Клімент III (антыпапа)

Клімент III, свецкае імя Гіберт (Віберт) з Пармы (каля 1029 года, Парма — 8 верасня 1100, Чывіта-Кастэлана) — антыпапа з 25 чэрвеня 1080 года па 8 верасня 1100 года, супрацьстаяў паслядоўна Грыгорыю VII, Віктару III, Урбану II і Пасхалію II.

Клімент III
Мініяцюра біскупа Атона Фрайзінгскага (Codex Jenensis Bose)
Антыпапа 1080 — 1110
Равенскі архібіскуп[d] з 1073
Дыяцэзія	Равенская архідыяцэзія[d]
Папярэднік	Hunfried[d]
Пераемнік	Gualterio[d]
Дзейнасць	каталіцкі святар
Нараджэнне	1025 Парма, Папская вобласць
Смерць	8 верасня 1100[1][2] Чывіта-Кастэлана[d], правінцыя Вітэрба, Лацыа, Італія
Медыяфайлы на Вікісховішчы

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Клімент III.

Раннія гады

Гіберт нарадзіўся ў Парме каля 1029 года ў знатнай сям'і, роднаснай маркграфам Каносы. Прыняў у юнацтве духоўны сан, у 1057 годзе быў прызначаны імператрыцай-рэгенткай Агнесай дэ Пуацье імперскім канцлерам Італіі. У гэтай якасці падтрымаў абранне ў 1058 годзе кандыдата «партыі рэформ» Мікалая II у процівагу антыпапе Бенедыкту X. Калі ў наступным 1059 годзе Мікалай II на Латэранскім саборы ўсталяваў новы парадак абрання пап, які выключаў удзел у гэтым працэсе імператарскай улады, Гіберт не прадпрыняў ніякіх дзеянняў для спынення папскага «сваволля». Толькі пасля смерці Мікалая II у 1061 годзе Гіберт падтрымаў партыю праціўнікаў рэформ і дамогся абрання антыпапы Ганорыя II у процівагу «рэфармісцкаму» Папу Аляксандру II. Перамога прыхільнікаў законнага Папы Аляксандра II выклікала гнеўную рэакцыю імператарскага двара, і Гіберт, які не здолеў дамагчыся перамогі імперскага кандыдата, быў пазбаўлены пасады канцлера Італіі ў 1063 годзе.

Нягледзячы на няміласць, Гіберт працягваў кантакты з імператарскім дваром, і ў 1072 годзе імператар Генрых IV, сын Агнесы, прызначыў Гіберта архібіскупам Равены. Хоць «партыя рэформ» і пярэчыла ў прынцыпе супраць свецкіх прызначэнняў на кафедры, у гэтым выпадку Аляксандр II, па савеце Гільдэбранда, пайшоў на кампраміс. У 1073 годзе Гіберт прынёс клятву вернасці Папу Аляксандру II і быў зацверджаны на архібіскупскай кафедры Равены.

Канфлікт з Грыгорыем VII і ўзаемныя анафемы

29 красавіка 1073 года кардынал Гільдэбранд, сапраўдны лідар «партыі рэформ», быў абраны пераемнікам памерлага Аляксандра II і прыняў імя Грыгорыя VII. На Велікапосным сінодзе 1074 года па патрабаванні Грыгорыя VII былі прыняты жорсткія меры супраць сіманіі і амаральнасці духавенства, і Гіберт Равенскі ў ліку іншых удзельнікаў сабору падпісаў рашэнні сабору. Сабор запатрабаваў ад духавенства строгага выканання цэлібату і пазбаўлення кафедраў біскупаў, якія працягвалі жыць з жонкамі ці палюбоўніцамі. Ужо ў наступным Велікапосным сінодзе 1075 года Гіберт не ўдзельнічаў, выражаючы, тым самым, нязгоду з рэформамі Грыгорыя.

У студзені 1076 года на саборы ў Вормсе германскія і ламбардскія біскупы і Генрых IV абвясцілі Грыгорыя VII зрынутым. Сярод удзельнікаў гэтага сабору быў, відавочна, і Гіберт, таму што ён, у ліку іншых мяцежных біскупаў, быў адлучаны ад Царквы Папам Грыгорыем VII на Велікапосным сінодзе, які адбыўся ў адказ у красавіку 1076 года. Тады ж Папа аддаваў анафеме і імператара.

У адказ на гэту анафему ў красавіку 1076 года ў Павіі сабор ламбардскіх біскупаў пад старшынствам Гіберта адлучыў Грыгорыя VII ад Царквы. Рашэнне сабора і абразлівы ліст Генрыха IV прыбылі да Грыгорыя VII адначасова, і Папа ў адказ ізноў адлучыў ад Царквы Гіберта Равенскага і яго галоўнага саюзніка Тэабальда Міланскага.

Пантыфікат Клімента III

Барацьба з Грыгорыем VII

У прамежку паміж 1076 і 1080 годамі Грыгорый VII і Генрых IV прымірыліся, а затым ізноў уступілі ў канфлікт. 25 чэрвеня 1080 года ў Брыксене сабор германскіх і ламбардскіх біскупаў у прысутнасці імператара абвясціў Грыгорыя VII зрынутым і абраў на яго месца архібіскупа Гіберта Равенскага. Гіберт прыняў імя Клімента III, а імператар пакляўся ўвесці новага Папу ў Рым. На працягу наступных месяцаў канчаткова аформіліся контуры новай схізмы: Клімента III прызнавалі толькі прыхільнікі Генрыха IV, а ўвесь астатні каталіцкі свет заставаўся верным Грыгорыю VII.

Пасля гібелі свайго праціўніка, антыкараля Рудольфа Швабскага, Генрых IV змог прыступіць да выканання свайго намеру па пасяленні Клімента III у Рыме. У 1081 годзе імператар прыступіў да Вечнага горада, але, пабачыўшы рымлян гатовымі біцца за Грыгорыя VII, адступіў; сітуацыя паўтарылася ў 1082 годзе. Паход Генрыха IV справакаваў феадальны мяцеж у Апуліі, а капуанскі князь Жардан I (князі Капуі традыцыйна адыгрывалі важную ролю ў палітычнай барацьбе вакол папскага прастола) прынёс прысягу імператару. Па закліку Грыгорыя VII у Італію спешна вярнуўся з Балканаў Роберт Гвіскар, і, не чакаючы прыходу нарманскай арміі, імператар ізноў адступіў ад Рыма. Клімент III застаўся ў Цівалі, працягваючы пагражаць Рыму.

Трэці паход Генрыха IV супраць Грыгорыя VII апынуўся ўдалым для першага. 2 чэрвеня 1083 года імперская армія захапіла Ватыкан з саборам Святога Пятра і замацавалася на правым беразе Тыбра, асноўная (левабярэжная) частка Рыма захоўвала вернасць Грыгорыю VII, які схаваўся ў добра ўмацаваным замку Сант-Анджэла. Клімент III цяпер кантраляваў Ватыкан. Спроба сабраць сабор для прымірэння супрацьстаялых Папаў скончылася безвынікова: Грыгорый VII не згаджаўся прысутнічаць на саборы адлучаных ім біскупаў, а імператар, у сваю чаргу, не дапусціў на сабор відавочных прыхільнікаў Грыгорыя.

Патавая сітуацыя вырашылася 21 сакавіка 1084 года, калі Генрых IV і Папа Клімент III увайшлі ў Рым, жыхары якога вырашылі адчыніць вароты. У Пальмавую нядзелю 24 сакавіка 1084 года Клімент III быў урачыста інтранізаваны ў Латэранскім саборы, а праз тыдзень на Вялікдзень, 31 сакавіка 1084 года Клімент каранаваў Генрыха IV і яго жонку Берту імператарскай каронай. Грыгорый VII па-ранейшаму знаходзіўся ў Сант-Анджэла, а яго прыхільнікі ўтрымлівалі Капітолій, Цэлій, Палацін і Тыбрскі востраў.

Па закліку Грыгорыя VII да Рыма падступіў Роберт Гвіскар. Даведаўшыся пра набліжэнне апошняга, імператар паспешна адступіў у Паўночную Італію, а Клімент III схаваўся ў Цівалі. 24 мая Роберт Гвіскар уварваўся ў Рым і вызваліў Грыгорыя VII. Паколькі Рым здразіў законнаму Папу, Роберт аддаў горад на разрабаванне сваім воінам. Рымляне ў адказ паднялі паўстанне, і нарманы, ратуючы свае жыцці, падпалілі горад. Пасля гэтага катастрафічнага пажару Роберт Гвіскар і Грыгорый VII ужо не маглі заставацца ў Рыме: пасля няўдалай спробы ўзяць Цівалі яны адступілі на поўдзень. Грыгорый VII ужо ніколі не вярнуўся ў Рым і памёр праз год 25 мая 1085 года ў Салерна. Клімент III пасля сыходу нарманаў ізноў заняў Рым. Такім чынам, проціборства Клімента III і Грыгорыя VII скончылася перамогай антыпапы.

Супрацьстаянне з Віктарам III

Клімент III кантраляваў Рым на працягу ўсяго 1085 года, але затым быў выгнаны гараджанамі. Прыхільнікі нябожчыка Грыгорыя VII, якіх падтрымліваў Жардан I Капуанскі і Мацільда Тасканская, сабраліся на сабор на Вялікдзень 1086 года і абралі новым Папам Дэзідэрыя, абата Монтэ-Касіна, абвешчанага Віктарам III. У гэты ж час герцаг Апуліі Ражэр I Борса, кандыдата якога «партыя рэформ» адмовілася ўзвесці на кафедру ў Салерна, вызваліў імперскага прэфекта Рыма, які знаходзіўся пад вартай з 1084 года. Вяртанне прэфекта ў Рым справакавала хваляванні, інтранізацыя Віктара III была сарвана, а сам Папа бег у Монтэ-Касіна. На спусцелы прастол вярнуўся Клімент III.

На працягу наступнага года «партыя рэформ» здолела перацягнуць на свой бок Ражэра Борсу, прызначыўшы яго кандыдата архібіскупам Салерна. Аб'яднаная армія Апуліі і Капуі захапіла Рым, а Клімент III са сваімі прыхільнікамі схаваўся ў добра ўмацаваным Пантэоне. 9 мая 1087 года Віктар III быў узведзены на папскі трон у саборы Святога Пятра, але ўжо праз два тыдні ён ізноў адбыў у Монтэ-Касіна. Клімент III ізноў авалодаў уладай у Вечным горадзе.

У чэрвене-ліпені 1087 года Папу Віктару III спрабавала вярнуць трон яго верная саюзніца Мацільда Тасканская, але яе армія была блакавана Кліментам III на Тыбрскім востраве. У ліпені Віктар III у апошні раз бег з Рыма і неўзабаве памёр у Монтэ-Касіна 16 верасня 1087 года. Такім чынам, у працяг свайго кароткага пантыфіката (1086—1087) Віктар III прысутнічаў у Рыме некалькі месяцаў, а Клімент III упэўнена кантраляваў горад.

Наступныя гады

Наступны Папа з «партыі рэформ» Урбан II быў абраны толькі ў сакавіку 1088 года. З прычыны таго, што Клімент III па-ранейшаму кіраваў Рымам, абранне і інтранізацыя Урбана II адбыліся ў Тэрачыне. У лістападзе 1088 года аб'яднаная армія Апуліі і Капуі ўвайшла ў Рым, але неўзабаве Урбан II быў блакаваны прыхільнікамі Клімента III на Тыбрскім востраве. Увосень 1089 года Урбан II, як і два яго папярэднікі, бег з Рыма, пакінуўшы Клімента III гаспадаром горада. У 1089 годзе Клімент III склікаў у Рыме сабор сваіх прыхільнікаў, на якім зняў усе анафемы з імператара Генрыха IV.

На працягу наступных гадоў Урбан II, які вандраваў па Паўднёвай Італіі і Францыі, набываў усё большы аўтарытэт, а імператар Генрых IV, заступнік Клімента III, слабеў у барацьбе са сваімі праціўнікамі. На Вялікдзень 1094 года Урбан II здолеў заняць Рым і пасяліцца ў Латэранскім палацы, а ў руках Клімента III і яго прыхільнікаў заставаўся толькі замак Сант-Анджэла. Апошні быў узяты прыхільнікамі Урбана II толькі ў 1098 годзе, і з гэтага часу Клімент III пасяліўся ў Равене, так і не адмовіўшыся ад сваіх прэтэнзій.

Пасля смерці Урбана II і абрання Пасхалія II Клімент III, спадзяючыся зноў заняць кафедру, рушыў на Рым. На шляху, у Чывіта-Кастэлана ён захварэў і памёр 8 верасня 1100 года. Яго прыхільнікі абралі новага антыпапу Тэадорыха.

На працягу свайго пантыфіката Клімент III супрацьстаяў, часам досыць паспяхова, чатыром Папам з «партыі рэформ»: Грыгорыю VII, Віктару III, Урбану II і Пасхалію II. У 1084—1094 гадах з невялікімі перапынкамі менавіта Клімент III кантраляваў Рым, а яго праціўнікам удавалася толькі на кароткі час увайсці ў горад з дапамогай ваеннай сілы. Тым не менш, Клімент III у вачах большасці каталіцкага свету заставаўся антыпапам, марыянеткай у руках імператара Генрыха IV. Больш за тое, супрацьстоячы «партыі рэформ», Клімент III непазбежна ўспрымаўся як праціўнік саміх рэформ, абаронца сіманіі і амаральнасці ў асяроддзі духавенства.

Антыпапа Клімент быў адрасатам знакамітага кананічнага паслання кіеўскага мітрапаліта Іаана II. У гэты перыяд Русь кантактавала з Генрыхам IV (за яго выйшла замуж дачка Усевалада Яраславіча Еўпраксія).

Крыніцы

1. Clement III antipope // Encyclopædia Britannica Праверана 9 кастрычніка 2017.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q5375741'></a>
2. Gegenpapst (Klemens (III.)) // Brockhaus Enzyklopädie

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q237227'></a>

Літаратура

• Норвич Дж. Нормандцы в Сицилии. Второе нормандское завоевание. 1016—1130 / Перевод с английского Л. А. Игоревского. — М.: ЗАО Центрполиграф, 2005. — 367 с. — 5 000 экз. — ISBN 5-9524-1751-5.
• Климент, римские Папы и антипапы // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.). — СПб., 1890—1907.

Спасылкі

• Клімент III (англ.). Encyclopædia Britannica. Архівавана з першакрыніцы 25 мая 2012. Праверана 23 лютага 2012.
• Клімент III (англ.). Catholic Encyclopedia. Архівавана з першакрыніцы 25 мая 2012. Праверана 23 лютага 2012.