Mosul
grad u Iraku From Wikipedia, the free encyclopedia
grad u Iraku From Wikipedia, the free encyclopedia
Mosul (arapski: الموصل al-Mawṣil, kurdski: موصل Mûsil, sirijski: ܢܝܢܘܐ Nîněwâ, turski: Musul) je grad u sjevernom Iraku i glavni grad provincije Ninva. Prostire se s obje strane rijeke Tigris, a pet mostova povezuje dijelove grada na lijevoj i desnoj obali rijeke. Udaljen je nekih 396 km od Bagdada, u pravcu sjeverozapada. Broj stanovnika 1987. godine je iznosio 664.221, a prema procjenama u gradu je 2002. živjelo 1.740.000 a 2010. godine 1.800.000 stanovnika,[1] što ga čini trećim najmnogoljudnijim gradom u Iraku, poslije Bagdada i Basre.
Mosul
الموصل | |
---|---|
Grad | |
Tigris, most i Velika džamija u Mosulu | |
Lokacija u Iraku | |
Koordinate: 36.34°N 43.13°E | |
Država | Irak |
Guvernorat | Nineveh |
Površina | |
• Ukupno | 180 km2 |
Nadmorska visina | 223 m |
Stanovništvo (2015) | |
• Ukupno | 664.221 |
• Gustoća | 3.690,12 /km2 |
Vremenska zona | AST (UTC+3) |
Pozivni broj | 60 |
Grad je i sjedište "Univerziteta Mosul" i njegovog poznatog medicinskog koledža, jednog od najvećih obrazovnih i naučnoistraživačkih centara u Iraku i na Bliskom istoku.
Mosul i njegova okolina imaju etnički i vjerski raznoliko stanovništvo; velika većina njegovog stanovništva su Arapi, sa Asircima [2], Turkmenima i Kurdima, te drugim, manjim etničkim manjinama koje čine ostatak stanovništva grada. Sunitski islam je najzastupljenija religija, ali postoji značajan broj kršćana, kao i sljedbenika drugih sekti islama i raznih drugih manjinskih religija.
Mosul se smatra jednim od većih i historijski i kulturno značajnijih gradova arapskog svijeta. Zbog strateškog položaja Mosula, on tradicionalno služi kao središte međunarodne trgovine i putovanja. Sjevernomesopotamski dijalekt arapskog jezika, poznatiji kao Moslawi, nazvan je po gradu Mosulu i široko se govori u regiji.
Historijski gledano, važni proizvodi ovog područja uključuju mosulski mramor i ulje.
Zajedno sa obližnjim ravnicama Ninive, Mosul je jedan od historijskih centara asirskog naroda [3].
Ime grada prvi put spominje Ksenofont u svojim ekspedicijskim dnevnicima u Ahemenidskoj Asiriji 401. godine pne, za vrijeme vladavine perzijskog Ahemenidskog carstva. Tamo on bilježi mali asirski grad "Mépsila" (starogrčki: Μέψιλα) na Tigrisu oko mjesta gdje se danas nalazi Mosul (Anabasis, III.iv.10). Možda bi bilo sigurnije poistovjetiti Ksenofontovu Mépsilu sa mjestom Iski Mosul, ili "Stari Mosul", oko 30 km sjeverno od modernog Mosula, gdje je šest vijekova nakon Ksenofontovog izvještaja izgrađen centar Sasanidskog carstva Bud-Ardhashir . U svakom slučaju, "Mepsila" je bez sumnje korijen modernog imena.
U svom sadašnjem arapskom obliku i pravopisu, izraz Mosul, odnosno "Mawsil", znači "tačka povezivanja" - na arapskom. Na istočnoj strani Mosula nalaze se ruševine drevnog grada Ninive, a Asirci još uvijek cijeli grad zovu Niniva (ili Ninweh) [4].
Mosul također ima nadimak al-Faiha ("Raj"), al-Khaḍrah ("Zeleni") i al-Hadbah ("Grbati"). Ponekad se naziva i "Biser sjevera" i "grad od milion vojnika".
Područje u kojem se nalazi Mosul bilo je sastavni dio Asirije još u XXV vijeku prije nove ere (u daljem tekstu i pne). Nakon Akadskog carstva (2335–2154 pne), koje je ujedinilo sve narode Mezopotamije pod jednom vlašću, Mosul je ponovo postao kontinuirani dio prave Asirije od oko 2050. godine pne do pada Neoasirskog carstva između 612. i 599. godine pne. Mosul je ostao unutar geopolitičke provincije Asirije još 13 vijekova (kao dio Ahemenidske Asirije, Seleukida, rimske Asirije i Sasanijskog Asoristana) sve do ranih muslimanskih osvajanja sredinom VII vijeka. Nakon muslimanskih osvajanja, region je doživio postepeni priliv muslimanskih arapskih, kurdskih i turskih naroda, iako autohtoni Asirci i dalje koriste ime Athura za crkvenu pokrajinu.
Niniva je bila jedan od najstarijih i najvećih gradova u antici, a naseljena je već 6000. godine pne [5]. Grad se pominje u Starom asirskom carstvu (2025–1750), a za vrijeme vladavine Šamši-Adada I (1809–1776 pne) bio je naveden kao centar obožavanja boginje Ištar, što je ostalo i za vrijeme Srednjeg Asirskog carstva. (1365–1056 pne). Tokom Neoasirskog carstva (911–605 pne) Niniva je porasla u veličini i važnosti, posebno od vladavine Tukulti-Ninurte II i Ashurnasirpala II (883–859 pne) nadalje; odabrao je grad Kalhu (biblijski Calah, moderni Nimrud) kao svoju prijestolnicu umjesto drevne tradicionalne prijestolnice Aššura (Ašura), 30 km od današnjeg Mosula.
Nakon toga, uzastopni asirski carevi-monarsi, kao što su Salmanaser III, Adad-nirari III, Tiglat-Pileser III, Salmaneser V i Sargon II, nastavili su da šire grad. Oko 700. godine prije nove ere, kralj Senaherib je napravio Ninivu kao novu prijestolnicu Asirije. Poduzeti su ogromni građevinski radovi, a Niniva je po veličini i značaju zasjenila Babilon, Kalhu i Aššur, čineći ga najvećim gradom na svijetu. Brojni naučnici vjeruju da su Viseći vrtovi Babilona u stvari bili u Ninivi [6].
Humka Kuyunjik u Mosulu je mjesto palata kralja Senaheriba i njegovih nasljednika Esarhadona, Asurbanipala (koji je osnovao Ašurbanipalovu biblioteku), Ashur-etil-ilanija, Sin-shumu-lishira i Sin-shar-ishkuna. Asirsko carstvo počelo je da se raspada 626. godine pne, te je uslijedila decenija brutalnih unutrašnjih građanskih ratova, koji su ga uvelike oslabili. Ratom opustošenu Asiriju napala je 616. godine pne. ogromna koalicija njenih bivših podanika, posebno njihovih babilonskih odnosa iz južne Mezopotamije, zajedno s Medijcima, Perzijancima, Kaldejcima, Skitima, Kimerijcima i Sagartima. Niniva je pala nakon opsade i ogorčenih borbi od kuće do kuće 612. godine pne.za vrijeme vladavine Sin-shar-ishkuna, koji je ubijen braneći svoju prijestolnicu. Njegov nasljednik, Ashur-ubalit II, nakon borbe uspio je izvući se iz Ninive i formirao novu asirsku prijestolnicu u Haranu (sada u jugoistočnoj Turskoj).
Mosul (tada asirski grad Mepsila, koji su osnovali bivši stanovnici na ruševinama svoje bivše prijestolnice) kasnije je naslijedio Ninivu kao mostobran na Tigrisu na putu koji je povezivao Asiriju i Anadoliju s kratkotrajnim Medijanskim carstvom i naslijedivši Ahemenidsko carstvo ( 546–332 pne), gdje je bio dio geopolitičke provincije Athura (Asirija), gdje je regija, i Asirija općenito, doživjela značajan ekonomski preporod.
Mosul je postao dio Seleukidskog carstva nakon Aleksandrovih osvajanja 332. godine pne. Iako se malo zna o gradu iz helenističkog perioda, Mosul je vjerovatno pripadao seleukidskoj satrapiji Sirije, grčki izraz za Asiriju („Sirija“ je izvorno značila Asirija, a ne moderna nacija Sirije), koju je Partsko carstvo osvojilo oko 150. godine pne.
Mosul je ponovo promijenio vladara s usponom Sasanidskog carstva 225. godine i postao dio sasanidske provincije Asōristān. Kršćanstvo je bilo prisutno među autohtonim Asircima u Mosulu još u I vijeku, iako je drevna mezopotamska religija ostala jaka do IV vijeka. Postao je biskupsko sjedište Asirske crkve Istoka u VI vijeku.
Godine 637 (drugi izvori kažu 641), tokom perioda halife Omera, Mosul je pripojen Rašidunskom halifatu od strane Utbe ibn Farqad al-Sulami tokom ranih arapskih muslimanskih invazija i osvajanja, nakon čega se Asirija raspala kao geopolitički entitet.
U kasnom IX vijeku predstavnik turske dinastije Ishak ibn Kundaj i njegov sin Muhamed preuzeli su kontrolu nad Mosulom, ali je 893. godine Mosul ponovo došao pod direktnu kontrolu Abasidskog halifata. Početkom X vijeka Mosul je došao pod kontrolu domaće arapske dinastije Hamdanid. Iz Mosula, koji su pod Abdullahom ibn Hamdanom i njegovim sinom Nasir al-Dawlaom proširili svoju kontrolu nad Gornjom Mezopotamijom tokom nekoliko decenija, prvo kao guverneri Abasida, a kasnije kao de facto nezavisni vladari. Jedan vijek kasnije istisnula ih je dinastija Ukajlida. Ibn Hawqal, koji je posjetio Mosul 968. godine, opisao ga je kao prekrasan grad naseljen uglavnom Kurdima [7].
Mosul je osvojilo Seldžučko carstvo u XI vijeku. Nakon perioda pod polunezavisnim atabegom kao što je Mawdud, 1127. postaje centar moći dinastije Zengid. Saladin je neuspješno opsjedao grad 1182., ali je preuzeo kontrolu nad njim 1186. U XIII vijeku su ga zauzeli Mongoli predvođeni Hulagu Kanom, ali je bio pošteđen uobičajenog razaranja pošto je njegov guverner Badr al-Din Lu'lu' pomogao kanu u svojim narednim pohodima na Siriju.
Nakon poraza Mongola u bici kod Ain Jaluta protiv Mameluka, Badr al-Dinov sin je stao na stranu ovih potonjih; što je dovelo do uništenja grada. Kasnije je ponovo dobio određeni značaj, ali nikada nije povratio svoj prvobitni sjaj. Mosulom su od tada vladali Mongolski Ilkhanat i Jalairidski sultanat i izbjegao je Timurovu destruktivnost.
Godine 1165. Benjamin od Tudele je prošao kroz Mosul; napisao je da je u Mosulu pronašao malu jevrejsku zajednicu procijenjenu na 7.000 ljudi, koju je vodio rabin Zakkai, vjerovatno povezanu s Davidovom lozom. Početkom XVI vijeka, Mosul je bio pod turkmenskom federacijom Ağ Qoyunlua, a 1508. godine ga je osvojila dinastija Safavida u Iranu.
Brana u Mosulu izgrađena je 1980-ih za snabdijevanje Mosula električnom energijom i vodom. Uprkos tome, prekidi u vodosnabdijevanju su i dalje česti [8].
Pet mostova prelaze Tigris u Mosulu, od sjevera ka jugu:
Tokom bitke za Mosul (2016–17) između ISIL-a i iračke vojske uz podršku međunarodne koalicije, dva mosta su oštećena u koalicijskim zračnim napadima u oktobru 2016., druga dva u novembru, a Stari most je onesposobljen početkom decembra. Prema BBC-ju, krajem decembra mostovi su bili ciljani da poremete opskrbu snaga ISIL-a u istočnom Mosulu iz zapadnog Mosula.
Tokom posljednjih faza bitke za ponovno zauzimanje Mosula, Lise Grande je izjavila da bi prema početnoj procjeni, popravka osnovne infrastrukture koštala preko milijardu dolara. Ona je navela da dok se stabilizacija u istočnom Mosulu može postići za dva mjeseca, u nekim okruzima Mosula može potrajati godinama, pri čemu je šest od 44 okruga gotovo potpuno uništeno. Svaki okrug Mosula pretrpio je laku ili umjerenu štetu.[75] Prema Ujedinjenim nacijama, 15 od 54 stambena okruga u zapadnoj polovini Mosula je teško oštećeno, dok su najmanje 23 umjereno oštećena.
Mosul opslužuje Međunarodni aerodrom Mosul.
Mosul se nalazi na 223 metra nadmorske visine u regionu Gornje Mezopotamije na Bliskom istoku. Jugozapadno od Mosula je Sirijska pustinja, a na istoku planine Zagros.
Mosul ima vruću polusušnu klimu, koja se graniči sa mediteranskom klimom, sa izuzetno toplim, produženim, suhim ljetima, kratkom i blagom jeseni i proljećem, i umjereno vlažnim, relativno hladnim zimama.
Mosul je bogat starim historijskim mjestima i drevnim građevinama: džamijama, zamkovima, crkvama, manastirima i školama, od kojih mnoge imaju arhitektonske karakteristike i dekorativne radove od značaja. Središtem grada dominira lavirint ulica i kuća iz XIX vijeka. Tržnice su poznate po mješavini naroda koji tu trguju: Arapi, Kurdi, Asirci, irački Jevreji, kurdski Jevreji, irački Turkmeni, Armeni, Jezidi, Mandeanci, Romi i Šabaci.
Muzej u Mosulu sadrži mnogo nalaza sa antičkih lokaliteta starih asirskih glavnih gradova Ninive i Nimruda. Postavljen je oko dvorišta i sa fasadom od mosulskog mramora koja sadrži prikaze života u Mosulu prikazane u obliku tabele. Februara 2015. militanti ISIL-a uništili su drevne asirske artefakte muzeja.
Engleski pisac Agatha Christie živjela je u Mosulu, dok je njen drugi suprug, Max Mallowan, arheolog, bio uključen u iskopavanje u Nimrudu.
Mosul je imao najveći udio asirskih kršćana od svih iračkih gradova izvan kurdske regije i sadrži nekoliko zanimljivih starih crkava, od kojih neke izvorno datiraju iz ranih stoljeća kršćanstva. Njegove drevne asirske crkve često su skrivene i njihove ulaze u debelim zidovima nije lako pronaći. Neke od njih su pretrpjele pretjeranu restauraciju.
Ostale kršćanske historijske građevine:
Takozvana Mosulska slikarska škola odnosi se na stil minijaturnog slikarstva koji se razvio u sjevernom Iraku od kasnog XII do početka XIII vijeka pod pokroviteljstvom dinastije Zangid (1127-1222). Po tehnici i stilu Mosulska škola je bila slična slikarstvu Turaka Seldžuka, koji su u to vrijeme kontrolirali Irak, ali su mosulski umjetnici imali oštriji osjećaj za realizam zasnovan na temi i stepenu detalja na slici, a ne na predstavljanju. u tri dimenzije, što se nije dogodilo. Većina mosulske ikonografije bila je Seldžuka — na primjer, korištenje figura koje sjede prekrštenih nogu u frontalnom položaju. Međutim, određeni simbolički elementi, kao što su polumjesec i zmije, izvedeni su iz klasičnog mezopotamskog repertoara.
Većina slika u Mosulu bile su rukopisne ilustracije - uglavnom naučna djela, knjige o životinjama i lirska poezija. Slika na frontispisu, koja se sada čuva u Bibliothèque Nationale, Pariz, datira iz kopije Galenovog medicinskog traktata s kraja XII vijeka, Kitab al-diriyak ("Knjiga protivotrova"), dobar je primjer ranijeg rada škole u Mosulu. . Prikazuje četiri figure koje okružuju središnju figuru koja sjedi i drži oreol u obliku polumjeseca. Slika je u nizu cijelih nijansi; crvene, plave, zelene i zlatne. Slovo Küfic je plavo. Ukupni efekat se najbolje opisuje kao veličanstven.
Još jedan frontispis iz sredine XIII vijeka, koji se čuva u Nacionalnoj biblioteci u Beču, na drugu kopiju istog teksta sugerira kvalitet kasnijeg slikarstva u Mosulu. Ima realizma u njenom prikazu pripreme vladarskog obroka i konjanika koji se bave raznim aktivnostima, a slika je jednako nijansirana kao i slika rane mosulske škole, ali je nekako manje duhovna. Kompozicija je razrađenija, ali manje uspješna. U to vrijeme počela je dominirati Bagdadska škola, koja je kombinirala stilove sirijskih i ranih mosulskih škola. Invazijom Mongola sredinom XIII vijeka mosulska škola je okončala djelovanje, ali su njena dostignuća bila uticajna i na mamelučke i mongolske škole minijaturnog slikarstva.
Mosul ima nekoliko univerziteta i koledža. To uključuje Univerzitet u Mosulu, koji je najveći univerzitet u gradu [13], Univerzitet Ninevah, Univerzitetski koledž Al-Hadbaa i Sjeverni tehnički univerzitet.
Također, grad ima više srednjih škola od kojih su neke sa zajedničkim obrazovanjem muškaraca i žena, dok su druge rodno segregirane. To uključuje, ali nije ograničeno na:
Grad ima jedan fudbalski tim sposoban da se takmiči u vrhu iračkog fudbala – Mosul FC. Univerzitetski stadion Al Mosul je domaći stadion Mosul FC i može primiti do 20.000 ljudi.
Univerzitet u Mosulu ima, kao svog člana, Koledž za fizičko vaspitanje i sportske nauke koji podučava studente dodiplomskih i postdiplomskih studija i vrši istraživanja u tri naučna odjela [15].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.