Армянскі абрад — адзін з усходніх літургічных абрадаў. Выкарыстоўваецца Армянскай апостальскай царквой і Армянскай каталіцкай царквой.
Армянскі абрад развіўся ў старажытнасці ў Арменіі пасля прыняцця краінай хрысціянства. У сваіх асноўных рысах абрад склаўся на працягу IV і V стагоддзяў. Выточным грунтам абраду былі сірыйскія і грэчаскія традыцыі, аднак армянскае набажэнства хутка набыло сваю спецыфіку, чаму спрыяў пераход на нацыянальную мову, якая ў V стагоддзі атрымала сваю пісьмовасць, а таксама вызначаны ізаляцыянізм Армянскай царквы ў першыя стагоддзі свайго існавання.
У V—VII стагоддзях на армянскую літургію адчувальна моцна паўплывала грэчаскае іерусалімскае набажэнства, што тлумачыцца ў тым ліку і наяўнасцю армянскай дыяспары ў Іерусаліме. У перыяд IX—XIII стагоддзяў армянскі абрад выпрабаваў уплыў візантыйскага набажэнства Канстанцінопальскага патрыярхату. У сярэднявечны перыяд, пачынаючы з эпохі крыжовых паходаў, у яго пракраўся шэраг элементаў лацінскага абраду.
Пасля ўтварэння ў Сярэднявеччы ўсходне-каталіцкай армянскай царквы, яна таксама выкарыстала ў набажэнстве армянскі абрад, але такі, што падпаў пад лацінізацыю. У XIX стагоддзі ў гэтай царкве ўзяла верх процілеглая тэндэнцыя на ачышчэнне армяна-каталіцкага набажэнства ад лацінскіх запазычанняў. Да канца XX стагоддзя ў набажэнстве Армянскай апостальскай і Армянскай каталіцкай цэркваў практычна зніклі разыходжанні. Армянскі абрад вылучаецца сярод іншых хрысціянскіх літургічных абрадаў тым, што на працягу ўсёй гісторыі свайго існавання выкарыстоўваўся толькі ў рамках адной нацыянальна-культурнай традыцыі.
Літургія армянскага абраду моцна змянялася на працягу гісторыі. З V стагоддзя асноўнай літургіяй армянскай царквы была літургія Рыгора Асветніка, перайначаны варыянт візантыйскай літургіі Васіля Вялікага. Нягледзячы на гэта ў цэрквы існавала вызначаная літургічная разнастайнасць, ужываліся ў набажэнстве і іншыя анафары. У X стагоддзі на армянскую мову была перакладзена літургія Васіля Вялікага ва ўжо развітай канстанцінопальскай форме, у XIII стагоддзі — літургія Іаана Залатавуста. У гэты ж перыяд на армянскую былі перакладзены і дзве анафары заходне-сірыйскага тыпу. Аднак, пачынаючы з X стагоддзя, галоўнай (а пачынаючы з XIII стагоддзя практычна адзінай) літургіяй армянскай царквы робіцца літургія Апанаса Вялікага, якая адрознівалася ад старажытнай літургіі Рыгора Асветніка моцным візантыйскім уплывам. Тэрмін «літургія Рыгора Асветніка» па традыцыі працягвае часам ужывацца ў адносінах да сучаснай літургіі армянскага абраду, нягледзячы на тое, што сучасная літургія моцна адрозніваецца ад спрадвечнай, створанай у IV стагоддзі[1]. Да запазычанняў з візантыйскага абраду ставяцца таемныя малітвы (асабліва антыфонныя) і такія элементы, як запытальная екценія, гімн «Адзінародны Сыну», Вялікі ўваход і Херувімская песня. Уплыў лацінскага абраду адбіўся ў практыцы старазапаветных чытанняў, месцазнаходжанні Знака веры і ўлучэнні лацінскай малітвы ў канец Літургіі абвешчаных.
Набажэнская мова армянскага абраду — грабар. Сярод характэрных асаблівасцей армянскага абраду — выкарыстанне ў таемстве Эўхарыстыі неразведзенага віна (армянскі — адзіны з хрысціянскіх абрадаў, які выкарыстоўвае неразведзенае віно) і праснакоў у якасці літургічнага хлеба. Служэнне на праснаках з'яўляецца не лацінскім запазычаннем, але спрадвечнай традыцыяй. У адрозненне ад дробных лацінскіх праснакоў — гостый, у літургіі Армянскай царквы выкарыстоўваецца адзін буйны праснак з аддрукаванай выявай Укрыжавання. Як і ў іншых Старажытнаўсходніх цэрквах, у літургіі армянскага абраду Трысвятое «Свяцей Божа, Свяцей Моцны, Свяцей Несмяротны, памілуй нас» спяваецца з прыбыткам, што адносіцца да якая святкуецца падзеі. Так на нядзельнай літургіі Тры святое звычайна спяваецца як «Свяцей Божа, Свяцей Моцны, Свяцей Несмяротны, што ўскрос з мёртвых, памілуй нас».
Адзенні святароў і літургічныя адзенні вельмі блізкія да візантыйскіх. Святар на літургіі абавязкова апранае мітру, падобную грэчаскай, а біскуп аналагічную лацінскай. Асаблівы прадмет літургічнага ўбору — сандалі, якія здымаюцца на перыяд Эўхарыстычнага канона і прычашчэння. Набажэнства можа суправаджацца гучаннем аргана і рыпід з бразготкамі.
Пры здзяйсненні крыжа ў армянскім абрадзе выкарыстоўваецца трохперсцевае складанне, а парадак здзяйснення знака такой — правую руку са складзенымі пальцамі прыкладваюць спачатку да лба, прамаўляючы: «У імя Бацькі», потым ледзь ніжэй грудзей са словамі: «і Сына», далей да левага боку грудзей: «і Духу», і да правага боку грудзей, са словамі: «Святога». Пасля гэтага далонь прыкладваецца да грудзей і прамаўляецца: «Амэн!».
У армянскім абрадзе выкарыстоўваюцца наступныя набажэнскія кнігі:
- Ч'ашоц (арм.: Ճաշոց) — біблейскія чытанні, аналагічны лекцыянарыю.
- Патарагатетр (арм.: Պատարագատետր) — чынаследаванне літургіі.
- Жамагірк (арм.: Ժամագիրք) — кніга гадзін, падобная з візантыйскім часоўнікам і лацінскім брэвіярыем.
- Маштоц (арм.: Մաշտոց) — трэбнік, утрымвае чынаследаванне таемстваў і іншых святадзействаў.
- Маштоц дзернадруц'ян (арм.: Մաշտոց ձեռնադրութեան) — трэбнік біскупа, складаецца са следаванняў хіратоній, дапаўняючы Маштоц.
У армянскім абрадзе існуе ўсталяваны Рыгорам Асветнікам пяцідзённы Перадавы пост, што пачынаецца за тры тыдні да Вялікага паста.
Армянская апостальская царква адзначае Раство Хрыстова і Хрышчэнне Госпадава 6 студзеня у адзін дзень пад агульнай назвай Богаяўленне. Армянская каталіцкая царква, як і Рымска-каталіцкая царква, 6 студзеня святкуе Богаяўленне, Каляды ж святкуе асобна — 25 снежня.
Набажэнства суткавага кола складаецца з 9 кананічных гадзін (следаванняў), але ў сучаснай практыцы звычайна служацца далёка не ўсе гадзіны.
Армянскія храмы валодаюць шэрагам асаблівасцей. Прастора храма падзяляецца на тры рознавялікія часткі. У асноўнай, ніжняй частцы храма знаходзяцца вернікі. Далей, на прыступку вышэй асноўнай прасторы храма, ідзе салея. Далей, на высокім алтары знаходзіцца Пасад. Справа ад Пасада (злева з боку вернікаў) у сцяне алтарнай апсіды знаходзіцца ніша для чары з Дарункамі, якія выносяцца на Пасад падчас літургіі.
Алтар з Пасадам адлучаецца ад астатняй часткі храма заслонай, які адкрываецца і зачыняецца адпаведна чыну набажэнства. У адрозненне ад візантыйскага абраду, дзе алтар зачынены іканастасам, армянская літургія праходзіць адкрыта. Толькі ў Вялікі пост Літургія служыцца пры зачыненай заслоне.
- Алымов В. А. Лекции по исторической литургике // Библиотека Якова Кротова
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
