У Вікіпедыі ёсць артыкулы пра іншых асоб з прозвішчам Вітгенштэйн.
Людвіг Ёзаф Ёган Вітгенштэйн (ням.: Ludwig Josef Johann Wittgenstein; 26 красавіка1889, Вена — 29 красавіка1951, Кембрыдж) — аўстрыйскі філосаф і логік, прадстаўнік аналітычнай філасофіі, адзін з найвіднейшых філосафаў XX стагоддзя. Высунуў праграму пабудовы штучнай «ідэальнай» мовы, правобраз якой — мова матэматычнай логікі. Філасофію разумеў як «крытыку мовы». Распрацаваў дактрыну лагічнага атамізму, якая ўяўляе сабой праекцыю структуры ведаў на структуру свету[9].
Хуткія факты Людвіг Вітгенштэйн, Дата нараджэння ...
Нарадзіўся ў сям’і сталеліцейнага магната яўрэйскага паходжання. Яго бацькамі былі Карл і Леапальдына Вітгенштэйн. Ён быў самым малодшым з васьмі дзяцей, народжаных у адной з найболей вядомых і багатых сем’яў Аўстра-Венгерскай імперыі. Бацькі яго бацькі, Герман Хрысціян Вітгенштэйн (1802—1878) і Фані Фігдар (1814—1890), нарадзіліся ў яўрэйскіх сем’ях адпаведна з Корбаха і Кітзе[10], але прынялі пратэстанцтва пасля пераезду з Саксоніі ў Вену у 1850-х гадах, паспяхова асіміляваўшыся ў венскіх пратэстанцкіх прафесійных пластах грамадства. Яго бацька, інжынер Карл Вітгенштэйн[en] (1847—1913), ужо да канца XIX стагоддзя быў адным з найбуйнейшых прамыслоўцаў Еўропы. Маці, Леапальдына Вітгенштэйн (народжаная Кальмус, 1850—1926), з боку бацькі з вядомага пражскага яўрэйскага сямейства Кальмус, — была піяністкай; яе бацька перад жаніцьбай прыняў каталіцтва. Сярод яго братоў — піяніст Паўль Вітгенштэйн, які на вайне страціў правую руку, аднак змог працягнуць прафесійную музычную дзейнасць. Вядомы партрэт яго сястры Маргарэт Стонбара[en] (1882—1958), работы Густава Клімта (1905).
Ёсць версія, выкладзеная ў кнізе аўстралійскага пісьменніка Кімберлі Корніша «Яўрэй з Лінца[en]», паводле якой Вітгенштэйн вучыўся ў адной школе і нават у адным класе з Адольфам Гітлерам[11].
Пачаўшы вывучаць інжынерную справу, ён пазнаёміўся з працамі Готлаба Фрэге, якія павярнулі яго цікавасць ад канструявання лятальных апаратаў (займаўся канструяваннем авіяцыйнага прапелера[9]) да праблемы філасофскіх падставаў матэматыкі. Вітгенштэйн быў таленавітым музыкам, скульптарам і архітэктарам, хоць толькі збольшага здолеў рэалізаваць свае мастацкія магчымасці. У маладосці быў духоўна блізкі да кола венскага літаратурна-крытычнага авангарда, што гуртавалася вакол публіцыста і пісьменніка Карла Крауса і часопіса «Паходня», які выдаваўся ім[9].
У 1911 годзе Вітгенштэйн адправіўся ў Кембрыдж, дзе стаў вучнем, асістэнтам і сябрам Расела. У 1913 годзе ён вярнуўся ў Аўстрыю і ў 1914 годзе пасля пачатку Першай сусветнай вайны добраахвотнікам адправіўся на фронт. У 1917 годзе Вітгенштэйн апынуўся ў палоне. За час баявых дзеянняў і знаходжання ў лагеры для ваеннапалонных Вітгенштэйн практычна цалкам напісаў свой знакаміты «Лагічна-філасофскі трактат»[12].
Кніга выйшла на нямецкай у 1921 году і на англійскай у 1922 годзе. Яе з’яўленне моцна ўразіла філасофскі свет Еўропы, але Вітгенштэйн, мяркуючы, што ўсе галоўныя філасофскія праблемы ў «Трактаце» вырашаны, ужо быў заняты іншай справай: працаваў настаўнікам у сельскай школе. Да 1926 годзе, аднак, яму стала ясна, што праблемы ўсё ж засталіся, што яго «Трактат» быў няправільна вытлумачаны і, нарэшце, што некаторыя са змешчаных у ім ідэй з’яўляюцца хібнымі. З 1929 года Вітгенштэйн жыве ў Вялікабрытаніі, у 1939—1947 гадах працуе ў Кембрыджы на пасадзе прафесара[13]. У 1930-х наведаў СССР[14].
Пачынаючы з гэтага часу і да сваёй смерці ў 1951 годзе, перапыніўшы навуковыя заняткі для працы санітарам у лонданскім шпіталі ў час Другой сусветнай вайны, Вітгенштэйн распрацоўвае прынцыпова новую філасофію мовы. Галоўнай працай гэтага перыяду сталі «Філасофскія даследаванні», апублікаваныя пасмяротна, у 1953 годзе.
Філасофію Вітгенштэйна дзеляць на «раннюю», пададзеную «Трактатам», і «позную», выкладзеную ў «Філасофскіх даследаваннях», а таксама ў «Блакітнай» і «Карычневай кнігах» (публікацыя — у 1958).
Людвіг Вітгенштэйн памёр у Кембрыджы 29 красавіка 1951 года ад раку прастаты[15].
Пахаваны па каталіцкім звычаі на мясцовых могілках у капліцы Святога Эгідыя.
Асноўны артыкул: Логіка-філасофскі трактат
Структурна «Лагічна-філасофскі трактат» уяўляе сабою сем афарызмаў. Кожны афарызм суправаджаецца разгалінаванай сістэмай выказванняў, якія тлумачаць іх. Змястоўна ён прапануе тэорыю, якая вырашае асноўныя філасофскія праблемы праз прызму дачыненняў мовы і свету.
Мова і свет — цэнтральныя паняткі ўсёй філасофіі Вітгенштэйна. У «Трактаце» яны паўстаюць як «люстраная» пара: мова адлюстроўвае свет, таму што лагічная структура мовы ідэнтычная анталагічнай структуры свету.
Свет складаецца з фактаў, а не з аб’ектаў, як належыць у большасці філасофскіх сістэм. Свет уяўляе ўвесь набор існых фактаў. Факты могуць быць простымі і складанымі.
Аб’екты іста тое, што, уступаючы ва ўзаемадзеянне, утварае факты. Аб’екты валодаюць лагічнай формай — наборам уласцівасцяў, якія дазваляюць ім уступаць у тыя ці іншыя адносіны.
У мове простыя факты апісваюцца простымі прапановамі. Яны, а не імёны, з’яўляюцца найпростымі моўнымі адзінкамі. Складаным фактам адпавядаюць складаныя прапановы.
Уся мова — гэта поўнае апісанне ўсяго, што ёсць у свеце, то бок усіх фактаў.
Мова дапушчае таксама апісанне магчымых фактаў. Так пададзеная мова цалкам падначальваецца законам логікі і паддаецца фармалізацыі. Усе прапановы, парушаючыя законы логікі ці не якія адносяцца да назіраных фактаў, належаць Вітгенштэйнам бессэнсоўнымі. Так, бессэнсоўнымі апынаюцца прапановы этыкі, эстэтыкі і метафізікі. Тое, што можна абсікаць, можа быць зроблена.
Важна разумець, што Вітгенштэйн зусім не меў намер тым самым пазбавіць значнасці вобласці, якія яго самога хвалявалі надзвычай, але сцвярджаў бескарыснасць у іх мовы. «Пра што немагчыма казаць, пра тое варта маўчаць» — такі апошні афарызм «Трактата».
Філосафы Венскага кружка, для якіх «Трактат» стаў настольнай кнігай, не прынялі гэтага апошняга факта, разгарнуўшы праграму, у якой «бессэнсоўнае» стала тоесным «дзейніку элімінацыі». Гэта стала адной з галоўных прычын, што заахвоцілі Вітгенштэйна перагледзець сваю філасофію.
Вынікам перагляду стаў комплекс ідэй, у якім мову разумеецца ўжо як рухомая сістэма кантэкстаў, «моўных гульняў», схільная ўзнікненню супярэчнасцей, злучаных з невыразнасцю сэнсаў карыстаных слоў і выразаў, якія павінны ўхіляцца шляхам распагоджанні апошніх. Распагоджанне правіл ужытку моўных адзінак і знішчэнне супярэчнасцяў і складае заданне філасофіі.
Новая філасофія Вітгенштэйна ўяўляе сабою хутчэй набор метадаў і практык, чым тэорыю. Ён сам меркаваў, што толькі так і можа выглядаць дысцыпліна, увесь час змушаная прыстасоўвацца да свайго прадмету, які змяняецца. Пагляды познага Вітгенштэйна знайшлі прыхільнікаў перадусім у Оксфардзе і Кембрыджы, даўшы пачатак лінгвістычнай філасофіі.
Значэнне ідэй Вітгенштэйна велізарнае, аднак іх інтэрпрэтацыя, як паказалі некалькі дзесяцігоддзяў актыўнай працы ў гэтым кірунку, уяўляе вялікую цяжкасць. Гэта ў роўнай меры ставіцца і да яго «ранняй», і да «познай» філасофіі. Думкі і ацэнкі значна разыходзяцца, ускосна пацвярджаючы маштабнасць і глыбіню творчасці Вітгенштэйна.
У філасофіі Вітгенштэйна былі пастаўлены і распрацаваны пытанні і тэмы, што шмат у чым вызначылі характар найновай англа-амерыканскай аналітычнай філасофіі. Вядомыя спробы збліжэння яго ідэй з фенаменалогіяй і герменеўтыкай, а таксама з рэлігійнай філасофіяй (у прыватнасці, усходняй). У апошнія гады на Захадзе апублікаваны многія тэксты з яго шырокай рукапіснай спадчыны. Штогод у Аўстрыі (у мястэчку Кірхберг-на-Векселі) праводзяцца Вітгенштэйн аўскія сімпозіумы, што збіраюць філосафаў і навукоўцаў з усяго свету[9].
Кнігі
Витгенштейн Л. Логико-философский трактат / Пер. с нем. Добронравова и Лахути Д.; Общ. ред. и предисл. Асмуса В. Ф. — М.: Наука, 1958 (2009). — 133 с.
Витгенштейн Л. Философские работы / Пер. с нем. М. С. Козловой и Ю. А. Асеева. Ч. I. — М.: Гнозис, 1994. — ISBN 5-7333-0468-5.
Витгенштейн Л. Философские работы. Ч. II. Замечания по основаниям математики. — М.: 1994.
Витгенштейн Л. Дневники, 1914—1916: С прил. Заметок по логике (1913) и Заметок, продиктованных Муру (1914) / Пер., вступ. ст., коммент. и послесл. В. А. Суровцева. — Томск: Водолей, 1998. — ISBN 5-7137-0092-5.
Др. изд.: Витгенштейн Л. Дневники 1914—1916 (Под общей редакцией В. А. Суровцева). — М.: Канон+РООИ «Реабилитация», 2009. — 400 с. — ISBN 978-5-88373-124-1.
Витгенштейн Л. Голубая книга / Пер. с англ. В. П. Руднева. — М.: Дом интеллектуальной книги, 1999. — 127 с. — ISBN 5-7333-0232-1.
Витгенштейн Л. Коричневая книга / Пер. с англ. В. П. Руднева. — М.: Дом интеллектуальной книги, 1999. — 160 с. — ISBN 5-7333-0212-7.
Др. изд.: Витгенштейн Л. Голубая и Коричневая книги: предварительные материалы к «Философским исследованиям» / Пер. с англ. В. А. Суровцева, В. В. Иткина. — Новосибирск: Сибирское университетское изд-во, 2008. — 256 с. — ISBN 978-5-379-00465-1.
Витгенштейн Л. Лекции и беседы об эстетике, психологии и религии / Пер. с англ. В. П. Руднева. — М.: Дом интеллектуальной книги, 1999. — ISBN 5-7333-0213-5.
Витгенштейн Л. Заметки по философии психологии. — М.: 2001.
Витгенштейн Л. Лекции о религиозной вере / Предисл. к публ. З. А. Сокулер // Вопросы философии. — 1998. — № 5. — С. 120—134.
Витгенштейн Л. Логико-философский трактат / Перевод и параллельный философско-семиотический комментарий В. П. Руднева // Логос. — 1999. — № 1, 3, 8. — С. 99—130; 3°C. 147—173; 8°C. 68—87. — часть 1, часть 2, часть 3.
Витгенштейн Л.Тайные дневники 1914—1916 гг.(PDF) / Предисловие и перевод В. А. Суровцева и И. А. Эннс // Логос. — 2004. — № 3—4 (43). — С. 279—322.
Витгенштейн Людвиг/ И. С. Добронравов, В. С. Швырев.//Большая советская энциклопедия: ([в 30 т.])/ гл. ред. А. М. Прохоров.— 3-е изд..— М.: Советская энциклопедия, 1969—1978.(руск.)
Баллаева Е. А. Витгенштейнова концепция мира как «микрокосма»: О мировоззренческих идеях «Логико-философского трактата» // Человек. Общество. Познание. — М., 1981.
Беляев Е. И. Людвиг Витгенштейн. Обновление философии. — Саратов: Научная книга, 2007. — 167 с.
Бибихин В. В. Витгенштейн: смена аспекта. — М.: Институт философии, теологии и истории св. Фомы Аквинского, 2005. — 576 с. ISBN 5-94242-011-4
Вригт Г. Х. фон. Людвиг Витгенштейн: Человек и мыслитель. — М.: 1993. текст(недаступная спасылка)(PDF)
Галинская И. Л. Эстетика Л. Витгенштейна и искусство модернизма // Современная аналитическая философия. Выпуск 2. — М.: ИНИОН, 1989. — С. 109—133.
Григорян Г. П. Витгенштейн и Стросон о проблеме чужих сознаний // Историко-философский ежегодник / Отв. ред. Мотрошилова Н. — М., 1986. — С. 191—207.
Грязнов А. Ф. Эволюция философских взглядов Л. Витгенштейна: Критический анализ. — М., 1985. — 172 с. — (История философии).
Грязнов А. Ф.Язык и деятельность: критический анализ витгенштейнианства[1]/Предисл А. Ф. Зотова.— Изд. 2-е, доп.— М.: Книжный дом «ЛИБРОКОМ», 2009.— 152с.— (История лингвофилософской мысли).— ISBN 978-5-397-00775-7.
Руднев, В. П. Божественный Людвиг. Витгенштейн: Формы жизни. — М.: Прагматика культуры, 2002. — 256 c. ISBN 5-7333-0242-9
Хареньо Аларкон Х. Религия и релятивизм во взглядах Людвига Витгенштейна / Пер. с исп. Ю. В. Василенко. Екатеринбург: УрО РАН, 2011. — 278 с. — ISBN 5-7691-2202-6 (памылк.).
Хинтикка Я. О Витгенштейне / Хинтикка Яаакко. Из «лекций» и «заметок» / Людвиг Витгенштейн / Сост. и ред. В. А. Суровцева. — М.: Канон+, 2013. — 272 с.
Козлова М. С. Концепция философии в трудах позднего Витгенштейна // Природа философского знания. — М., 1975. — С. 218—263.
Цыркун Н. А. Эстетические аспекты философии Л. Витгенштейна // Вопросы философии. — 1981. — № 10. — С. 83—94.
Кузнецов В. Г. Проблема понимания языковых выражений в логико-семантической концепции Л. Витгенштейна // Вопросы философии. — 1985. — № 9. — С. 137—146.
Сокулер 3. А. Проблема «следования правилу» в творчестве Л. Витгенштейна и её интерпретации // Современная аналитическая философия / РАН ИНИОН — М., 1988. — Вып. 1. — С. 127—155.
Козлова М. С. Размышления о феноменах сознания в работах позднего Витгенштейна // Проблема сознания в современной западной философии. — М., 1989. — С. 190—212.
Рорти Р. Витгенштейн, Хайдеггер и гипостазирование языка. Пер. И. В. Борисовой // Философия Мартина Хайдеггера и современность. — М., 1991. — С.121-133.
Руднев В. Витгенштейн: — вскользь, по касательной // Художественный журнал. — 1995. — № 8.
Thurman R. A. F. Philosophical Nonegocentrism in Wittgenstein and Candrakīrti in Their Treatment of the Private Language Problem // Philosophy East and West, Vol. 30, No. 3 (Jul., 1980), pp.321-337
Калі я абіраю для сваіх студэнтаў, якім выкладаю курс гісторыі сучаснай заходняй філасофіі, нейкі мінімум тэкстаў, на мой погляд, абавязковых для разумення асноўных ідэй філасофіі Вітгенштэйна і прычын таго ўплыву, які зрабіў гэты «несістэматычны» філосаф-самавук з Аўстрыі на ўсю заходнюю філасофію XX стагоддзя, я і на сённяшні дзень не магу знайсці нічога лепшага, чым невялікую кніжку А. Ф. Гразнова «Мова і дзейнасць: крытычны аналіз вітгенштэйніянства». … Калі гаворка ідзе пра матэрыялы для кандыдацкага мінімуму, я, не вагаючыся, раю ім прапрацаваць гэты ж тэкст.
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.