Uprava državne bezbjednosti (srpski: Управа државне безбедности / Uprava državne bezbednosti; hrvatski: Uprava državne sigurnosti; slovenski: Uprava državne varnosti; makedonski: Управата за државна безбедност), skraćeno UDB, UDB-a ili UDBA, bila je jugoslovenska tajna policija za vrijeme SFRJ, nastala 1946. godine, podjelom OZNE na civilni dio (UDBA) i vojni dio (KOS JNA), a prestala je djelovati raspadom SFRJ 1990-ih godina. Funkcionisala je po sličnim principima kao i sovjetski KGB. UDBA je zapamćena među narodom kao straho-policija, a sama je bila dorasla i svjetskim tajnim službama kao što su američka CIA, sovjetski KGB.[1][2]
Kao početak UDB-e smatra se osnivanje Glavnog obavještajnog centra (GOC) JNA 1943. godine od strane Dalibora Jakaža, agenta Kominterne školovanog u Moskvi. 13. maja 1944. GOC se integrira u jugoslavensku tajnu službu Odjeljenje za zaštitu naroda (OZNA)-u, a Jakaž preuzima mjesto u odjelu za inostranstvo OZNA-e u Beogradu.[3] Već 1946. godine OZNA se dijeli na UDB-u i na vojni odjel Kontraobavještajnu službu JNA (KOS).
Šef UDB-e je do prisilnog davanja ostavke bio ministar unutrašnjih poslova SFRJ Aleksandar Ranković, koji je na čelo OZNA-e postavljen 13. maja 1944. godine na Visu. Nakon njegove ostavke, UDBA je promijenila ime u Službu državne bezbjednosti (SDB).
Do reforme 1966. godine UDB-a je bila centralistički organizirana, sa organizacionim sjedištem u Beogradu. Nakon reforme, svaka od šest jugoslavenskih republika je dobila vlastitu sigurnosnu službu. Time je Služba državne bezbednosti (SDB), sa sjedištem u Beogradu, zapravo preuzela saveznu ulogu stručne izobrazbe i koordinaciju poslova između pojedinih službi. Republičke sigurnosne službe mogle su bez suglasnosti savezne služe, samostalno provoditi akcije, osim u slučajevima, koji su se ticali vanjske politike SFRJ, gdje bi odluke donosila SDB SFRJ.
UDBA je imala četiri glavna odjela koji su se bavili:
Vrste saradnika
Postojale su tri vrste saradnika: informator, rezident, agent:[4]
- Informator - zadužen za otkrivanje neprijateljskih aktivnosti
- Rezident - Drži na vezi nekoliko informatora
- Agent - Ubačen u neprijateljske redove da bi razotkrio njihovo djelovanje
Svakom grupom saradnika predvodio je šef sektora.
Od 1966. UDBA je preimenovana u Službu državne bezbjednosti.[1] SDB, odnosno SDB Srbije (kasnije RDB) je između ostalog skrivala Karadžića.[5]
Atentati
UDBA je bila odgovorna za mnoge atentate i ubistva, njihov broj je oko 128 [6] :
- Dinka Domačinović 1960 u Buenos Airesu poginula kao trogodišnja djevojčica od podmetnute bombe.[7]
- Geza Pašti 1965 u Nizzi [7]
- Pero Čović 1968 u Sydneyu [7]
- Vjekoslav Luburić, zvani Maks, komandant koncentracionog logora Jasenovac, 20. aprila 1969. u Španiji [8]
- Ivo Bogdan 1971 u Buenos Airesu,[7]
- Stjepan Crnogorac 3. jula 1972. u Salzburgu kidnapovan, kasnije u Sloveniji ubijen.[7]
- Jozo Oreč 1977 u Johannesburgu [7]
- Bruno Bušić 16. oktobra, 1978. u Parizu.
- Jovan Barović 1979 [8]
- Nikola Miličević 1980 u Frankfurtu [9]
- Stjepan Đureković 1983 u Wohlfahrtshausenu. Đureković je kao direktor INE, odao tajne rezerve goriva u SFRJ.[6] Njemačka kancelarka Angela Merkel je tražila izručenje njegovog ubice Josipa Perkovića prije ulaska Hrvatske u EZ.[8]
- Dragiša Kašiković u Čikagu.[8]
- Ivana Milošević u Čikagu, poćerka Dragiše Kašikovića. Imala je devet godina kad je ubijena.[8]
- Enver Hadri 25. februara 1990 u Briselu. Albanski aktivista je navodno nosio kod sebe dokumenat koji je opterećivao srpski politički vrh s ubistvima Albanaca na Kosovu.[8]
- Momir Gavrilović, 3. oktobar 2001 bivši saradnik SDB-a i član kabineta Vojislava Koštunice [5]
Operacija "Zvijezda"
Pod kodnim imenom "Zvijezda" obavljano je prisluškivanje sveštenika rimokatoličke crkve, kako u Hrvatskoj tako i u inostranstvu.[10]
Dokumentacija
Svaka praćena odnosno prisluškivana osoba imala je dosje kod UDBE. Dosje je bio kategorisan:[4]
- O - Sumnjiva lica, po uzoru na sovjetske službe
- A – Lica s aktivnim neprijateljskim djelovanjem
- B – Lica koja su u vezi sa neprijateljskim aktivistima
- C – Lica koje su za vrijeme rata bila pasivna prema neprijatelju
- D – Lica koja su već ranije hapšena ili osuđivana
- E – Lica sa sumnjivom političkom prošlosti
- Slobodan Penezić [6]
- Mitja Ribičič [6]
- Milka Planinc [6]
- Eugen Freund, austrijski političar iz stranke SPÖ.[11][12]
- Željko Ražnatović, osnivač paravojne jedinice Tigrovi.
- Stanko Karadeglija [13]
- Ilija Stanišić [13]
- Stanko Čolak [13]
- Salim Šabić, jedan od osnivača SDA [14]
- Munir Alibabić
- Nedžad Ugljen[15]
Po uzoru na Njemačku, gdje su objavljeni arhivi Istočno-njemačke tajne policije STASI (njem. die Staatssicherheit, Stasi, bs. "Državna sigurnost") u Sloveniji je februara 2014. počela objava arhiva slovenskog SDB-a. Dosada je na internetu pristupno oko 10.000 dokumenata (5 miliona stranica).[16] Historičar Husnija Kamberović smatra da je otvaranje dosijea u Sloveniji i Hrvatskoj povezano uglavnom s prikazivenjem UDBE (i KOS-a) kao svemoćnog socijalističkog represivnog aparata koji je kontrolisao sve sfere društva.[17]
![[icon]](#/media/Datoteka:Wiki_letter_w_cropped.svg){kind=small}
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
