бенгальскі паэт і філосаф (1861—1941) From Wikipedia, the free encyclopedia
Рабіндрана́т Таго́р (бенг.: রবীন্দ্রনাথ ঠাকুর, ІРА: [ɾobin̪d̪ɾonat̪ʰ ʈʰakuɾ], англ.: Rabindranath Tagore; 7 мая 1861, Калькута, Брытанская Індыя — 7 жніўня 1941) — індыйскі паэт, пісьменнік, кампазітар, мастак, грамадскі і рэлігійны дзеяч.
| Рабіндранат Тагор | |
|---|---|
| бенг.: রবীন্দ্রনাথ ঠাকুর англ.: Rabindranath Tagore | |
 | |
| Асабістыя звесткі | |
| Псеўданімы | Бхану Шынгхо[1] |
| Дата нараджэння | 7 мая 1861[2][3][…] |
| Месца нараджэння | |
| Дата смерці | 7 жніўня 1941[2][4][…] (80 гадоў) |
| Месца смерці | |
| Грамадзянства | |
| Бацька | Дэбендранатх Тагор[d][7][8] |
| Жонка | Мрыналіні Дэві[d] |
| Дзеці | Rathindranath Tagore[d] |
| Альма-матар | |
| Прафесійная дзейнасць | |
| Род дзейнасці | мастак, паэт, кампазітар, драматург, эсэіст, філосаф, дзеяч мастацтваў, пісьменнік, паэт-песеннік, аўтар песень, спявак, кінарэжысёр, змагар за свабоду, Nobel Prize winner, лібрэтыст, акцёр, навэліст, раманіст |
| Кірунак | Бенгальскае Адраджэнне |
| Жанр | Эсэ, навела, раман |
| Мова твораў | Бенгальская |
| Прэміі |
Нобелеўская прэмія па літаратуры (13 лістапада 1913) |
| Узнагароды | |
| Подпіс |
 |
 Творы ў Вікікрыніцах | |
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |
 Цытаты ў Вікіцытатніку | |
Яго творчасць сфарміравала літаратуру і музыку Бенгаліі. Ён стаў першым сярод нееўрапейцаў, хто быў узнагароджаны Нобелеўскай прэміяй па літаратуры (1913)[10]. Пераклады яго паэзіі разглядаліся як духоўная літаратура і разам з яго харызматычнасцю стварылі вобраз Тагора-прарока на Захадзе[11].
Атрымаўшы выхаванне, прасякнутае гуманізмам і любоўю да радзімы, Тагор выступаў за незалежнасць Індыі. Значную ўвагу аддаваў пытанням тэорыі і практыкі народнай асветы. Ім былі арганізаваны Універсітэт Вішва Бхарата і Інстытут рэканструкцыі сельскай гаспадаркі. Песня «Душа народа» стала гімнам Індыі, «Мая залатая Бенгалія» — гімнам Рэспублікі Бангладэш.
Тагор пачаў пісаць вершы ва ўзросце васьмі гадоў[12]. Друкаваўся з 1875. У шаснаццаць гадоў ён напісаў першыя навелы і драмы, апублікаваў свае паэтычныя пробы пад псеўданімам Сонечны Леў (бенг.: Bhānusiṃha)[13][14]. У першых зборніках вершаў «Вячэрнія песні» (1882), «Ранішнія песні» (1883), драме «Помста прыроды» (1884) выявіліся пантэістычныя і жыццесцвярджальныя матывы. Распрацаваў канцэпцыю «бажаства жыцця» («джыбон-дэбота») пра адзінства чалавека і прыроды (паэтычныя цыклы «Маношы», 1890; «Залатая лодка», 1893; «Імгненні», 1900; зборнік «Гітанджалі», 1910). Раманы «Гора» (1907—10), «Дом і мір» (1915—16), цыкл вершаў «Палёт жураўлёў» (1914—16) прасякнуты ідэямі сацыяльнага і нацыянальнага вызвалення краіны. Уражанні ад паездак у краіны Азіі, Еўропы і Амерыкі сабраны ў «Дзённіку падарожжа на Захад» (1929), «Пісьмах аб Расіі» (1931) і інш. Сацыяльная праблематыка ў лірычным зборніку «Усходні напеў» (1925), алегарычных драмах «Вызвалены паток» (1922) і «Чырвоныя алеандры» (1924). Раман «Чатыры часткі» (1934), аповесці «Дзве сястры» (1933) і «Кветнік» (1934), паэтычныя зборнікі «Завяршэнне» (1932), «Апошняя актава» (1935). «Нованароджаны» (1940) і інш. зборнікі апавяданняў і публіцыстыкі скіраваны супраць расавай дыскрымінацыі, рэлігійнай нецярпімасці, каставай сістэмы і бяспраўя жанчыны, прасякнуты нацыянальна-вызваленчымі ідэямі.
Творчасць Рабіндраната Тагора адыграла выключную ролю ў станаўленні бенгальскай літаратурнай мовы. Ён узбагаціў паэзію новымі формамі і вершаванымі памерамі, заклаў асновы жанру апавядання і развіў жанр сацыяльна-псіхалагічнага рамана, паклаў пачатак палітычнай лірыцы. Эстэтычныя погляды Рабіндраната Тагора адлюстраваны і ў мастацтве (ён аўтар некалькіх тысяч песень, 2000 малюнкаў і карцін).
Рабіндранат Тагор, малодшы з дзяцей Дэбендранатха Тагора (1817—1905) і Шарады Дэві (1830—1875), нарадзіўся ў маёнтку Джарасанка Тхакур Бары (поўнач Калькуты)[15]. Род Тагораў быў вельмі старажытным і сярод яго продкаў былі заснавальнікі рэлігіі Ады Дхарм. Бацька, быўшы брахманам, часта здзяйсняў паломніцтва да святых месцах Індыі. Маці, Шарада Дэві, памерла, калі Тагору было 14 гадоў[16].
Сям'я Тагор была вельмі вядомай. Тагоры з'яўляліся буйнымі заміндарамі (землеўладальнікамі), іх дом наведвалі многія выдатныя пісьменнікі, музыканты і грамадскія дзеячы. Старэйшы брат Рабіндраната Двіджэндранатх быў матэматыкам, паэтам і музыкам[17], сярэднія браты Дыджэндранатх і Джатырындранатх, былі вядомымі філосафамі, паэтамі і драматургамі. Пляменнік Рабіндраната Абаніндранатх стаў адным з заснавальнікаў школы сучаснага бенгальскага жывапісу[18].
У пяць гадоў Рабіндраната аддалі ва Усходнюю семінарыю, а пасля перавялі ў так званую Нармальную школу, якая вызначылася казённай дысцыплінай і неглыбокім узроўнем адукацыі[19]. Таму Тагор больш любіў прагулкі па маёнтку і ваколіцах, чым школьныя заняткі[20][21]. Па завяршэнні абраду ўпанаяны ў 11 гадоў, Тагор пакінуў Калькуту 14 лютага 1873 года і падарожнічаў з бацькам некалькі месяцаў. Яны наведалі сямейны маёнтак у Шантынікетане і спыніліся ў Амрытсары. Малады Рабіндранат атрымліваў добрую хатнюю адукацыю, вывучаючы гісторыю, арыфметыку, геаметрыю, мовы (у прыватнасці, англійскую і санскрыт) і іншыя прадметы, пазнаёміўся з творчасцю Калідасы. Ва «Успамінах» Тагор адзначаў[19][22][23]:
|
Вішнуісцкая паэзія натхніла шаснаццацігадовага Рабіндраната на стварэнне паэмы ў стылі майтхілі, заснаваным Відзьяпаці. Яна была апублікавана ў часопісе «Бхароці» пад псеўданімам Бхану Шынгхо (Bhānusiṃha, Сонечны Леў) з тлумачэннямі, што рукапіс XV стагоддзя быў знойдзены ў старым архіве, і быў станоўча ацэнены экспертамі[1][24]. Ён напісаў «Бікхарыні» («Жабрачка», апублікаваную ў 1877 годзе ў ліпеньскім нумары часопіса «Бхароці»[25], стала першым апавяданнем на мове бенгалі)[26][27], паэтычныя зборнікі «Вячэрнія песні» (1882), які ўключыў паэму «Нірджхарер Свапнабханга», і «Ранішнія песні» (1883).
Перспектыўны малады барыстэр Тагор паступіў у публічную школу ў Брайтане (Усходні Сусекс, Англія) у 1878 годзе. Спачатку ён спыніўся на некалькі месяцаў у доме недалёка ад Брайтана і Хоўва, які належаў сям'і Тагор. Годам раней да яго далучыліся пляменнікі — Сурэн і Індзіра, дзеці яго брата Сацьендранатха, якія прыехалі разам з маці[28]. Рабіндранат вывучаў права ва ўніверсітэцкім каледжы Лондана, аднак неўзабаве пакінуў яго для вывучэння літаратуры: «Карыялан» і «Антоній і Клеапатра» Шэкспіра, Religio Medici Томаса Браўна і іншых[29]. Ён вярнуўся ў Бенгалію ў 1880 годзе, так і не атрымаўшы ступені. Аднак гэта знаёмства з Англіяй пазней выяўлялася ў яго знаёмстве з традыцыямі бенгальскай музыкі, дазваляючы ствараць новыя вобразы ў музыцы, паэзіі і драме. Але Тагор у сваім жыцці і творчасці так ніколі цалкам і не прыняў ні крытыкі Брытаніі, ні строгіх сямейных традыцый, заснаваных на вопыце індуізму, замест гэтага беручы лепшае з гэтых дзвюх культур[30].
9 снежня 1883 года Рабіндранат ажаніўся з Мрыналіні Дэві (народж. Бхабатарыні, 1873—1902). Мрыналіні, як і Рабіндранат, паходзіла з сям'і брахманаў-піралі. У іх было пяць дзяцей: дочкі Мадхурылата (1886—1918), Рэнука (1890—1904), Міра (1892—?), і сыны Ратхіндранатх (1888—1961) і Саміндранатх (1894—1907)[31][32][33][34][35]. У 1890 годзе Тагору былі даручаны велізарныя маёнткі ў Шылайдаху (цяпер частка Бангладэша). Жонка і дзеці далучыліся да яго ў 1898 годзе.
Рабіндранат Тагор апублікаваў у 1890 годзе адну з сваіх самых вядомых прац — зборнік паэм «Вобраз каханай»[36]. Як «заміндар бабу», Тагор аб'язджаў сямейныя ўладанні на раскошнай баржы «падме», збіраючы плату і праводзячы час у кампаніі вяскоўцаў, якія праводзілі святы ў яго гонар[37]. 1891—1895 гг., перыяд Садхана Тагора, былі вельмі плённымі[16]. Тагор стварыў больш за палавіну апавяданняў з васьмідзесяці чатырох, якія ўвайшлі ў трохтомнік «Гальпагучха»[26]. З іроніяй і сур'ёзнасцю яны малявалі мноства сфер жыцця Бенгаліі, надаючы ўвагу, у асноўным, сельскім вобразам[38]. Канец XIX стагоддзя азначаецца напісаннем зборнікаў песень і паэзіі «Залатая ладдзя» (1894) і «Імгненне» (1900).
У 1901 годзе Тагор вярнуўся ў Шылайдах і пераехаў у Шанцінікетан (Прыстанак свету), дзе заснаваў ашрам. Ён уключаў у сябе эксперыментальную школу, малітоўны пакой з мармуровай падлогай (мандзір), сады, гаі і бібліятэку[39]. Пасля смерці жонкі ў 1902 годзе Тагор публікуе зборнік лірычных вершаў «Памяць» («Sharan»), працятых шчымлівым пачуццём страты. У 1903 годзе ад туберкулёзу памірае адна з дачок, а ў 1907 году ад халеры — малодшы сын паэта. У 1905 годзе не стала бацькі Рабіндраната. У гэтыя гады Тагор атрымліваў штомесячныя плацяжы як частку яго спадчыны, дадатковы даход ад махараджа Трыпура, продажу сямейных каштоўнасцей і роялці[40].
Грамадскае жыццё не засталася ў баку ад пісьменніка. Пасля арышту каланіяльнымі ўладамі вядомага індыйскага рэвалюцыянера Цілака, Тагор выступіў у яго абарону і арганізаваў збор грашовых сродкаў для аказання дапамогі вязню. Акт Керзона аб падзеле Бенгаліі ў 1905 годзе выклікаў хвалю пратэсту, якое выявілася ў руху «Свадзешы», адным з кіраўнікоў якога стаў Тагор. У гэты час ім былі напісаны патрыятычныя песні «Залатая Бенгалія» і «Зямля Бенгаліі». У дзень уступлення ў сілу акта Тагор быў арганізаваны Ракхі-бандхон — абмен павязкамі, які сімвалізуе адзінства Бенгаліі, у якім прынялі ўдзел індусы і мусульмане. Аднак калі «Свадзешы» пачаў прымаць формы рэвалюцыйнай барацьбы, Тагор адышоў ад яго, лічачы, што сацыяльныя змены павінны адбывацца шляхам асветы народа, стварэння добраахвотных арганізацый і пашырэння айчыннай вытворчасці[41].
У 1910 годзе быў выдадзены адзін з найбольш вядомых зборнікаў вершаў Тагора «Гітанджалі» (Ахвярныя спевы). Тагор шмат падарожнічаў, з 1912 наведаўшы Еўропу, ЗША, СССР, Японію і Кітай[42]. Будучы ў Лондане, ён паказаў некалькі самастойна перакладзеных на англійскую мову вершаў з «Гітанджалі» свайму сябру, брытанскаму мастаку Уільяму Ротэнштэйну, на якога яны зрабілі вялікае ўражанне. Пры садзейнічанні Ротэнштэйна, Эзры Паўнда, Уільяма Ейтса і іншых «Індыйскае грамадства» (India Society of London) выдала 103 перакладзеныя вершы Тагора ў 1913 годзе[43][44]
14 лістапада 1913 года Тагор даведаўся, што стаў лаўрэатам Нобелеўскай прэміі па літаратуры.
|
Тагор стаў першым яе лаўрэатам з Азіі. Шведскай акадэміяй была высока ацэненая ідэалістычная, і даступная для заходніх чытачоў невялікая частка перакладнога матэрыялу, уключаючы ў сябе частку «Гітанджалі». У сваёй прамове прадстаўнік акадэміі Харальд Ёрне адзначыў, што найбольшае ўражанне на членаў Нобелеўскага камітэта зрабілі «Ахвярныя песні». Ёрне таксама згадаў англійскія пераклады іншых, як паэтычных, так і празаічных, твораў Тагора, якія ў большасці сваёй былі апублікаваныя ў 1913 годзе[45]. Грашовая прэмія Нобелеўскага камітэта была ахвяравана Тагорам яго школе ў Шанцінікетане, якая стала першым універсітэтам з бясплатным навучаннем[46][47]. У 1915 годзе Тагору быў падараваны тытул рыцара, ад якога ён адмовіўся ў 1919 годзе пасля расстрэлу мірных жыхароў у Амрытсары[47].
У 1921 годзе Тагор разам са сваім сябрам, англійскім аграномам і эканамістам Леанардам Элмхерстам, заснаваў у Суруле (непадалёк Шанцінікетана) Інстытут рэканструкцыі сельскай гаспадаркі, пазней перайменаваны у Шрынікетан (Прыстанак дабрабыту). Гэтым Рабіндранат Тагор абышоў сімвалічны сварадж Махатмы Гандзі, які ён не адабраў[48]. Тагору даводзілася шукаць дапамогі спонсараў, службовых асоб і навукоўцаў ва ўсім свеце для «вызвалення вёскі ад кайданоў бездапаможнасці і невуцтва» шляхам асветы[49].
Мікеле Морамарко прыводзіць інфармацыю, што ў 1924 годзе Вярхоўным Саветам Шатландскага абраду Тагору была прысуджана ганаровая прэмія. Згодна з ім, Тагор меў магчымасць стаць масонам ў маладосці, як мяркуецца, прайшоўшы прысвячэнне ў адной з лож, падчас свайго знаходжання ў Англіі[50].
У пачатку 1930-х гг. ён звярнуў сваю ўвагу на каставую сістэму і праблемы недатыкальных. Выступаючы на публічных лекцыях і апісваючы «недатыкальных герояў» у сваёй творчасці яму ўдалося дамагчыся дазволу на наведванні імі Храма Крышны ў Гуруваюры[51].
Шматлікія міжнародныя падарожжы Тагора толькі ўмацавалі яго ў меркаванні, што ўсякае дзяленне людзей вельмі павярхоўна. У маі 1932 года, падчас наведвання ім лагера бедуінаў у пустыні Ірака, да яго звярнуўся правадыр са словамі: «Наш Прарок сказаў, што сапраўдны мусульманін той, ад чыіх слоў ці дзеянняў не пацерпіць ні адзін чалавек». Пазней Тагор адзначыў у сваім дзённіку: «Я пачаў распазнаваць у яго словах голас унутранай гуманнасці»[52]. Ён старанна вывучаў артадаксальныя рэлігіі і папракаў Гандзі за выказванне, што землетрасенне 15 студзеня 1934 года ў Біхары, якое пацягнула тысячы смярцей, было пакараннем звыш за прыгнёт касты недатыкальных[53]. Ён аплакваў эпідэмію беднасці ў Калькуце і соцыяэканамічны спад у Бенгаліі, які ён падрабязна апісаў у нерыфмаванай паэме у тысячы радкоў, чыя знішчальная тэхніка двайнога бачання прадвясціла фільм Сацьяджыта Рэя «Апур сансар»[54]. Тагорам было напісана яшчэ мноства твораў, якія склалі пятнаццаць тамоў. Сярод іх такія паэмы ў прозе як «Зноў» («Punashcha», 1932), «Апошняя актава» («Shes Saptak», 1935) і «Лісце» («Patraput», 1936). Ён працягваў эксперыментаваць са стылем, ствараючы песні ў прозе і танцы-п’есы, такія як «Чытрангада» («Chitrangada», 1914)[55], «Ш’яма» («Shyama», 1939) і «Чандаліка» («Chandalika», 1938). Тагорам былі напісаны раманы «Дуі Бон» («Dui Bon», 1933), «Маланча» («Malancha», 1934) і «Чатыры часткі» («Char Adhyay», 1934). У апошнія гады жыцця яго зацікавіла навука. Ён напісаў зборнік эсэ «Наш Сусвет» («Visva-Parichay», 1937). Яго даследаванні біялогіі, фізікі і астраноміі знайшлі адлюстраванне ў паэзіі, якая часта змяшчала шырокі натуралізм, які падкрэслівае яго павагу перад законамі навукі. Тагор удзельнічаў у навуковым працэсе, ствараючы апавяданні пра навукоўцаў, якія ўвайшлі ў некаторыя раздзелы «Сі» («Se», 1937), «Цін Санг» («Tin Sangi», 1940) і «Гальпасальпа» («Galpasalpa», 1941)[56].
Апошнія чатыры гады жыцця Тагора былі азмрочаныя хранічнымі болямі і двума доўгімі перыядамі хвароб. Яны пачаліся, калі Тагор страціў прытомнасць ў 1937 годзе і доўга заставаўся ў коме на мяжы жыцця і смерці. Гэта ж паўтарылася ў канцы 1940 года, пасля чаго ён ужо не адышоў. Паэзія Тагора, напісаная ў гэтыя гады, з’яўляецца ўзорам яго майстэрства і адрознівалася асаблівай заклапочанасцю смерцю[57][58]. Пасля працяглай хваробы Тагор памёр 7 жніўня 1941 года ў маёнтку Джарасанка[59]. Увесь бенгаламоўны свет аплакваў сыход паэта[60]. Апошнім, хто бачыў Тагора жывым, быў Амія Кумар Сен, які запісваў пад дыктоўку апошнюю яго паэму. Пазней яе чарнавік быў перададзены музею Калькуты. Ва ўспамінах індыйскага матэматыка, прафесара П. Ч. Махалонбіса адзначалася, што Тагор моцна перажываў з-за вайны паміж нацысцкай Германіяй і СССР, часта цікавячыся зводкамі з франтоў, і ў апошні дзень жыцця выказаў цвёрдую веру ў перамогу над нацызмам[61].
Паміж 1878 і 1932 гадамі Тагор наведаў больш за трыццаць краін на пяці кантынентах[62]. Многія з гэтых паездак былі вельмі важнымі для азнаямлення неіндыйскай аўдыторыі з яго творчасцю і палітычнымі поглядамі. У 1912 годзе ён паказаў некаторыя ўласнаручна зробленыя пераклады сваіх вершаў на англійскую мову знаёмым у Вялікабрытаніі. Яны вельмі ўразілі блізкага таварыша Гандзі Чарльза Эндруса, ірландскага паэта Уільяма Ёйтса, Эзру Паўнда, Роберта Брыджа, Томаса Мура і іншых[63]. Ейтсам была напісана прадмова да англамоўнага выдання «Гітанджалі», а Эндрус пазней наведваў Тагора ў Шанцінікетане. 10 лістапада 1912 года Тагор наведаў ЗША[64] і Вялікабрытанію, спыняючыся ў Бутэртане (Стафардшыр) у свяшчэннаслужыцеляў-сяброў Эндруса[65]. З 3 мая 1916 па красавік 1917 года Тагор чытаў лекцыі ў Японіі і ЗША, у якіх асуджаў нацыяналізм[66][67]. Яго эсэ «Нацыяналізм у Індыі» атрымала як пагардлівыя, так і хвалебныя водгукі ад пацыфістаў, уключаючы Ромена Ралана[68].
Неўзабаве па вяртанні ў Індыю, 63-гадовы Тагор прыняў запрашэнне ўрада Перу. Потым ён наведаў Мексіку. Урады абедзвюх краін далі крэдыт у $ 100 000 школе Тагора ў Шанцінікетане ў гонар яго візіту[69]. Праз тыдзень пасля прыбыцця ў Буэнас-Айрэс (Аргенціна) 6 лістапада 1924 г. хворы Тагор пасяліўся на Віле Міральрыа па запрашэнні Вікторыі Акампа[70]. Ён вярнуўся ў Індыю ў студзені 1925 года. 30 мая наступнага года Тагор наведаў Неапаль (Італія), а 1 красавіку гаварыў з Беніта Мусаліні ў Рыме[71]. Іх спачатку цёплыя адносіны скончыліся крытыкай з боку Тагора 20 ліпеня 1926 года[72].
14 ліпеня 1927 года Тагор з двума кампаньёнамі пачаў чатырохмесячны тур па Паўднёвай Азіі наведаўшы Балі, Яву, Куала-Лумпур, Малаку, Пінанг, Сіям і Сінгапур. Апавяданні Тагора аб гэтых падарожжах былі пазней сабраны ў творы «Джатры» («Jatri»)[73]. У пачатку 1930-х гг. ён вярнуўся ў Бенгалію для падрыхтоўкі да гадавога падарожжа па Еўропе і Злучаных Штатах. Яго малюнкі выстаўляліся ў Лондане і Парыжы. Аднойчы, калі ён вярнуўся ў Вялікабрытанію, ён спыніўся ў паселішчы квакераў у Бірмінгеме. Там ён напісаў свае Оксфардскія лекцыі і выступаў на сходах квакераў[74]. Тагор казаў аб «глыбокай расколіне адчужанасці» распавядаючы аб адносінах паміж брытанцамі і індусамі — тэме, якую ён прапрацоўваў наступныя некалькі гадоў[75]. Ён наведаў Ага-хана III, які жыў у Дарлінгтан Холе, і адправіўся ў Данію, Швейцарыю і Германію, будучы ў дарозе з чэрвеня па сярэдзіну верасня 1930 года, потым наведаўшы Савецкі Саюз[76]. У красавіку 1932 года Тагор, пазнаёміўся з творамі персідскага містыка Хафіза і легендамі пра яго, спыніўся каля Рэзы Пехлеві ў Іране[77][78]. Такі насычаны графік паездак дазволіў Тагору мець зносіны з многімі вядомымі сучаснікамі, такімі як Анры Бергсан, Альберт Эйнштэйн, Роберт Фрост, Томас Ман, Бернард Шоу, Герберт Уэлс і Рамэн Ралан[79][80]. Апошнія замежныя паездкі Тагора ўключалі ў сябе візіты ў Персію і Ірак (у 1932 г.) і Шры-Ланку (у 1933), якія толькі ўмацавалі пісьменніка ў яго пазіцыях адносна дзялення людзей і нацыяналізму[52].
Найбольш вядомы як паэт, Тагор таксама маляваў і складаў музыку, ён быў аўтарам раманаў, эсэ, навел, драм і мноства песень. З яго прозы найбольш вядомыя яго навелы, больш таго, ён лічыцца родапачынальнікам бенгаламоўнай версіі гэтага жанру. У працах Тагора часта адзначаюць іх рытмічнасць, аптымістычнасць і лірызм. Такія яго творы, у асноўным, запазычаныя са зманліва простых гісторый з жыцця простых людзей. З-пад пяра Тагора выйшаў не толькі тэкст верша «Джанаганамана», які стаў Гімнам Індыі, але і музыка, пад якую ён выконваецца[82]. Малюнкі Тагора, выкананыя акварэллю, пяром і тушшу, выстаўляліся ў многіх краінах Еўропы[83].
Паэзія Тагора, багатая ў сваёй стылявой разнастайнасці, ад класічнага фармалізму да камічнага, летуценнага і захопленага, мае карані ў творчасці вайшнаўскіх паэтаў XV—XVI стагоддзяў. Тагор адчуў глыбокую пашану перад містыцызмам рышы, такіх як В’яса, якія напісалі Упанішады, Кабіра і Рампрасада Сена[84]. Яго паэтычныя творы сталі больш свежымі і спелымі пасля яго знаёмства з народнай музыкай Бенгаліі, якая ўключала ў сябе балады спевакоў-містыкаў баулаў[85][86]. Тагор ізноў адкрыў і зрабіў шырока вядомымі гімны Картабхаджы (Kartābhajā), у якіх асноўная ўвага надавалася ўнутранай боскасці і бунту супраць рэлігійнай і сацыяльнай артадаксальнасці[87]. За гады, праведзеныя ў Шылайдаху, вершы Тагора набылі лірычнае гучанне. У іх ён імкнуўся да сувязі з чароўным праз зварот да прыроды і кранальнае суперажыванне чалавечай драме. Тагор выкарыстаў падобны прыём у сваіх паэмах, прысвечаных адносінам паміж Радхам і Крышнам, якія апублікаваў пад псеўданімам Бханусімха (Bhānusiṃha, Сонечны Леў). Да гэтай тэмы ён вяртаўся яшчэ не раз[88].
Удзел Тагора ў найбольш ранніх спробах развіцця мадэрнізму і рэалізму ў Бенгаліі выявіўся ў яго літаратурных эксперыментах 1930-х гадоў[89], прыкладамі якіх могуць служыць «Афрыка» або «Камалія», адны з найбольш вядомых з яго позніх вершаў. Часам Тагор пісаў вершы выкарыстоўваючы дыялект шадху бхаша, які ўтварыўся ў выніку ўплыву санскрыта на бенгальскую мову, пазней пачаўшы выкарыстоўваць больш распаўсюджаны чолці бхаша. Іншыя яго значныя сачыненні ўключаюць «Вобраз каханай» (1890), «Залатая ладдзя» (1894), «Жураўлі» (Бенг. Balaka, 1916, метафара для перасялення душ[90]) і «Вячэрнія мелодыі» (1925). «Залатая ладдзя» з’яўляецца адной з найбольш вядомых яго паэм аб эфемернасці жыцця і дасягненняў.
Зборнік вершаў «Гітанджалі» (бенг.: গীতাঞ্জলি, англ.: Gitanjali, «Ахвярныя спевы») быў адзначаны Нобелеўскай прэміяй па літаратуры ў 1913 годзе[91].
Паэзія Тагора была пакладзена на музыку многімі кампазітарамі, сярод твораў якіх трыпціх для сапрана і струннага квартэта Артура Шэферда, Лірычная сімфонія Аляксандра Цямлінскага, цыкл любоўных песень Ёзафа Фёрстэра, «Вандроўны вар’ят» (Potulný šílenec) Леоша Яначэка, натхнёнага выступленнем Тагора ў Чэхаславакіі ў 1922 годзе, «Прана» на верш «Паток жыцця» з «Гітанджалі» Гары Шумана. У 1917 годзе Рычард Хагман пераклаў і пераклаў на музыку яго вершы, стварыўшы адну з самых вядомых сваіх песень «Do not go my love»[92]. Джонатан Харві стварыў кампазіцыі «One Evening» (1994) і «Song Offerings» (1985) на вершы Тагора[93].
Тагор напісаў восем раманаў, мноства навел і апавяданняў сярод якіх «Чатуранга» («Chaturanga»), «Развітальная песня» (гэтак жа перакладаецца як «Апошняя песня», «Shesher Kobita»), «Чатыры часткі» («Char Adhay») і «Наўкадубі» («Noukadubi»). Навелы Тагора, у асноўным апісваюць жыццё бенгальскага сялянства, упершыню з’явіліся на англійскай мове ў 1913 годзе ў зборніку «Бедныя камяні і іншыя апавяданні» («Hungry Stones and Other Stories»). Адзін з самых вядомых раманаў, «Дом і свет» («Ghare Baire»), прадстаўляе індыйскае грамадства скрозь прызму бачання заміндара-ідэаліста Нікхіла, агаляе індыйскі нацыяналізм, тэрарызм і рэлігійнасць у руху «Свадзешы». Раман заканчваецца супрацьстаяннем паміж індуістамі і мусульманамі і глыбокімі душэўнымі ранамі Нікхіла[94].
Апавяданне «Узаемаадносіны» (гэтак жа перакладаецца як «Сувязі», «Jogajog») апавядае аб суперніцтве дзвюх сямей Чатыржы (Біпродас) — цяпер збяднелых арыстакратаў — і Гасалаў (Мадхусудан), якія прадстаўляюць новае напышлівае пакаленне капіталістаў. Кумудзіні, сястра Біпродаса, аказваецца між двух агнёў, выйшаўшы замуж за Мадхусудана, быўшы выхаванай пад надзейнай абаронай, у павазе да рэлігіі і абрадаў. Гераіня, звязаная ідэаламі Шывы-Саці на прыкладзе Дакшаяні, разрываецца паміж жалем да лёсу свайго прагрэсіўнага, спачувальнага брата і яго супрацьлегласці — сваім распусным мужам-эксплуататарам. Гэты раман прысвечаны цяжкаму становішчу бенгальскіх жанчын, якія апынуліся паміж абавязкам, гонарам сям’і і цяжарнасцю, гэтак жа ён паказвае зніжэнне ўплыву зямельнай алігархіі Бенгаліі[95].
Тагор напісаў і больш аптымістычныя творы. «Апошняя паэма» (таксама перакладаецца як «Развітальная песня», «Shesher Kobita») з’яўляецца адным з найбольш лірычных яго раманаў, з выпісанымі паэмамі і рытмічнымі пасажамі галоўнага героя — паэта. Твор таксама змяшчае элементы сатыры і постмадэрнізму, ён атакуе старое, аджываючае, абрыдлае паэту, які ідэнтыфікуецца з самім Рабіндранатам Тагорам. Хоць яго раманы застаюцца найменш ацэненымі, яны атрымалі значную ўвагу з боку кінарэжысёраў, такіх як Сацьяджыт Рэй і іншых, напрыклад, фільмы па аднайменных творах Тагора «Чокхер Балі» («Chokher Bali») і «Дом і свет» («Ghare Baire»). У першым з іх Тагор апісвае бенгальскае грамадства пачатку XX стагоддзя. Цэнтральным персанажам з’яўляецца маладая ўдава, якая прагне жыць уласным жыццём, што ўступае ў канфлікт з традыцыяй, якая не дазваляе ўступаць у паўторны шлюб і выракае на адасобленае, самотнае існаванне. Гэтая туга, замешаная на падмане і горы, якая ўзнікла з нездаволенасці і смутку. Тагор казаў пра раман: «Я заўсёды шкадаваў яго канец». Саўндтрэкі з фільма часта характарызуюць як рабіндрасангіты — музычныя формы, прапрацаваныя Тагорам на аснове бенгальскай музыкі. У другой кінастужцы ілюструецца барацьба Тагора з самім сабой: паміж ідэаламі Заходняй культуры і рэвалюцыі супраць яе. Гэтыя дзве ідэі выяўляюцца праз двух галоўных герояў — Нікхіла, які ўвасабляе рацыянальны пачатак і выступае супраць гвалту, і Сандзіпа, які не спыняецца ні перад чым для дасягнення сваіх мэт. Падобныя супрацьлегласці вельмі важныя для разумення гісторыі Бенгаліі і яе праблем. Існуюць спрэчкі, ці не паспрабаваў Тагор выразіць Гандзі ў вобразе Сандзіпа і аргументы супраць гэтай версіі, бо Тагор вельмі паважаў Махатму, які выступаў супраць якога-небудзь гвалту.
Тагор напісаў шмат дакументальных кніг, якія ахопліваюць тэмы ад гісторыі Індыі да лінгвістыкі і духоўнасці. Акрамя аўтабіяграфічных прац, яго дарожныя дзённікі, эсэ і лекцыі былі сабраныя ў некалькі тамоў, якія ўключаюць «Лекцыі з Еўропы» («Europe Jatrir Patro») і «Рэлігія чалавека» («Manusher Dhormo»). Кароткая перапіска Тагора і Эйнштэйна, «Запіскі аб прыродзе рэальнасці», увайшла ў іх як дадатак.
Тагор злажыў каля 2230 песень і шмат маляваў. Яго песні, часта напісаныя ў стылі рабіндра сангіт (бенг.: রবীন্দ্র সংগীত — «песня Тагора»), з’яўляюцца значнай часткай культуры Бенгаліі. Музыка Тагора неаддзельная ад яго літаратурных твораў, многія з якіх — паэмы або раздзелы раманаў, апавяданні — браліся за аснову для песень.
Тагор з’яўляецца аўтарам каля 2500 малюнкаў, якія ўдзельнічалі ў выстаўках Індыі, Еўропы і Азіі. Дэбютная выстаўка адбылася ў Парыжы, па запрашэнні дзеячаў мастацтва, з якімі Тагор меў зносіны ў Францыі[96][97]. На Арсенальнай выстаўцы, падчас яе экспазіцыі ў Чыкага ў 1913 годзе, Тагор вывучаў сучаснае мастацтва ад імпрэсіяністаў да Марселя Дзюшана. Яго ўразілі лонданскія лекцыі Стэлы Крамрых (1920), і ён запрасіў яе выступіць з апавяданнямі аб сусветным мастацтве ад готыкі да дадаізму ў Шанцінікетане. Уплыў на стыль Тагора аказала наведванне Японіі ў 1912 годзе. У некаторых яго пейзажах і аўтапартрэтах відавочна прасочваецца захапленне імпрэсіянізмам[97]. Тагор пераймаў шматлікія стылі, уключаючы рамёствы поўначы Новай Ірландыі, разьбе народнасці хайда з заходняга берага Канады (Брытанская Калумбія) і ксілагравюр Макса Пехштэйна.
Тагор, які, як мяркуецца, меў дальтанізм ці частковую нераспазнавальнасць чырвонага і зялёнага колераў, ствараў працы з асаблівымі кампазіцыямі і каляровымі рашэннямі[81]. Яго зачароўвалі геаметрычныя фігуры, ён часта выкарыстаў у партрэтах вуглаватыя, скіраваныя ўверх лініі, вузкія, выцягнутыя формы, якія адлюстроўваюць душэўныя перажыванні. Пазнейшыя працы Тагора характарызуюцца гратэскавасцю, і драматызмам, хоць застаецца незразумелым, ці адлюстроўвае гэта боль Тагора за сваю сям’ю або за лёс усяго чалавецтва[97].
У лісце да Рані Махаланобіс, жонцы вядомага індыйскага матэматыка і свайго сябра Прасанты Махаланобіса[98], Тагор пісаў:
|
Для Тагора гэты рытм з’яўляўся адлюстраваннем гульні Стваральніка. Ён пераасэнсоўваў вопыт мадэрністаў, па-майстэрску захоўваючы баланс паміж індывідуальнасцю і разнастайнасцю ў творчасці[97].
Хоць на Захадзе Тагор больш вядомы як паэт, ён быў таксама аўтарам шматлікіх п’ес: «Ахвярапрынашэнне» («Visarjan», 1890), герой якой, малады чалавек, заняты пакутлівымі пошукамі ісціны; «Пошта» («Dakghar», 1912) — сумная гісторыя падлетка; «Чырвоныя алеандры» («Rakta-Karabi», 1925) — драма сацыяльнага і палітычнага пратэсту.
Літаратурны сакратар Тагора Амі Чакраварці адзначаў, што вершы паэта карысталіся такой папулярнасцю ў простых бенгальцаў, што часта ўспрымаліся імі як народныя. Але папулярызацыі творчасці на Захадзе перашкаджала адносна невялікая колькасць якасных перакладаў, іншыя ж не перадавалі ўсяго першапачатковага сэнсу і прыгажосці радкоў. Мноства ранніх твораў заставаліся неперакладзенымі і, такім чынам, даступнымі толькі для бенгаламоўных чытачоў[99].
Супрацоўнік школы ў Шанцінікетане і памочнік Тагора[100] Крышна Крыпалані пісаў:
…галоўнае значэнне Тагора складаецца ў тым імпульсе, які ён даў ўсёй плыні культурнага і духоўнага развіцця Індыі… Ён даў індыйцам веру ў сваю мову і ў сваю культурную і інтэлектуальную спадчыну.
— Крипалани К. Рабиндранат Тагор = Rabindranath Tagore. A Biography / Пер. Л. Н. Асанова. — М.: Молодая гвардия, 1983.
У памяць Рабіндраната Тагора ладзяцца шматлікія фестывалі і святы: Кабірпранам у гадавіну яго нараджэння, штогадовы Фестываль Тагора ў Ілінойсе, шэсце з Калькуты ў Шанцінікетан, чытанні паэзіі Тагора на значных падзеях і іншыя[64][101][102]. Гэтая традыцыя адчуваецца ва ўсіх сферах культуры Бенгаліі: ад яе мовы і мастацтва да гісторыі і палітыкі. Нобелеўскі лаўрэат Амарцья Сен ахарактарызаваў Тагора як ключавую фігуру, рознабаковага мысліцеля сучаснасці з вострым чуццём[102]. Яго «Рабіндра Рачанавалі» (Rabīndra Rachanāvalī) былі прызнаныя найвялікшым культурным скарбам Бенгаліі, а сам Тагор прызнаны найвялікшым з паэтаў Індыі[103].
Вядомасць Тагора распасціралася ад Еўропы да Усходняй Азіі і Паўночнай Амерыкі. Ён быў сузаснавальнікам школы ў Дарлінгтан Холе, перадавой навучальнай установы сумеснага тыпу[104]. Ён аказаў уплыў на нобелеўскага лаўрэата з Японіі, пісьменніка Ясунары Кавабату[105]. Сёння творчасць Тагора перакладзена на англійскую, нямецкую, іспанскую, рускую і іншыя еўрапейскія мовы. Сярод перакладчыкаў былі вядомы чэшскі індолаг Вінценц Лесны[106], нобелеўскі лаўрэат з Францыі Андрэ Жыд, паэтка Ганна Ахматава[107], прэм’ер-міністр Турцыі Бюлент Эджэвіт і іншыя[108]. У Злучаных Штатах лекцыі Тагора 1916—1917 гадоў былі шырока вядомыя і бурна віталіся. Аднак некаторыя дэбаты, у якія ён быў уцягнуты, былі прычынай зніжэння яго папулярнасці ў Японіі і Амерыцы пасля 1920-х гадоў, аж да амаль поўнай невядомасці за межамі Бенгаліі. У асноўным, гэта было вынікам яго адносін з індыйскімі нацыяналістамі Субхасам Босам і Рашам Босам[109], а таксама яго стаўленнем да камуністычнай ідэалогіі, якая перамагла ў СССР[110][111]. Яго, першапачаткова, сяброўскія адносіны з Мусаліні таксама выклікалі нараканні сяброў[112][113].
Знаёмства з перакладамі работ Тагора аказала ўплыў на прадстаўнікоў іспанскай літаратуры, такіх як Пабла Неруда, Хасэ Артэга-і-Гасет, Хуан Хіменес і яго жонка Зенобія Кампрубі, Габрыела Містраль, мексіканскі пісьменнік Актавіо Пас. Паміж 1914 і 1922 гадамі муж і жонка Хіменэс-Кампрубі перавялі 22 кнігі Тагора на іспанскую мову. У гэты ж час Хіменэс распрацаваў стыль «голай паэзіі» (ісп.: poesia desnuda)[114].
У Беларусі творчасць Тагора вядома з пачатку XX ст. Рэцэнзію на яго зборнік «Гітанджалі» напісаў Максім Багдановіч, на беларускую мову яго перакладалі Якуб Колас, Сяргей Грахоўскі, Янка Сіпакоў, Алесь Разанаў, Язэп Семяжон, Аркадзь Мардвілка. У заходне-беларускага філосафа Ігната Канчэўскага (Абдзіраловіча) ёсць верш «Па матывах Рабіндраната Тагора». Мастак-дысідэнт Віктар Маркавец стварыў вершаваны цыкл «На матывы Рабіндраната Тагора». Верш-прывітанне на прыезд індыйскага паэта ў СССР напісаў Язэп Пушча. Нарыс яму прысвяціў Міхась Лынькоў. Бюст Тагора працы Заіра Азгура (1956) знаходзіцца ў Палацы Мастацтваў у Мінску.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
