Нобелеўская прэмія міру
From Wikipedia, the free encyclopedia
From Wikipedia, the free encyclopedia
Но́белеўская прэ́мія мі́ру (шведск.: Nobels fredspris) — узнагарода, якая штогод прысуджаецца Нарвежскім нобелеўскім камітэтам у Осла, «чалавеку, які выконвае найбольшую альбо найлепшую працу дзеля братэрства паміж народамі, адмены альбо скарачэння пастаянных армій і правядзення альбо заахвочвання мірных кангрэсаў»[1]. Адна з пяці Нобелеўскіх прэмій, заснаваных у 1895 годзе паводле запавету шведскага хіміка Альфрэда Нобеля, які памёр у 1896 годзе. Гэтыя прэміі прысуджаюцца за выдатныя заслугі ў галінах хіміі, фізікі, літаратуры, міру і фізіялогіі або медыцыны[2]. У адпаведнасці з запаветам Нобеля прэмія знаходзіцца ў падпарадкаванні Нарвежскага нобелеўскага камітэта і прысуджаецца камісіяй з пяці членаў, якія абіраюцца Парламентам Нарвегіі[3]. Лаўрэатамі першай Нобелеўскай прэміі міру ў 1901 годзе сталі Жан Дзюнан і Фрэдэрык Пасі. Кожны лаўрэат атрымлівае медаль, дыплом і грашовы прыз, які змяняецца з цягам часу[4]. У 1901 годзе Дзюнан і Пасі падзялілі 150 782 шведскія кроны, што ў снежні 2008 года было эквівалентна 7 731 004 шведскім кронам. Пачынаючы з 2001 года кожная грашовая ўзнагарода складала 10 мільёнаў шведскіх крон. Прэмія ўручаецца на штогадовай цырымоніі 10 снежня ў Осла ў прысутнасці караля Нарвегіі (адзіная Нобелеўская прэмія, якая не ўручаецца ў Стакгольме), у гадавіну смерці Альфрэда Нобеля[5].
Згодна са статутам Нобелеўскага фонду, вылучаць кандыдатаў могуць наступныя асобы:
Жан Анры Дзюнан — швейцарскі прадпрымальнік, 
Фрэдэрык Пасі — французскі эканаміст Элі Дзюкамен — швейцарскі журналіст, Шарль Альбер Гоба — швейцарскі правазнаўца
Уільям Рандал Крымер — брытанскі палітык.svg){kind=small}
Берта фон Зутнер — аўстрыйская пісьменніца
Тэадор Рузвельт — 26-ы прэзідэнт ЗША Луі Рэно — французскі юрыст, .svg){kind=small}
Эрнеста Тэадора Манета — італьянскі журналіст
Клас Понтус Арнальдсан — шведскі пісьменнік, журналіст. 
Фрэдрык Баер — дацкі пісьменнік, палітык.svg){kind=small}
Агюст Беернарт — бельгійскі палітык, Поль Анры Бенжамен д’Этурнель дэ Канстан — французскі дыпламат
Тобіас Асер — нідэрландскі палітычны дзеяч, Альфрэд Герман Фрыд — аўстрыйскі журналіст Эліу Рут — амерыканскі палітык, дзяржаўны дзеяч Анры Лафантэн — бельгійскі юрыст Томас Вудра Вільсан — 28-ы прэзідэнт ЗША Леон Буржуа — французскі палітык Карл Яльмар Бранцінг — першы прэм’ер-міністр Швецыі, 
Крысціян Ланге — нарвежскі палітык Фрыцьёф Нансен — нарвежскі палярны даследчык Чарлз Гейтс Даўэс — дзяржаўны, ваенны дзеяч ЗША, Джозеф Осцін Чэмберлен — брытанскі дзяржаўны і палітычны дзеяч
Густаў Штрэземан — нямецкі палітык, рэйхсканцлер Веймарская рэспублікі, Арыстыд Брыян — французскі дзяржаўны дзеяч Людвіг Квідэ — доктар філасофскіх навук, Фердынанд Эдуард Бюісон — французскі педагог Фрэнк Білінгс Келаг — амерыканскі дзяржаўны дзеяч. (Прысуджана ў 1930 годзе). Натан Сёдэрблюм — шведскі святар, экуменіст Джэйн Адамс — амерыканскі сацыёлаг, філосаф. Нікалас Мюрэй Батлер — амерыканскі педагог, палітычны дзеяч Ральф Норман Энджэл — амерыканскі журналіст Артур Хендэрсан — брытанскі палітык
Карлас Сааведра Ламас — аргенцінскі вучоны-правазнавец Роберт Сесіл — брытанскі юрыст Кордэл Хал — амерыканскі дзяржаўны дзеяч Эмілі Грын Болч — амерыканскі эканаміст, Джон Рэлей Мот — дзеяч пратэстантызма Джон Бойд Ор — брытанскі педагог, урач Ральф Банч — амерыканскі дыпламат Ліён Жуо — рэфармісцкі лідар прафсаюзнага руху Альберт Швейцэр — нямецкі філосаф, урач Джордж Маршал — амерыканскі ваенны дзеяч
Упраўленне Вярхоўнага камісара Арганізацыі Аб’яднаных Нацый па справах бежанцаў.svg){kind=small}
Лестэр Боўлс Пірсан — прэм’ер-міністр Канады Жорж Пір — бельгійскі дамініканец Філіп Ноэль-Бэйкер — брытанскі дыпламат, пацыфіст.svg){kind=small}
Альберт Лутулі — паўднёваафрыканскі палітык Даг Хамаршэльд — Генеральны сакратар ААН (пасмяротна) Лайнус Карл Полінг — амерыканскі хімік Марцін Лютэр Кінг — афраамерыканскі прапаведнік, лідар негвалтоўнага змагання з расізмам Дзіцячы фонд ААН Рэнэ Касэн — французскі юрыст Норман Эрнэст Барлоўг — амерыканскі аграном Вілі Брант — федэральны канцлер Германіі Генры Кісінджэр — дзяржаўны дзеяч, дыпламат ЗША
Шон Макбрайд — палітычны дзеяч Ірландыі, 
Эйсаку Сато — прэм’ер-міністр Японіі
Андрэй Дзмітрыевіч Сахараў — савецкі фізік, праваабаронца Бэці Уільямс, Мэйрыд Карыган — сузаснавальніцы Супольнасці мірных людзей
Анвар Садат — прэзідэнт Егіпта, 
Менахем Бегін — прэм’ер-міністр Ізраіля
Маці Тэрэза Адольфа Перэс Эсківель — аргенцінскі пісьменнік, архітэктар Упраўленне Вярхоўнага камісара Арганізацыі Аб’яднаных Нацый па справах бежанцаў Альва Мюрдаль — шведскі сацыёлаг, 
Альфонса Гарсія Роблес — міністр замежных спраў Мексікі
Лех Валенса — прэзідэнт Польшчы, стваральнік незалежнага прафсаюза «Салідарнасць» Дэсмонд Туту — англіканскі прапаведнік, барацьбіт з апартэідам Бернард Лаўн — амерыканскі ўрач, Урачы свету за прадухіленне ядзернай вайны Элі Візель — пісьменнік, грамадскі дзеяч
Оскар Арыяс Санчэс — прэзідэнт Коста-Рыкі Міратворчыя сілы ААН Далай-лама XIV Міхаіл Сяргеевіч Гарбачоў — прэзідэнт СССР
Аун Сан Су Чжы — м’янмскі палітычны дзеяч
Рыгаберта Менчу — праваабаронца Нельсан Мандэла — прэзідэнт ПАР, Фрэдэрык Вілем дэ Клерк — прэзідэнт ПАР (1989—1994)
Ясір Арафат, Шымон Перэс, Іцхак Рабін Джозеф Ротблат — радыёбіёлаг, Пагуошскі рух навукоўцаў
Карлуш Белу — біскуп рымска-каталіцкай царквы, 
Жазэ Рамуш-Орта — другі прэзідэнт Усходняга Тымора Джодзі Уільямс — амерыканская актывістка, выкладчыца. Міжнародны рух за забарону супрацьпяхотных мін Дэвід Трымбл — паўночнаірландскі палітык, Джон Х’юм — паўночнаірландскі палітык
Кім Дэ Джун — прэзідэнт Паўднёвай Карэі ААН і 
Кофі Анан Джэймс Эрл Картэр — 39-ы прэзідэнт ЗША
Шырын Эбадзі — іранская праваабаронца, юрыст
Вангары Маатаі — кенійскі грамадскі дзеяч Махамед аль-Барадэі і МАГАТЭ
Мухамад Юнус і Grameen Bank Альберт Гор — віцэ-прэзідэнт ЗША, Міжурадавая група экспертаў па змяненню клімату
Марці Ахцісаары — прэзідэнт Фінляндыі Барак Абама — 44-ы прэзідэнт ЗША
Лю Сяабо — кітайскі дысідэнт
Элен Джонсан-Серліф, Лейма Гбові, 
Тавакуль Карман
Еўрапейскі Саюз Кайлаш Сацьяртхі і 
Малала Юсуфзай
Квартэт нацыянальнага дыялогу ў Тунісе
Хуан Мануэль Сантас — прэзідэнт і былы міністр абароны Калумбіі
Дэніс Муквегэ — кангалезскі гінеколаг, 
Надзя Мурад — іракская езідская праваабаронца
Абій Ахмед Алі — прэм’ер-міністр Эфіопіі
Марыя Рэса, 
Дзімітрый Муратаў
Алесь Бяляцкі, Мемарыял, 
Цэнтр грамадзянскіх свабод Наргіз Махамадзі — іранская праваабаронца