МТ-ЛБ, ШТ-ЛБ (шматмэтавы транспарцёр (цягач) лёгкі браняваны, руск.: МТ-ЛБ - многоцелевой транспортёр (тягач) лёгкий бронированный, «Аб’ект 6») — савецкі плывучы бронетранспарцёр.
Створаны для транспартавання (перавозкі) людзей і грузаў, таксама шырока выкарыстоўваецца ў ролі артылерыйскага цягача (у некаторых часцях выкарыстоўваецца для перавозкі асабовага складу матарызаваных стралковыхпадраздзяленняў, хоць і не прызначаўся для гэтай ролі, у адрозненне ад прынятых раней на ўзбраенне БТР-60).
Прыняты на ўзбраенне ў 1964 годзе, выпускаўся на Харкаўскім трактарным заводзе. У наш час у Расійскай Федэрацыі шэраг мадыфікацый МТ-ЛБ вырабляецца на ААТ Мурамцеплавоз і на Рубцоўскім філіяле ААТ НПК «Уралвагонзавод» імя Ф. Э. Дзяржынскага.
МТ-ЛБ ужываўся савецкімі войскамі у Афганскай вайне, а пасля распаду СССР выкарыстоўваўся практычна ва ўсіх буйных узброеных канфліктах на постсавецкай прасторы. У значных колькасцях МТ-ЛБ таксама пастаўляўся саюзнікам СССР і нейтральным краінам, выкарыстоўваўся ў шэрагу рэгіянальных канфліктаў.
Выкарыстоўваўся як база для шэрагу машын спецыяльнага прызначэння, а шасі бронетранспарцёра выкарыстоўвалася для грамадзянскіх усюдыходаў. Хоць з сярэдзіны васьмідзесятых гадоў і сам МТ-ЛБ у варыянце без вежы і кулямётнага ўзбраення з поспехам выкарыстоўваўся ў народнай гаспадарцы ва ўмовах Крайняй Поўначы як усюдыход.
Мае мянушку «маталыга».
Пасля распаду СССР вытворчая база МТ-ЛБ засталася на тэрыторыі Украіны. На шасі гэтай машыны Харкаўскім трактарным заводам распрацаваны і выпускаецца грамадзянскі ўсюдыход ХТЗ-3Н.
У асяроддзі вайскоўцаў, якія маюць ускоснае ўяўленне пра гэту машыну, існуе меркаванне пра яе, як пра машыну нізкахуткаснай, слабаабароненай, са слабой агнявой моцай. Такі падыход да МТ-ЛБ заснаваны на параўнальным аналізе гэтай машыны з БМП і БТР. Хібна негатыўная адзнака МТ-ЛБ мае карані ў параўнанні яго характарыстак як баявой машыны пяхоты. Не прымаецца да ўвагі той факт, што МТ-ЛБ з аднаго боку і БМП, БТР з іншага боку — гэта зусім розныя класы вайсковай тэхнікі. У адрозненне ад БМП, БТР, БМД, пры праектаванні МТ-ЛБ не ставілася задачы стварыць баявую машыну падтрымкі пяхоты. Ён першапачаткова праектаваўся як усюдыход для транспарціроўкі грузаў, артылерыйскіх гармат, а таксама — як санітарная машына. З улікам прад’яўленых патрабаванняў, лёгкая браня і кулямёт Калашнікава разглядаюцца не як недахоп, а як добрая якасць. Фактычна, у адрозненне ад звычайнага армейскага грузавіка, функцыі якога ён выконвае, МТ-ЛБ мае гусенічны ход, што павялічвае яго праходнасць, процікулявую браню і кулямётнае ўзбраенне.
Цягач не прызначаны для выкарыстання ў наступальных мэтах. Кулямётнае ўзбраенне ён мае вылучна для ўласнай абароны. Досвед Афганскай вайны паказаў, што, апроч свайго прамога прызначэння, МТ-ЛБ мог у выпадку неабходнасці эфектыўна абараніць кулямётным агнём не толькі сябе, але і гарматныя разлікі, за якімі машына замацавана як цягач.
Савецкія і расійскія
МТ-ЛБ (Аб’ект 6) — базавы варыянт
МТ-ЛБВ — усюдыходны варыянт. Мадыфікацыя мае шырэйшыя тракавыя пасы і паніжаны ўдзельны ціск на грунт. Прызначана для арктычных рэгіёнаў.
МТ-ЛБВ-Н — шматмэтавы транспарцёр-цягач, адаптаваны для эксплуатацыі ў народнай гаспадарцы.
МТ-ЛБВ-НС «Алтай» — шматмэтавы транспарцёр-цягач, адаптаваны для эксплуатацыі ў народнай гаспадарцы.
МТ-ЛБВМ — версія з усталёўкай 12,7-мм зенітнага кулямётаНСВТ.
МТ-ЛБВМК — версія з усталёўкай 12,7-мм зенітнага кулямёта «Корд». Рухавік ЯМЗ-238ВМ, магутнасцю 240 л.с.
МТ-ЛБВМ1К — мадыфікацыя, прыстасаваная для працы на высакагор’і, з усталёўкай новага рухавіка ЯМЗ-238БЛ-1, магутнасцю 310 л.с., новай радыёстанцыяй і новым атапляльнікам.
МТ-ЛБМ (Аб’ект 6М) — сучасная мадыфікацыя, распрацавана ў ААТ «Мурамцеплавоз»
Аб’ект 6МБ3 — варыянт МТ-ЛБМ з усталяваннем 23-мм авіяцыйнай гарматыГШ-23у, 12,7-мм зенітнага кулямёта «Корд» і 30-мм аўтаматычнага гранатамёта АГС-30 «Атлант»
Аб’ект 6МБ4 — варыянт МТ-ЛБМ з усталяваннем 23-мм авіяцыйнай гарматы ГШ-23к, 12,7-мм зенітнага кулямёта «Корд» і 30-мм аўтаматычнага гранатамёта АГС-30 «Атлант»
МТ-ЛБМ1 (Аб’ект 6М1) — мадыфікацыя МТ-ЛБ з усталяваннем новага рухавіка ЯМЗ-238БЛ-1, магутнасцю 300—310 л.з., механічнай трансмісіі з гідрааб’ёмным механізмам кіравання завароткам
МТ-ЛБМ1А7 — варыянт з вежавай усталёўкай, якая адпавядае бронетранспарцёру БТР-80, з усталёўкай 7,62-мм кулямёта ПКТМ, 12,7-мм зенітнага кулямёта «Корд», 30-мм аўтаматычнага гранатамёта АГС-17 «Полымя» і ўсталявана сістэма 902В для пастаноўкі дымавых завес.
МТ-ЛБМ1Б2 — мадыфікацыя МТ-ЛБМ1 з ідэнтычным узбраеннем «Аб’екта 6МБ2»
МТ-ЛБМ2 (Аб’ект 6М2) — мадыфікацыя МТ-ЛБ ад «Курганмашзавода» з усталяваннем новага рухавіка і трансмісіі.
МТ-ЛБ-ЛПТ — лесапажарны трактар. Вытворца ААТ «Мурамцеплавоз».
Украінскія
МТ-ЛБР6 — БМП на шасі МТ-ЛБ з баявым модулем «ЗТМ-1». Узбраенне: 30-мм аўтаматычная гармата ЗТМ-1, 7,62-мм кулямёт КТ, дымавыя гранатамёты сістэмы 902Б «Хмара». Абароненасць экіпажа ўзмоцнена за кошт разнесенага бранявання і кевларавага падбівання, хадавая частка прычынена процікумулятыўнымі экранамі. Вытворца — Харкаўскі трактарны завод імя Сэрга Арджанікідзэ.
МТ-ЛБР7 — БМП на шасі МТ-ЛБ з баявым модулем «Штурм».[2] Узбраенне: 30-мм аўтаматычная гармата ЗТМ-1, спараны з ёй 7,62-мм кулямёт КТ-7,62, дзве пускавыя ўсталёўкі ПТУР 9М114М «Конкурс-М», 30-мм аўтаматычны гранатамёт, дымавыя гранатамёты. Абароненасць экіпажа ўзмоцнена за кошт разнесенага бранявання і кевларавага падбівання. Вытворца — Харкаўскі трактарны завод імя Сэрга Арджанікідзэ.
МТ-ЛБМШ — БМП на шасі МТ-ЛБ з баявым модулем «Шквал».[3] Узбраенне: 30-мм аўтаматычная гармата ЗТМ-1, спараны з ёй 7,62-мм кулямёт КТ-7,62, дзве процітанкавыя кіраваныя ракеты (ПТРК) «Бар’ер», 30-мм аўтаматычны гранатамёт, дымавыя гранатамёты.
Польскія
MT-LB — мадыфікацыя з усталяваннем 12,7-мм кулямётаДШКМ.
Швецкія
Pbv 401 — мадыфікацыя з усталяваннем 7,62-мм кулямётаKsp 58 ці Ksp 95
Казахстанскія
«Айбат» — самаходны мінамёт казахстанскай вытворчасці, распрацаваны ізраільскай фірмай «Солтам». Уяўляе сабою МТ-ЛБ, узброены мадэрнізаваным савецкім мінамётам 2Б11.
Савецкія і расійскія
МТП-ЛБ — машына тэхнічнай дапамогі. Вежавая ўсталёўка з кулямётам адсутнічаюць, на даху ўсталявана грузавая платформа
МТ-ЛБбу (Аб’ект 10) — падоўжаная версія, шасі мае 7 коўзанак з кожнага боку.
2К21-2 — самаходны мінамёт з усталяваннем 82-мм мінамёта 2Б14 «Паднос» і 12,7-мм зенітнага кулямёта «Корд»
2К32 «Панна» — самаходны мінамёт з усталёўкай 82-мм мінамёта 2Б24
Балгарскія
МТ-ЛБ АТ-І — гусенічны мінны загараджальнік
МТ-ЛБ МРХР — машына радыёхімічнай выведкі
МТ-ЛБ СЁЕ — баявая медыцынская машына
МТ-ЛБ ТМХ — самаходны мінамёт з 82-мм мінамётам М-37М
БМП-23 — баявая машына пяхоты, узброеная 23-мм аўтаматычнай гарматай2А14 і ПТРК9К11 «Малютка». У канструкцыі хадавой часткі выкарыстоўваюцца элементы МТ-ЛБ і 122-мм самаходнай гаўбіцы2С1 «Гваздзік»
TRI (Transporter Rozpoznania Inzynieryjnego) — інжынерная выведвальная машына
WEM Lotos — баявая медыцынская машына
WPT Mors — машына тэхнічнай дапамогі.
R-137T — перасоўная радыёстанцыя
ZWD-1 «Irys» — камандны пункт аўтаматызаванага комплексу «Irys».
MT-LB-23M «Krak» — зенітная самаходная ўсталёўка, узброеная 23-мм зенітнымі аўтаматамі (не пайшоў у серыю).
«Przebisnieg» — комплекс РЭБ, складаецца з трох машын:
SZ — станцыя радыёперашкод;
SR — станцыя распазнання;
WD krel — камандны пункт
«Opal-I»/«Opal-II» — мадэрнізацыя МТ-ЛБ са зменай корпуса, вадамётаў, усталёўкай новага рухавіка SW680/167/1 і вежкі з 12,7-мм зенітным кулямётамНСВТ[4] (не пайшоў у серыю)
ХТЗ-3Н — дэмілітарызаваны МТ-ЛБ. Транспартная гусенічная снегабалотаходавая машына, прызначаная для выканання транспартных і іншых адмысловых прац ва ўмовах бездарожжа і ў цяжкадаступных раёнах.[5] Вытворца — Харкаўскі трактарны завод імя Серго Арджанікідзэ.
ТГМ-126 — транспартная гусенічная машына на шасі МТ-ЛБ.[6] Вытворца — Харкаўскі аўтамабільны рамонтны завод.
Звесткі ў артыкуле або некаторых яго раздзелах пададзены станам на 2012 год
Балгарыя — 315 МТ-ЛБ, а таксама 687 адзінак тэхнікі на яго базе, па стане на 2012 год. Складзены кантракт на пастаўку ў Ірак 500 бронетранспарцёраў, з ліку якія здымаюцца з узбраення.[7]
Грузія — 66 МТ-ЛБ, з іх 21 на захоўванні, па стане на 2012 год
Узброены канфлікт у Прыднястроўе — Некаторая колькасць МТ-ЛБ знаходзіцца на ўзбраенні Прыднястроўскіх узброеных сіл. Удзельнічалі ў сакавіку 1992 года ў баях. Ужываліся таксама і з боку Малдавіі. На некаторыя машыны ўсталёўваліся ўсталёўкі ЗП-23-2[13]
Станцыя засечкі ядзерных выбухаў К-612-О на вучэннях часцей і падраздзяленняў войскаў радыяцыйнай, хімічнай і біялагічнай абароны на Шыханскім палігоне:
Сяргей Варанцоў..Асеція ў агні(нявызн.)(недаступная спасылка).«Франтавая ілюстрацыя», № 6, 2008. Ваенна-патрыятычны сайт «Адвага».Архівавана з першакрыніцы 24 красавіка 2014.
Лёгкі шматмэтавы гусенічны транспарцёр-цягач МТ-ЛБ. Тэхнічнае апісанне і інструкцыя па эксплуатацыі. 6.00.001ТО.— 4-е выданне, дапоўненае.— М.: Ваеннае выдавецтва, 1985.— 447с.