potpredsjednika vlade, potpredsjednik vlade i predsjednik vlade. Rad pokrajinske vlade se Pravilnikom o radu Pokrajinske vlade usmjerava od strane Skupštine AP Vojvodine. Vlada predlaže zakone Pokrajinskoj skupštini, te provodi njene odluke. Nakon pokrajinskih izbora 2016. godine, izabrani su novi članovi vojvođanske vlade, a za predsjednika vlade je izabran Igor Mirović (SNS).
Skupština
Skupština Autonomne pokrajine Vojvodine je najviši organ zakonodavne vlasti AP Vojvodine, u skladu sa zakonom i statutom. Njezino sjedište se nalazi u Novom Sadu, u ulici Vladike Platona u zgradi Banskog dvora. Skupština se sastoji od 120 poslanika, koji se biraju neposrednim izborima biraju svake četiri godine, po proporcionalnom izbornom sistemu. Na čelu skupštine se nalazi predsjednik, na čiji prijedlog se tokom konstatirajuće sjednice biraju potpredsjednici. Pored toga, Skupština ima i generalnog sekretara, koji pomaže predsjedniku i potpredsjedniku u pripremi i vođenju sjednica i rukovodi Službom skupštine.
Skupština Vojvodine donosi najviši pravni akt pokrajine, Statut, kojim se (na osnovu Ustava Republike Srbije i Zakona o utvrđivanju nadležnosti AP Vojvodine) utvrđuju nadležnosti, organizacija, i rad pokrajinskih organa, kao i druga pitanja od važnosti za Vojvodinu.
U radu Skupštine su, pored srpskog jezika i ćiriličkog pisma, u ravnopravnoj službenoj upotrebi i ostali službeni jezici i pisma Vojvodine, koja su: Hrvatski, Mađarski, Rusinski, Slovački i Rumunski.
Vojvodina je uz SR Sloveniju i SR Hrvatsku bila jedna od najrazvijenijih dijelova Jugoslavije, uz nadprosječnu zaposlenost i prosječnu platu. Bogatstvo Vojvodine je zasnovano na velikoj količini obradivog zemljišta, koje zahvata oko 84% njene površine. Pored toga, pokrajina je imala i jako razvijenu industriju, čije su najjače grane bile proizvodnja prehrambenih proizvoda, prerada metala, te automobilska i hemijska industrija. Međutim, nakon raspada SFRJ, uslijed gubitka velikog dijela tržišta i godina međunarodne izolacije, privreda Vojvodine je ušla u duboku krizu, čije su posljedice dovele do gubitka velikog broja preduzeća i radnih mjesta.
Privrednu dominaciju je Vojvodina zadržala do danas. Tako Vojvodina danas ima najmanju stopu nezaposlenosti u Srbiji (12,2% u odnosu na 13,5%), najveću prosječnu platu poslije Beograda (46.215 dinara) i drugi najveći broj zaposlenih (524.591). Prema broju zaposlenih u 2017. godini, najveće privredne grane su prerađivačka industrija, javni sektor, građevinarstvo i poljoprivreda.[10][11]
Neke od značajnih kompanija u Vojvodini su:
- Naftna industrija Srbije
- Sintelon
- Srbijagas
- HIP Petrohemija (osnovana 1977)
- Apatinska pivara (osnovana 1756)
- ATP Vojvodina (osnovana 1945)
- Dnevnik holding
- Novosadski sajam
- Konditorska industrija Pionir (osnovana 1917)
- Fabrika šećera Zrenjanin (osnovana 1911)
- Fabrika šećera Senta (osnovana 1961)
- MK Group
- Fabrika šećera Bačka (osnovana 1913)
- Radun inženjering Bačka Palanka (osnovana 1992)
- Nektar Bačka Palanka (osnovana 1998)
- Dunavprevoz Bačka Palanka (osnovana 1951)
- AD Bačka — Bačka Palanka (osnovana 1968)
- Hellenic Sugar
- Fabrika šećera Crvenka (osnovana 1911)
- Fabrika šećera Šajkaška (osnovana 1976)
- PIK BEČEJ Poljoprivreda AD
- Hemofarm STADA Vršac (osnovana 1960)
- SwissLion — Takovo Vršac
Kroz Vojvodinu prolaze važne saobraćajnice, pre svega autoput A1 koji ide od srednje Evrope i Horgoša na granici prema Mađarskoj, pa preko Novog Sada do Beograda, i dalje na jugoistok ka Nišu gdje se razdvaja u dva pravca: jedan pravac vodi na istok ka granici sa Bugarskom; drugi na jug, prema Skoplju i Solunu. Treći krak autoputa (A3) se u Sremu odvaja na zapad, prema susjednoj Hrvatskoj i dalje ka zapadnoj Evropi. Oko autoputa je razvijena i mreža lokalnih puteva i željezničkih pravaca.[12]
Na jugu Vojvodine počinje moravsko-vardarska dolina, najvažnija komunikacija između sjevera i juga Balkanskog poluostrva, koja se upravo kod Beograda ukršta sa dunavskim pravcem Istok—Zapad, čineći geostrateški čvor. To čini geografsko-strateški položaj ove pokrajine povoljnim i značajnim za Srbiju.
Etničke grupe
Prema posljednjem popisu iz 2011. godine, Autonomna Pokrajina Vojvodina ima 1.931.809 stanovnika, što čini 21,56 % od ukupnog broja stanovnika Republike Srbije. Srbi, kojih u Vojvodini ima 1.289.635 (ili 66,76%), većinsko su stanovništvo ove sjeverne srpske pokrajine. Po brojnosti zatim slijede: Mađari (251.136 ili 13,00%), Slovaci (50.321 ili 2,60%), Hrvati (47.033 ili 2,43%), Romi (42.391 ili 2,19%), Rumuni (25.410 ili 1,32%), Crnogorci (22.141 ili 1,15%), Bunjevci (16.469 ili 0,85%), Rusini (13.928 ili 0,72%), Jugosloveni (12.176 ili 0,63%), Makedonci (10.392 ili 0,54%), kao i ostale manje etničke skupine u koje spadaju Ukrajinci (0,22%), Muslimani (0,17%), Njemci (0,17%), Albanci (0,12%), Slovenci (0,09%), Bugari (0,08%) i drugi (ukupno ima više od 26 nacija i nacionalnih ili etničkih grupa).[13]
U većini opština i gradova Vojvodine većinsko stanovništvo su Srbi. Mađari čine većinu stanovništva u pet općina na sjeveru pokrajine (Kanjiža, Senta, Ada, Bačka Topola i Mali Iđoš), Slovaci čine većinu stanovništva u općini Bački Petrovac, dok su grad Subotica i općine Bečej, Čoka, Bač i Kovačica etnički mješovite. U gradu Subotici i u općinama Bečej i Čoka pojedinačno najbrojnija etnička grupa su Mađari, u općini Bač Srbi, a u općini Kovačica Slovaci (Najveći broj Vojvođanskih Slovaka živi upravo u ovoj općini).[2] Drugi brojniji narodi Vojvodine (Rusini, Rumuni, Crnogorci, Bunjevci, Hrvati, Česi) čine većinu stanovništva u pojedinim naseljima, dok Romi čine većinu stanovništva u pojedinim gradskim četvrtima i formalnim prigradskim naseljima.
Religija
Stanovnici Vojvodine razlikuju se i po religiji. Srbi, Crnogorci, Rumuni, Romi, Makedonci i Ukrajinci uglavnom su pravoslavni, Mađari, Hrvati i Bunjevci su katolici, Rusini su grkokatolici, dok Slovaka ima protestanata i katolika, a postoji i određeni broj muslimana i pripadnika drugih malih verskih zajednica. Značajan udio protestanata je i među Mađarima, a dijelom i među Srbima.
Sastav stanovništva prema religiji je 2011. godine bio sljedeći: Pravoslavni (70,25%), Katolici (17,43%), Protestanti (3,31%) i drugi.
Službeni jezici
U Vojvodini je službeno šest jezika uz upotrebu njihovih pisama: srpski (ćirilično pismo uz mogućnost upotrebe latiničnog), mađarski (latinica), slovački (latinica), hrvatski (latinica), rumunski (latinica) i rusinski (ćirilica). Izvršno Vijeće APV je osnivač i izdavač novina na službenim jezicima i to: dnevne novine Dnevnik na srpskom jeziku i Magyar Szó (Mađarska reč) na mađarskom jeziku, a nedeljnici su Hrvatska riječ (hrvatski), Hlas Ľudu (Glas naroda — slovački), Libertatea (Sloboda — rumunski) i Ruske slovo (Rusinska riječ — rusinski).
Veći gradovi
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
