Osmansko Carstvo (na osmanskom turskom: دولتِ عَليه عُثمانيه, Devlet-i Aliye-i Osmaniye, što znači "Osmanlijska uzvišena država"; na modernom turskom: Osmanlı Devleti, "Osmanska država," ili Osmanlı Imparatorluğu, "Osmansko Carstvo"), bilo je imperijalna snaga, smještena na obodu Sredozemnog mora, trajući od 1299. do 1922. Na vrhuncu moći, tokom 16. vijeka, ovo Carstvo je obuhvaćalo Anadoliju, Bliski Istok, dijelove Sjeverne Afrike, dobar dio Jugoistočne Evrope, sve do Kavkaza. Carstvo je na vrhuncu svoje moći obuhvaćalo teritoriju površine od oko 22,9 miliona km2, mada je dobar dio te teritorije bio pod indirektnom kontrolom centralne vlade. Carstvo je bilo smješteno napola između Istoka i Zapada, tako da je tokom 600-godišnjeg postojanja Carstvo bilo u međusobnim odnosima sa Istokom i sa Zapadom.
 | Ovaj članak ili neki od njegovih odlomaka nije dovoljno potkrijepljen izvorima (literatura, veb-sajtovi ili drugi izvori). |
| Osmansko Carstvo Devlet-i Âliye-yi Osmâniyye دولتِ عَليه عُثمانيه |
|||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1299–1923. | |||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||
| Uzrečica: دولت ابد مدت Devlet-i Ebed-müddet |
|||||||||||||||||||
| Himna: Himna Osmanskog Carstva |
|||||||||||||||||||
 |
|||||||||||||||||||
| Glavni grad | Söğüt (1302–1326) Bursa (1326–1365) Edirne (1365–1453) Istanbul (1453–1922) |
||||||||||||||||||
| Najveći grad | Istanbul | ||||||||||||||||||
| Službeni jezik | Osmanski turski | ||||||||||||||||||
| Državno uređenje | Monarhija | ||||||||||||||||||
| Sultan | |||||||||||||||||||
• 1299–1326 (prvi) |
Osman I | ||||||||||||||||||
• 1918–1922 (posljednji) |
Mehmed VI | ||||||||||||||||||
| Zakonodavstvo | |||||||||||||||||||
| Površina | |||||||||||||||||||
• Ukupno |
5.000.000 km21689 km2 | ||||||||||||||||||
| Stanovništvo | |||||||||||||||||||
• Ukupno |
35.350.000 (1856) 20.884.000 (1906) 18.520.000 (1914) 14.629.000 (1919) |
||||||||||||||||||
| Valuta | Akče | ||||||||||||||||||
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg)
.svg)
Pleme Ouz Turaka je u zapadnoj Anadoliji osnovalo ovo Carstvo, kojim je vladala osmanlijska (na turskom, Osmanlı) loza, koja je potekla od Oghuz Turaka. Carstvo je osnovao Osman I (na arapskom ʿUthmān, عُثمَان , što je u zapadno-evropskim jezicima prilagođeno / iskvareno u ime "Ottoman," pa otuda i ime castva - Osmansko ili "Otomansko" Carstvo). 1453, nakon što su Osmanlije osvojile Carigrad (Konstantinopolj) (danas moderni İstanbul), kao posljednji ostatak Bizantijskog Carstva, ovaj grad je postao treća osmanlijska prijestonica. U 16. i 17. vijeku, Osmansko Carstvo je postalo jedna od svjetskih najmoćnijih političkiha sila, od čijeg su se napredovanja uzduž Balkanskog poluostrva i južnim obodom Poljsko-litvanskog kraljevstva evropske zemlje osjećale ugroženim.
Na svom vrhuncu, Carstvo je uključivalo mnoga važna mjesta klasične starine, među kojima su Homerov Olimp, Zeusova Europa, Ijin Bosfor, Dijanin hram u Efesu, sarkofag Aleksandra Velikog, Rajski vrtovi, Nuhova (Noina) Gora Ararat, Ibrahimova (Avramova) oaza i izvori, Nil, Besjeda na gori, brijeg Golgota.
Propast Osmanskog Carstva je posljedica Prvog svjetskog rata, tokom kojeg su savezničke sile, uključujući i Arape, konačno porazile osmanlijske snage na Bliskom istoku. Na kraju rata osmanlijska vlada se potpuno raspala, dok su Carstvo međusobno podijelile pobjedničke snage. Predstojeće dvije godine su okončane proglašvanjem novih država. Jedna od novih država bila je Republika Turska. Članovi osmanlijske dinastije su protjerani iz Anadolije, gdje su njihovi preci nekad sagradili jedno od najvećih carstava svijeta. 1999, turska skupština [parlament] je povratila državljanstvo članovima Osmanlijske porodice, nakon 76 godina.
Historija
Uspon (1299–1453)
Ertugrul, otac Osmana I, je stigao u Anadoliju iz Merva (Turkmenistana) sa 400 konjanika kako bi pomogao Rumskom sultanatu u borbi protiv Bizantije. Nakon propasti Rumskog sultanata u 14. stoljeću, Anadolija je bila podijeljena na nekoliko malih nezavisnih država, tzv. Gazi Emirati. Jedno od Emirata je predvodio Osman I (1258–1326) koji je osnivač Osmanskog Carstva. Osman je proširio Emirat do same granice Bizantijskog Carstva.
Nakon smrti Osmana I, Osmanlije su započele širenje teritorija preko istočnog Mediterana i Balkana. Osmanov sin Orhan je zauzeo grad Bursu 1326, koja je postala novi glavni grad Osmanlijske države. Pad Burse je predstavljao gubitak Bizantijske kontrole nad sjeverozapadnom Anadolijom. Osmanlijska pobjeda na Kosovu 1389. je praktično označila kraj Srpskog Carstva, čime je otvoren put Osmanlijskoj ekspanziji na Evropu. Bitka kod Nikopolja 1396. se smatra posljednjim krstaškim pohodom u srednjem vijeku koji nije zaustavio napredovanje Osmanskog Carstva.
Proširenjem osmanlijske dominacije na Balkanu, osvajanje Konstantinopolja je postalo glavni cilj. Osmansko Carstvo je kontrolisalo gotovo sve bivše bizantijske zemlje koje okružuju grad, ali je Bizantija osjetila olakšanje kada je tursko-mongolski vladar Timur, osnivač Timuridskog Carstva, napao Anadoliju na istoku. U bici kod Ankare 1402. Timur je porazio osmanlijske snage i zarobio sultana Bajazida II. Uslijedio je građanski rat (1402–1413) gdje su se Bajazitovi sinovi borili oko naslijeđa. Rat je završen dolaskom Mehmeda I za sultana, čime je završen interegnum i obnovljena osmanlijska moć.
Dio osmanlijskih teritorija na Balkanu (Solun, Makedonija i Kosovo) su privremeno izgubljene nakon 1402, ali ih je kasnije ponovo vratio sultan Murat II. On je 10. novembra 1444. porazio zajedničku ugarsku, poljsku i vlašku vojsku u bici kod Varne. Četiri godine kasnije, Janko Hunjadi je sa ugarskom i vlaškom vojskom napao osmanlije, ali je poražen u Drugoj Kosovskoj bici 1448.
Širenje (1453–1683)
.png)
Sin Murata II, Mehmed Osvajač, je reorganizirao državu i vojsku osvajajući Konstantinopolj 29. maja 1453. Mehmed je dozvolio Pravoslavnoj crkvi da zadrži svoju autonomiju i zemljište u zamjenu za prihvatanje osmanlijske vlasti. Zbog loših odnosa između država zapadne Evrope i Bizantijskog Carstva, većina pravoslavnog stanovništva je prihvatila osmanlijsku vlast. Nakon osvajanja Bizantijskog Carstva, Mehmed II je nastavio svoj osvajački pohod zauzimajući Trapezuntsko Carstvo, Transilvaniju i Kraljevinu Bosnu. Time su Osmanlije dobile kontrolu nad glavnim kopnenim trgovačkim putevima između Evrope i Azije.
Sultan Selim I je drastično proširio istočne i južne granice Carstva porazivši vladara Safavidskog Carstva, šaha Ismaila, u bici kod Čaldirana. Selim je uspostavio osmanlijsku vladavinu u Egiptu i osnovao osmanlijsku mornaricu na Crvenom moru. Nakon ove osmanlijske ekspanzije, započelo je neprijateljstvo između Osmanskog Carstva i Portugalskog Carstva oko težnje da postanu dominantne sile u regionu.
Selimov nasljednik Sulejman Veličanstveni će još više proširiti Carstvo i njegovu moć. Nakon osvajanja Beograda 1521, Sulejman zauzima južne i centralne dijelove Kraljevine Ugarske nakon Mohačke bitke 1526. Nakon toga maršira do zidina Beča 1529. ali ga ne osvaja. Nakon neuspjelog zauzimanja Beča, zauzima Transilvaniju, Vlašku i Moldaviju, koje postaju kneževine u okviru Osmanskog Carstva. Na istoku, Osmanlije zauzimaju Bagdad i Mezopotamiju 1535, preuzimajući kontrolu nad Perzijskim zalivom. Nakon napada na Kavkaz 1555. potpisan je mir u Amasiji, po kojem su zapadna Armenija i zapadna Gruzija došle pod osmanlijsku vlast, a Dagestan, istočna Armenija, istočna Gruzija i Azerbejdžan ostali u posjedu Perzijanaca.
Francuska i Osmansko Carstvo su, zbog suprostavljanja Habsburškoj monarhiji, postali jaki saveznici. Francusko osvajanje Nice 1543. i Korzike 1553. se desilo udruživanjem snaga francuskog kralja Franje I i Sulejmana I, koji su bili su pod komandom osmanlijskih admirala Hajrudina Barbarose i Turgut Reisa. Mjesec dana prije opsade Nice, Francuska je podržala osmanlije sa artiljerijskim jedinicama tokom osmanlijskog osvajanja Esztergona. Nakon ovih dostignuća, Habsburški vladar Ferdinand I je službeno priznao osmanlijsku dominaciju u Ugarskoj.
Nakon Prvog Ajuransko-portugalskog rata Osmansko Carstvo je uspjelo da zauzme Adal sultanat. Ova ekspanzija je doprinijela osmanlijskom zauzimanju Somalije i Afričkog roga. Također je pojačalo njen uticaj u Indijskom okeanu gdje se nadmetala sa Portugalskim Carstvom. Do kraja vladavine Sulejmana I, broj stanovnika Carstva je iznosio oko 15.000.000 ljudi koji su se protezali na tri kontinenta. Osim toga, Osmansko Carstvo je postalo dominantna pomorska sila koja je kontrolirala veći dio Sredozemnog mora. U to vrijeme, Osmansko Carstvo je bilo glavno Carstvo evropske političke sfere.
Stagnacija i reforme (1683–1827)
U drugoj polovini 16. stoljeća Osmansko Carstvo je bilo pod sve većim pritiskom inflacije i naglo rastućih troškova života koji su utjecali i na Evropu i na Bliski istok. Ti pritisci doveli su do niza kriza koji su ugrožavali osmanlijski sistem vlasti. Kao odgovor na ove izazove, Carstvo je reformiralo političke i vojne institucije omogućavajući mu da se uspješno prilagodi novim uvjetima sedamnaestog stoljeća i ostane snažno u vojnom i ekonomskom smislu. Otkrivanje novih pomorskih trgovačkih puteva omogućilo je zapadnoeuropskim državama izbjegavanje osmanlijskog trgovinskog monopola. Portugalsko otkriće Rta dobre nade 1488. pokrenulo je niz osmanlijsko-portugalskih mornaričkih ratova u Indijskom okeanu tokom 16. stoljeća. Uprkos rastućem europskom prisustvu u Indijskom okeanu, osmanlijska trgovina sa istokom je nastavila cvjetati. Kairo je naročito imao koristi od rasta uvoza jemenske kafe kao popularne robe široke potrošnje. Pojavom kafana u gradovima širom Carstva, Kairo se razvio u glavni centar trgovine doprinoseći svom stalnom napretku tokom sedamnaestog i osamnaestog stoljeća.
Tokom vladavine Ivana IV (1533–1584), Rusko Carstvo se proširilo na teritorij Volge i Kaspijske regije na štetu Tatarskog kanata. Kao odgovor, krimski kan Devlet I Giraj je zajedno sa osmanlijama spalio Moskvu 1571. Potpisavši mir sa Rusima, Osmanlije su odlučile osvojiti mletački Kipar 1570. Osmanlijska konjica se 15. septembra 1570. pojavila pred posljednjim venecijanskim uporištem Famagusti. Opsada Famaguste u augustu 1571. odnijela je 50.000 osmanlijskih žrtava. U međuvremenu, Sveta liga koja se sastojala od španske i venecijanske flote ostvarila je pobjedu nad osmanlijskom flotom u bici kod Lepanta, kraj jugozapadne Grčke. Katoličko oružje je ubilo preko 30.000 osmanlija i uništilo 200 brodova. Bio je to zapanjujući udarac osmanlijskoj nepobjedivosti; bitka je bila daleko štetnija za osmanlijsku mornaricu u gubitku iskusne radne snage od gubitka brodova. Osmanlijska mornarica se brzo oporavila uvjeravajući Veneciju da potpiše mirovni ugovor 1573. omogućavajući Osmanlijama da se šire i učvršćuju svoj položaj u sjevernoj Africi.
Za razliku od toga, Habsburška monarhija je bila sve jača. Dugi Osmanlijski rat protiv Habsburške monarhije (1593–1606) stvorio je potrebu za većim brojem osmanlijske pješadije opremljenom vatrenim oružjem, što je rezultiralo opuštanjem politike regrutovanja. To je doprinijelo problemima nediscipline i izravne pobune unutar korpusa koji nikada nisu bili riješeni. Budući da je stanovništvo Carstva 1600. doseglo 30 miliona ljudi, nedostatak zemlje dodatno je pritiskao vladu. Ovaj problem je naročito došao do izraza gubitkom istočnih provincija od iranskih Safavida. Ovaj rat (1603–1618) je na kraju rezultirao sporazumom Nasuh-paše koji je cijeli Kavkaz dao Safavidima. Mletački Krit, osvojen 1669, je posljednji značajan teritorijalni uspjeh Osmanskog Carstva. Tokom kratke vladavine, sultan Murat IV (1623–1640) je učvrstio centralnu vlast i ponovo zauzeo Irak 1639. To je dovelo do potpisivanja mira u Zuhabu prema kojem je Osmansko Carstvo dobilo cijeli Kavkaz i susjedne regije koje su bile definisane mirom u Amasiji 1555.
Sultanat žena (1523–1656) je bio period u kojem su majke mladih sultana izvršavale vlast u ime svojih sinova. Najistaknutije žene ovog razdoblja bile su sultanija Kösem i njena snaha Turhan Hatidže čije je političko rivalstvo kulminiralo ubistvom sultanije Kösem 1651. Tokom ere Čuprilića (1656–1703) efektivnu kontrolu nad Carstvom imao je niz velikih vezira iz porodice Čuprilić. Tokom njihove vladavine došlo je do brojnih vojnih uspjeha među kojima su vraćanje Transilvanije i osvajanje Krita 1669. te zauzimanje južne Ukrajine sa uporištima Hetin i Kamjanjec-Podiljski 1676. Ovaj period širenja završio je nesretno 1683. kada je veliki vezir Kara Mustafa-paša predvodio ogromnu vojsku prilikom druge opsade Beča u Velikom osmanlijskom ratu (1683–1699). Ovaj rat je završen osmanlijskim porazom od udruženih habsburških, njemačkih i poljskih snaga koje je predvodio poljski kralj Ivan III u bici kod Beča. Poraz kod Beča kulminirao je Karlovačkim mirom 26. januara 1699. kojim su Osmanlije izgubile značajne teritorije.
Osim gubitka Banata i privremenog gubitka Beograda (1717–1739), osmanlijska granica na Dunavu i Savi je ostala stabilna i tokom osamnaestog stoljeća. Međutim, Ruska ekspanzija je predstavljala veliku i rastuću prijetnju. Zbog toga je švedski kralj Karlo XII bio dočekan kao saveznik Osmanskog Carstva nakon njegovog poraza od Rusa u bici kod Poltave 1709. Karlo XII je ubijedio osmanlijskog sultana Ahmeda III da objavi rat Rusiji koji je rezultirao osmanlijskom pobjedom kod rijeke Prut 1711. u Moldaviji. Potpisivanjem Požarevačkog mira nakon Austrijsko-turskog rata (1716–1718) potvrđen je gubitak Banata, Srbije i Oltenije. Rusko-turski rat (1735–1739) je okončan Beogradskim mirom u kojem je vraćena Srbija i Oltenija, ali je Carstvo izgubilo luku Azov na Krimu. Nakon ovog sporazuma Osmansko Carstvo je uspjelo uživati u generaciji mira, jer su Austrija i Rusija bile prisiljene da se bave usponom Pruske.
Zahvaljujući obrazovnim i tehnološkim reformama, osnovane su mnoge visokoškolske ustanove poput Tehničkog univerziteta u Istanbulu. Godine 1734. osnovana je artiljerijska škola na kojoj su se učile zapadne artiljerijske metode. Ibrahim Muteferika je 1726. uvjerio velikog vezira Ibrahim-pašu Novošeherliju i velikog muftiju u učinkovitost štamparije, pa mu je sultan Ahmed III dao dozvolu da objavljuje nereligijske knjige (uprkos protivljenju nekih kaligrafa i vjerskih poglavara). Muteferikova štamparija je objavila svoju prvu knjigu 1729. i do 1743. izdala 17 djela u 23 toma, od kojih je svaka imala između 500 i 1000 primjeraka.
U sjevernoj Africi, Španija je 1732. zauzela Oran od Osmanskog Carstva. Uprkos jakom osmanlijskom napadu nisu uspjeli ponovo osvojiti Oran; opsada je uzrokovala smrt 1500 španaca i nekoliko hiljada alžiraca. Španija je 1792. napustila Oran prodavši ga Osmanskom Carstvu. Ukrajinski Hajdamaki, podržani od strane Rusije, progoneći poljake ušli su u Baltu, gradić u Basarabiji koji je bio pod kontrolom Osmanskog Carstva i spalili ga do temelja. Ova akcija dovela je do Rusko-turskog rata (1768–1774). Kučuk-kajnardžijskim mirom 1774. omogućena je sloboda bogosluženja svim hrišćanima u Vlaškoj i Moldaviji. Krajem 18. stoljeća, nakon niza poraza u ratovima sa Rusijom, neki ljudi u Osmanskom Carstvu su zaključili da su reforme Petra I dale Rusima veliku prednost pa su Osmanlije morali držati korak ka zapadnom tehnologijom kako bi izbjegli dalje poraze. Sultan Selim III (1789–1807) je učinio prve velike pokušaje modernizacije vojske, ali su reforme spriječili janjičari koji su željeli zadržati svoje privilegije. Napori Selima III su ga koštali života i prijestolja, ali je to na spektakularan i krvav način riješio njegov nasljednik Mahmud II koji je 1826. eliminirao janjičare.
Srpska revolucija (1804–1815) označila je početak ere nacionalnog buđenja na Balkanu tokom perioda Istočnog pitanja. Fundamentalistički Arapi, na čelu sa porodicom al-Saud, pobunili su se protiv Osmanlija 1811. Ne mogavši pobijediti arapske pobunjenike, Porta je imenovala Muhameda Alija Velikog za valiju (guvernera) Egipta sa zadatkom da okonča pobunu u Arabiju. Ova pobuna je okončana uništenjem Emirata Dirija 1818. Sizerenstvo Srbija kao nasljedna monarhija je de jure priznata 1830. Grci su 1821. podigli revoluciju na Peloponezu koja je postala prvi dio Osmanskog Carstva koji je dobio nezavisnost 1829. Francuzi su 1830. zauzeli Alžir; 1.000.000 alžiraca je ubijeno, dok su francuske snage izgubile 3.336 vojnika. Muhamed Ali se 1831. pobunio sa ciljem da postane sultan i osnuje novu dinastiju. Kako bi ovo postigao, poslao je dobro obučenu vojsku pod komandom svog sina Ibrahim-paše na Carigrad. Sultan Mahmud II je u očaju zamolio cara Nikolaja I da pošalje ekspedicijsku silu da ga spasi. Nakon potpisivanja Unkjar-isklesijskog sporazuma, Rusi su poslali ekspedicijsku silu koja je odvratila Ibrahima od zauzimanja Carigrada. Pod uvjetima Kutahijevog mira potpisanog 5. maja 1833, Muhamed Ali je pristao da odustane od svog zahtjeva za prijestoljem u zamjenu za koji je postavljen valijom vilajeta (pokrajina) Krita, Alepa, Tripolija, Damaska i Sidona. Da nije bilo ruske intervencije, gotovo je sigurno da bi Mahmud II bio svrgnut, a Muhamed Ali postao novi sultan, što je označilo početak ponavljajućeg obrasca u kojem je Porti potrebna pomoć stranaca da bi se spasila. Porta je 1839. pokušala vratiti ono što je izgubila od nezavisnog vilajeta Egipta pretrpivši poraz, što je dovelo do orijentalne krize budući da je Muhamed Ali bio vrlo blizak Francuskoj pa se smatralo da će cijelo Osmansko Carstvo biti pod francuskim uticajem. Kako se Porta pokazala nesposobnom da porazi Egipat, Britanija i Austrija su intervenirale. Sredinom 19. stoljeća, Osmansko Carstvo su Europljani nazivali "bolesnikom Europe".
Propadanje (1828–1908)
Sa propadanjem Carstva poklopili su se procesi reorganizacije i transformacije u svim vidovima života Carevine, dakle ne samo u životu Turaka Osmanlija, nego i ostalih podanika unutar ove ogromne države. Karikatura slijeva je iz tog perioda, vjerno slikajući osjećanja tadašnjih Osmanlija. Na karikaturi, Jusufbeg, u stvari patak, u gro planu, ismijava činovnike u jednom od pravnih ureda unutar osmanskog Ministarstva za vanjske poslove. Papagaj, majmun i svinja, koji predstavljaju Britance, Italijane i Nijemce, dakle glavne zastupnike i tumače evropskih sila, očito gnjave Jusufbega, koji ne zna šta će s njima. Rusi su u pozadini, predstavljeni kao medvjedi. Ovaj šaljivi umjetnički i politički komentar, slika je stanja Carevine: s jedne strane, modernizacija i promjena, s druge, nemogućnost ili nevoljnost da se bilo šta uradi.
Turska je 1834. u Evropi imala otprilike 9 miliona stanovnika. Kopnena vojska je imala do 40 hiljada vojnika, a mornarica do 40 galija.[1]
Tanzimat je bio period reformi koje su trajale od 1839-1876. Tokom ovog perioda oformljena je moderna vojska i reformisan bankovni sistem, dok su moderne fabrike zamijenile zanatska udruženja tipa gilde. Ekonomski, Carevina je vodila muku kako da evropskim bankama otplati dugove, dok je vojno imala problema da se odbrani od strane okupacije (Egipat je, na primjer, 1798. okupirala Francuska, dok su Kipar zauzeli Britanci, 1876).
Značajna promjena ovog vremena je sljedeća: Osmansko Carstvo je prestalo ulaziti samo u konflikte, a počelo sklapati saveze, kao i evropske zemlje. Sklopljeni su mnogi savezi sa zemljama kao što su Francuska, Holandija, Velika Britanija i Rusija. Kao primjer može se navesti Krimski rat, u kojem su se Britanci, Francuzi, Osmanlije i drugi, ujedinji u alijansu, borili protivi carske Rusije.
Od svih ideja koje su Osmanlije usvojili sa zapada, najuticajnija ideologija je bila etnički nacionalizam, ili kako se u to vrijeme zvao, religija modernog svijeta. Nisu Osmanlije imale posla sa etničkim nacionalizmom samo u granicama svog Carstva, nego i van njih. Pobune su imale veliki uticaj na mnoge grupe tokom 19. vijeka. Tvrdi se da su ove pobune odredile put kojim su Osmanlije morale krenuti tokom 20. vijeka, ali je retorika o razlogu pobunama u 19. vijeku oštro podjeljena. Osmanlije tvrde da se izvor međuetničkim konfliktima treba tražiti u njihovoj dinamici koja je podržavala konflikte sa skrivenim ciljevima. Period pada Carstva je postigao mnoga dostignuća, kao što je organizacija ekonomije, vojske, komunikacije itd, ali da je Osmanlijska država bila jaka i uticajna, pitanje je koliki efekat bi imale etničke pobune.
-Opening_of_the_first_parlement.png)
Mladi Turci su bili grupacija Osmanlija koji su bili obrazovani na zapadnim univerzitetima i koji su vjerovali da konstitucionalna monarhija može ublažiti socijalno nezadovoljstvo u Carstvu. Mesrutiyet Era objašnjava političku i socijalnu dinamiku prvog ustrojstva koje je napisao İttihat ve Terakki Cemiyeti, kao i njegove socijalne i ekonomske posljedice. Kroz vojni udar, İttihat ve Terakki Cemiyeti je prisilio sultana Abdulaziza da napusti svoj tron u korist Murata V. Ipak, Murat V se pokazao mentalno bolesnim i morao se skinuti s vlasti nakon nekoliko mjeseci. Princ Abdul Hamid je pozvan da preuzme vlas pod obećanjem da proglasi konstitucionalnu monarhiju, što je on i učinio 23. novembra 1876. Ustav je nazvan Kanun-i Esasi na turskom (Osnovni Zakon).
Raspad (1908–1922)
Raspad je počeo ustoličenjem Druge ustavotvorne vlade.
Pred kraj 19. vijeka stvorene su tri nove balkanske države, Srbija, Bugarska i Grčka, koje su, zajedno sa Crnom Gorom, tražile dodatne teritorije unutar Albanije, Makedonije i Trakije, prostranih oblasti pod turskom upravom. Ovo je bio jedan od uzroka Balkanskih ratova, 1912-1913. U početku, ove su države, ohrabrene Rusijom, potpisale niz sporazuma iz 1912: Srbija i Bugarska, u martu, a Grčka i Bugarska, u maju iste godine. Crna Gora je potom potpisala sporazume sa Srbijom i Bugarskom, u oktobru 1912. Srpsko-bugarski sporazum je izričito zahtijevao podjelu Makedonije, što je dovelo do Prvog balkanskog rata. Ovom je uslijedio Drugi balkanski rat.
U konačnom pokušaju zadržavanja vlasti i povraćaja barem nekih od izguljenih teritorija, osmanlijski trijumvirat, pod vođstvom Enver Paše, je stavio Osmansko Carstvo na stranu Centralnih sila. Na početku Prvog svjetskog rata, Carstvo je imalo izvijesnog uspjeha. Saveznici, u čijim su redovima bile i ANZAC snage, su poraženi u Bici kod Galipolja. Na Kavkazu, Osmansko Carstvo je poraženo u nizu bitaka, tako da su Rusi osvojili Trabzon, na Crnom moru, i Erzurum i Van, u sjeveroistočnoj Anadoliji.
Na kraju Prvog svjetskog rata, Saveznici su, udruženi sa Arapima i Armenima, konačno porazili Osmanlije, nakon čega su osmanlijske teritorije pripojene nonastalim državama i protektoratima. Tajnim sporazumima je uslijedio Sporazum u Sevru (Sèvres), koji je sa Saveznicima potpisali predstavnici sultana Mehmeda VI. Međutim, sporazum nikad nije stupio na snagu jer ga nisu priznali članovi turskog republikanskog pokreta, na čelu s Kemalom Atatürkom. Republikanci su iskoristili ovu priliku da proglase punopravnu novu vladu Turske, time zamjenjujući monarhiju, sa sjedištem u Istanbul, sa republikom, premještajući vladu i glavni grad u Ankaru, u srednjoj Anadoliji.
Država
Neke od karakteristika osmanlijske države nisu se promijenile bez obzira na njenu viševjekovnu dugotrajnost.
_-_A_public_office_in_istanbul.png)
U diplomatskim krugovima, za Carstvo se često upotrebljavala riječ Divan. Divan je inače bio carski savjet koji se sastajao u dijelu carskog dvora, saraja, poznatom kao Bâb-i-âlî (بابِ علی , "velika vrata") ili Topkapı ("topovska vrata"); ovdje su osmanlijski sultani dočekivali strane izaslanike i ambasodore.
Sultani
Osmanlijski sultan je bio jedini upravnik i vladar Carstva, barem zvanično.
Mada su prvi osmanlijski vladari nosili naslov bega (bey), time priznavajući suverenitet Seldžučkog sultanata, Murat I je bio prvi Osmanlija koji je ponio naslov sultana, tj. "cara" ili "kralja." Padom Konstantinopolja, 1453, država je uveliko stala na put postanka moćne carevine, tako da je Mehmed Osvajač zaista postao njen prvi istinski car, odnosno padišah.
Od 1517 naovamo, osmanlijski sultan je istovremeno bio i halifa islama, tako da je Osmansko Carstvo od ove godine pa do sve do svog raspada, 1922 (odnosno do ukidanja hilafeta, 1924), u stvari bilo i hilafet, tj. islamska vjerska država.[2]
- Također pogledajte Sultani Osmanskog Carstva.
Državno uređenje
Iako je osmanlijska država prošla kroz niz uređenja i preuređenja, neke od glavnih struktura su ostale neizmijenjene. Uvijek je postojao neko ko je bio potpuno odgovoran za upravu države, tj. sultan carevine. Odluke je uvijek razmatrao divanski savjet, dok je konačnu riječ uvijek imao sultan. U začecima Carstva, ovaj savjet su činili plemenski starci. Kasnije je on promijenjen tako da je uključivao vojne profesionalce i mjesne viđenije ljude (elitu), poput vjerskih i političkih savjetnika visokog staleža. Članovi divana su nazvani veziri (ministri), kojima je nešto kasnije počeo da predsjedava Veliki vezir (premijer), preuzimajući neke od sultanovih odgovornosti.
Visoka porta je bio sultanov otvoreni dvor, nazvan po vratima na ulazu u glavne urede Velikog vezira, gdje je sultan primao strane izaslanike. Vremenom, Veliki vezir je postao jednako važan ili čak važniji od samog sultana.
Od 1908, država je bila konstitutivna monarhija, u kojoj je sultan izgubio isključivu izvršnu moć, s parlamentom koji su sačinjavali predstavnički poslanici iz provincija.
Administrativna podjela
Državni propusti
![[icon]](#/media/Datoteka:Wiki_letter_w_cropped.svg){kind=small} | Ovaj odlomak potrebno je proširiti. (14-04-2013) |
Privreda
Osmansko Carstvo počivalo je na specifičnom poretku feudalnog tipa. Taj se poredak nazivao timarsko-spahijski sistem. Timar je predstavljao najmanji zemljišni posjed koji je država to jest sultan davao na korištenje spahiji (konjaniku) za ratne zasluge. Veći posjed od timara, a najveći has. Zeameti su dodjeljivani krupnim spahijama, a hasovi visokim državnim službenicima. Osmanlije su većinu svojih prihoda dobijali od harača. Godišnji prihodi od harača u evropskom dijelu Osmanskog Carstva iznosili su 1.469.000 dukata. U isto vrijeme prihodi iz azijskog dijela Osmanskog Carstva bili su 331.000 dukata. Sultani su širom svoga Carstva podizali velike građevinske komplekse koji se nazivaju sultanovim zadužbinama. Tako su vrlo bogati prihodi bili zemljišta, hanovi, hamami, dućani, kuće i čaršije u okviru sultanovih zadužbina.
Zakon
Osmanlijski pravni sistem je prihvatio vjerske zakone za sve oblasti života. Osmansko Carstvo je uvijek bilo organizirano oko sistema lokalne jurisprudencije.
Vojska
Prve vojne jedinice Osmalijske države su bile armija koju je organizovao Osman I, od pripadnika plemena koja su naseljavala zapadnu Anadoliju, krajem 13. vijeka.
Kultura
| Ovaj odlomak potrebno je proširiti. (14-04-2013) |
Religija
Prije prelaska na Islam, procesa koji je umnogo olakšan abasidskom pobjedom 751. u bitci kod Talasa, što je osiguralo abasidski uticaj u centralnoj Aziji, Turski narodi su prakticirali različite oblike šamanizma. Nakon ove bitke, različita turska plemena, uključujući i Oguz Turke, koji su bili potomci i Seldžuka i Osmanlija, postepeno su prešli na Islam, donoseći sa sobom ovu vjeru u Anadoliju, početkom 11. vijeka.
Također pogledajte
Reference
Vanjski linkovi
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
