Ордэн Ушакова

О́рдэн Ушако́ва — савецкая флотская ўзнагарода часоў Вялікай Айчыннай вайны.

Ордэн Ушакова
I ступені
II ступені
Краіна	СССР
Тып	ордэн
Каму ўручаецца	камандзіры Чырвонай Арміі і армій саюзнікаў СССР
Падставы ўзнагароджання	выбітныя поспехі ў справе кіравання флотам
Дата заснавання	3 сакавіка 1944
Статус	не ўручаецца
Статыстыка ўзнагароджанняў
Першае	16 мая 1944
Апошняе	1968
Колькасць	241 I ступень: 47, II ступень: 194
Чарговасць узнагарод
Старэйшая	I ступень: ордэн Суворава I ступені, II ступень: ордэн Суворава II ступені
Малодшая	I ступень: ордэн Кутузава I ступені, II ступень: ордэн Кутузава II ступені
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Заснаваны указам Прэзідыума ВС СССР ад 3.03.1944 аб заснаванні ваенных ордэнаў: ордэна Ушакова I і II ступені і ордэнам Нахімава I і II ступені, адначасова з ордэнам Нахімава спецыяльна для ўзнагароджання афіцэраў Ваенна-Марскога Флоту. Было вызначана старшынство ордэна Ушакова над ордэнам Нахімава і пастаўленыя ў адпаведнасці:

• флатаводчы ордэн Ушакова — палкаводніцкаму ордэну Суворава
• флатаводчы ордэн Нахімава — палкаводніцкаму ордэна Кутузава

Ордэн выкананы па праекту архітэктара М. А. Шэпілеўскага^[1].

Гісторыя

Першае ўзнагароджанне ордэнам Ушакова I ступені адбылося 16 мая 1944 года: яго былі ўдастоены камандзір брыгады падводных лодак Чарнаморскага флоту контр-адмірал П. І. Балбатуноў і камандуючы авіяцыяй Чарнаморскага флоту генерал-лейтэнант авіяцыі В. В. Ермачэнкаў, які пазней стаў кавалерам яшчэ аднаго ордэна Ушакова I ступені. Але уручаны ордэнскі знак № 1 быў камандуючаму Чырвонасцяжным Балтыйскім флотам віцэ-адміралу У. П. Трыбуцу, узнагароджанаму указам ад 22 ліпеня 1944 года, гэтым жа ўказам кавалерамі ордэна Ушакова I ступені стаў Наркам ВМФ адмірал флоту М. Г. Кузняцоў, яго намеснік адмірал І. С. Ісакаў і камандуючы Чарнаморскім флотам віцэ-адмірал П. С. Акцябрскі.

Усяго за гады вайны ордэнам Ушакова I ступені была ўзнагароджана 22 чалавекі, з іх 8 — двойчы: ужо згадвальныя М. Г. Кузняцоў, І. С. Ісакаў, П. С. Акцябрскі, У. П. Трыбуц, а таксама намеснікі Наркама ВМФ адміралы Л. М. Галер і Г. І. Леўчанка, камандуючы авіяцыяй ВМФ маршал авіяцыі С. Ф. Жаваранкаў і камандуючы Паўночным флотам адмірал А. Р. Галаўко. Акрамя таго, ордэна Ушакова I ступені былі ўдастоены 10 злучэнняў і частак ВМФ. Першымі з іх былі Чырвонасцяжная брыгада падводных лодак Паўночнага флоту і 9-я штурмавая авіяцыйная Ропшынская Чырвонасцяжная дывізія ВПС Чырванасцяжнага Балтыйскага флоту. Сярод узнагароджаных таксама Чырвонасцяжная Дняпроўская ваенная флатылія, 2-я Канстанцкая брыгада паляўнічых за падводнымі лодкамі Чарнаморскага флоту, а таксама тры брыгады тарпедных катараў. Пасля вайны ордэна Ушакова I ступені было ўдастоена Вышэйшае ваенна-марское вучылішча імя М. В. Фрунзе і іншыя часці. Кавалерамі двух ордэнаў Ушакова I ступені пасля вайны сталі былы камандуючы Дунайскай ваеннай флатыліяй віцэ-адмірал Г. М. Халасцякоў і марскія лётчыкі генерал-палкоўнік авіяцыі М. І. Самохін і генерал-лейтэнант авіяцыі В. В. Ермачэнкаў.

Ордэна Ушакова ІІ ступені былі ўдастоены 14 афіцэраў Паўночнага флоту ўказам ад 10 красавіка 1944 года. Гэта была група падводнікаў на чале з камандзірам брыгады падводных лодак (пазней таксама узнагароджанай ордэнам Ушакова, але I ступені) капітанам 1 рангу І. Колышкіным і група марскіх лётчыкаў. Знак ордэна II ступені № 1 атрымаў пазней камандуючы Кранштацкім марскім абарончым раёнам контр-адмірал Ю. Ф. Раль, далёкі сваяк вялікага Ф. Ф. Ушакова, які прыходзіўся дзядзькам прабабулі Ю. Ф. Раля. Вялікая група афіцэраў Чарнаморскага флоту была ўзнагароджана II ступенню ордэна указам ад 16 мая 1944 года за вызваленне Крыма.

Першымі ўзнагароджанымі ордэнам Ушакова ІІ ступені апынуліся: на Паўночным флоце — камандзір брыгады падводных лодак капітан 1 рангу І. А. Колышкін (10 красавіка 1944 года), на Чарнаморскім флоце — капітан-лейтэнант А. А. Глухаў (20 красавіка), на Балтыйскім флоце — капітан 2 рангу М. А. Белуш (26 чэрвеня).

Апошняе ўручэнне ордэна Ушакова адбылося ў 1968 годзе, калі яго I ступенню была ўзнагароджана Ваенна-марская акадэмія (цяпер імя Адмірала Флота Савецкага Саюза М. Г. Кузняцова). Усяго ордэн Ушакова I ступені быў уручаны 47 разоў, у тым ліку ўзнагароджання злучэнняў і часцей, у тым ліку 11 раз — другі раз. Ордэн Ушакова ІІ ступені ўручаўся 194 разы, у тым ліку 12 злучэнням і часцям ВМФ.

Ордэн захаваны ў сістэме узнагарод Расійскай Федэрацыі пастановай Вярхоўнага Савета РФ ад 20 сакавіка 1992 года № 2557-I.

Узнагароджаныя ордэнам Ушакова I ступені

Кавалеры 2 ордэнаў Ушакова I ступені — 11 чалавек (22 узнагароджання):

1. Адмірал Флоту Савецкага Саюза Мікалай Герасімавіч Кузняцоў
2. Адмірал Флоту Савецкага Саюза Іван Сцяпанавіч Ісакаў
3. Маршал авіяцыі Сямён Фёдаравіч Жаваранкаў
4. Адмірал Леў Міхайлавіч Галер
5. Адмірал Арсеній Рыгоравіч Галаўко
6. Адмірал Гардзей Іванавіч Леўчанка
7. Адмірал Піліп Сяргеевіч Акцябрскі
8. Адмірал Уладзімір Піліпавіч Трыбуц (у тым ліку ордэнам № 1)
9. Генерал-палкоўнік авіяцыі Міхаіл Іванавіч Самохін
10. Генерал-палкоўнік авіяцыі Васілій Васільевіч Ермачэнкаў
11. Віцэ-адмірал Георгій Мікітавіч Халасцякоў.

Адным ордэнам Ушакова I ступені ўзнагароджаны 15 чалавек:

1. Адмірал Флоту Савецкага Саюза Сяргей Георгіевіч Гаршкоў
2. Адмірал Павел Сяргеевіч Абанькін
3. Адмірал Уладзімір Аляксандравіч Андрэеў
4. Адмірал Уладзімір Антонавіч Алафузаў
5. Адмірал Мікалай Ігнатавіч Вінаградаў
6. Адмірал Сямён Ягоравіч Захараў
7. Адмірал Сцяпан Рыгоравіч Кучараў
8. Адмірал Мікалай Міхайлавіч Харламаў
9. Генерал-палкоўнік берагавой службы Сяргей Ільіч Вараб'ёў
10. Генерал-палкоўнік берагавой службы Іван Васільевіч Рогаў
11. Віцэ-адмірал Вісарыён Вісарыёнавіч Грыгор'еў
12. Віцэ-адмірал Аляксандр Сяргеевіч Фралоў
13. Генерал-лейтэнант авіяцыі Пётр Мікалаевіч Лямешка
14. Контр-адмірал Павел Іванавіч Балбатуноў
15. Адмірал сэр Рамсей Бертрам Хоўм (ВМС Вялікабрытаніі).

Злучэнні і навучальныя ўстановы ВМФ, узнагароджаныя ордэнам Ушакова I ступені — 10 узнагароджанняў:

1. Чырвонасцяжная брыгада падводных лодак Паўночнага флоту
2. Чырвонасцяжная брыгада тарпедных катэраў Паўночнага флоту (прысвоена найменне Пячэнгская)
3. Брыгада паляўнічых за падводнымі лодкамі Паўночнага флоту (прысвоена найменне Кіркянеская)
4. 9-я штурмавая авіяцыйная Ропшынская Чырвонасцяжная дывізія ВПС Чырванасцяжнага Балтыйскага флоту
5. Чырвонасцяжная Дняпроўская флатылія
6. 2-я Канстанцкая брыгада падводных лодак Чарнаморскага флоту
7. 1-я брыгада тралення Чарнаморскага флота
8. Зее-Бурэйская брыгада рачных караблёў Чырванасцяжнай Амурскай Флатыліі (прысвоена найменне 4-я Амурская)
9. Вышэйшае ваенна-марское ордэна Леніна Чырванасцяжнае вучылішча імя М. В. Фрунзе (1951).
10. Ваенна-марская ордэна Леніна акадэмія (1968).

У агульнай складанасці ордэнамі Ушакова I ступені былі ўзнагароджаны: Адміралы Флоту Савецкага Саюза — 3 , маршал авіяцыі — 1, адміралы — 12, генерал-палкоўнікі — 4, віцэ-адміралы — 4, генерал-лейтэнант — 1, контр-адмірал — 1, адмірал ВМС Вялікабрытаніі — 1, злучэнняў ВМФ — 8, навучальных устаноў ВМФ — 2.

Статут ордэна

Ордэнам Ушакова ўзнагароджваліся афіцэры Ваенна-Марскога Флоту за выдатныя поспехі ў распрацоўцы, правядзенні і забеспячэнні марскіх актыўных аперацый, у выніку чаго ў баях за Радзіму была дасягнута перамога над колькасна праўзыходзячым ворагам.

Узнагароджанне ордэнам Ушакова ажыццяўлялася указам Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР. Ордэн Ушакова складаўся з двух ступеняў: I і II ступені. Вышэйшай ступенню ордэна з'яўлялася I ступень.

Ордэнам Ушакова I ступені ўзнагароджваліся афіцэры Ваенна-Марскога Флоту:

• За выдатную арганізацыю і правядзенне аперацыі супраць праціўніка ў моры і супраць яго ўзбярэжжа, дасягнутыя поспехі ў знішчэнні сіл флоту праціўніка або яго берагавых баз і ўмацаванняў у выніку раптоўнага і рашучага нанясення удараў, заснаваных на поўным узаемадзеянні ўсіх сіл і сродкаў флоту;
• За выдатна арганізаваную і паспяхова завершаную марскую аперацыю на камунікацыях праціўніка, якая прывяла да гібелі значнай колькасці яго ваенных караблёў і транспартаў;
• За праява ініцыятывы і рашучасці ў кіраўніцтве аперацыяй або боем, у выніку чаго разгромлены колькасна праўзыходзячы праціўнік, а свае сілы захавалі баяздольнасць і цалкам вырашылі пастаўленую задачу;
• За ўмела і скрытна арганізаваную і праведзеную буйную дэсантную аперацыю, у выніку якой дэсант выканаў галоўную задачу на ўзбярэжжы праціўніка пры найменшых стратах сваіх сіл.

Ордэнам Ушакова ІІ ступені ўзнагароджваліся афіцэры Ваенна-Марскога Флоту:

• За выдатнае кіраўніцтва і паспяховыя дзеянні пры баі ў моры з колькасна пераўзыходзячым праціўнікам, якія прывялі да знішчэння значных яго сіл;
• За ўмелыя, імклівыя і смелыя набегавыя дзеянні па базах і берагавых аб'ектах праціўніка, у выніку чаго знішчаны буйныя сілы і сродкі праціўніка;
• За паспяховыя і дзёрзкія дзеянні на камунікацыях праціўніка, якія прывялі да знішчэння яго каштоўных караблёў і транспартаў пры моцным канваіраваніі і лічбавай перавазе праціўніка ў баі;
• За выдатную арганізацыю і кіраўніцтва часткай сіл флоту, якія прымаюць удзел у буйной дэсантнай аперацыі, або за добра арганізаваную і паспяхова праведзеную аперацыю па высадцы тактычнага дэсанту;
• За паспяховае выкананне баявога задання, умелую і выразную арганізацыю ўзаемадзеяння ўсіх сіл і сродкаў флоту ў баі, якая прывяла да знішчэння значных сіл праціўніка;
• За выдатнае кіраўніцтва забеспячэннем аперацый, якое прывяло да буйных баявых поспехаў.

Ордэн Ушакова I і II ступені носіцца на правым баку грудзей пасля ордэна Суворава адпаведных ступеняў.

Асаблівасці ордэна

Уласна знак ордэна складаецца з трох частак. Першай, асноўнай часткай, з'яўляецца пяціканцовая штралавая зорка, выкананая з плаціны. Другой часткай з'яўляецца срэбны якар з ланцугом, які мацуецца да асноўнай плацінавай зоркі чатырма заклёпкамі. Трэцяй часткай з'яўляецца круглявы залаты медальён з барэльефам Ушакова, пакрыты блакітны эмаллю. Медальён мацуецца да сярэбранага якара пры дапамозе двух заклёпак. Чацвёртай часткай можна лічыць круглявую прыціскную гайку, дыяметрам 33 мм.

На рэверсе плацінавая зорка мае адтуліну круглявай формы. Праз адтуліну бачная ўнутраная паверхня накладной срэбнай часткі (якар з ланцугом). Адтуліна ў плацінавай зоркі не з'яўляецца суцэльнай. Тры плацінавыя перамычкі (размешчаны на 12, 4 і 8 гадзін па цыферблаце), якія злучаюць у цэнтры адтуліны, вакол срэбнага наразнога штыфта, падзяляюць адтуліну на тры аднолькавых сегмента.

На рэверсе шэсць заклёпак. Па краю круглай адтуліны, на плацінавай зоркі, размешчаны чатыры заклёпкі, утрымліваючыя срэбны малюнак якара з ланцугом. Заклёпкі размешчаны на 12, 3, 6 і 9 гадзін па цыферблаце. Яшчэ дзве заклёпкі (утрымліваюць залаты цэнтральны медальён) знаходзяцца ў межах цэнтральнага круга. Першая размешчана непасрэдна над наразным штыфтам, прама на верхняй плацінавай перамычцы (на 12 гадзін). Другая размешчана пад наразным штыфтам і назіраецца на срэбнай часткі праз ніжні сегмент адтуліны цэнтральнага круга (на 6 гадзін).

Кляймо «МАНЕТНЫ ДВОР» на рэверсе выканана штампаванымі літарамі ў адзін радок і размешчана гарызантальна ў аснове верхняга прамяня плацінавай зоркі (паміж краем цэнтральнага круглай адтуліны і верхняй заклёпкі на 12 гадзін). Нумар ордэна наносіўся на рэверсе ўручную шціхелем і размяшчаўся на правым ніжнім промні плацінавай зоркі па дыяганалі знізу ўверх (на 5 гадзін).

Мінімальны вядомы нумар ордэна — 3, максімальны — 29.

Ордэн другой ступені па памерах, канструкцыі і малюнку практычна аналагічны ордэна першай ступені, аднак адрозніваецца матэрыялам вырабу. Так, штралавая зорка выканана з золата. Цэнтральны медальён, а таксама якар з ланцугом выкананы з срэбра. Эмаль у цэнтральным крузе сіняга колеру. У адрозненне ад ордэна першай ступені, маленькі серп і молат, размешчаны пад барэльефам Ушакова, не мае па баках лаўрова-дубовых галін. Кляймо манетнага двара і серыйны нумар на адваротным баку размешчаны і выкананы аналагічна ордэну першай ступені.

У залежнасці ад размяшчэння заклёпак на рэверсе можна вылучыць два варыянты ордэна другой ступені. Мінімальны вядомы нумар для абодвух варыянтаў ордэна Ушакова ІІ ступені — 4, максімальны — 485.

Ордэн у Расійскай Федэрацыі

Ордэн быў захаваны ў сістэме узнагарод Расійскай Федэрацыі пастановай Вярхоўнага Савета Расійскай Федэрацыі ад 20 сакавіка 1992 года № 2557, аднак як ўзнагарода Расійскай Федэрацыі да 2010 года не меў статусу і афіцыйнага апісання.^[2]

Галерэя

• Орден на марках СССР
• 
  Марка СССР, 1945 г.

Зноскі

1. Балязин В. Н. За подвиг ратный и трудовой. — М: Просвещение, 1987. — С. 163.
2. Награды Российской Федерации переходного периода 1992-1994 гг.

Спасылкі

• Ордэн Ушакова
• Фатаграфіі знакаў ордэна абодвух ступеняў Архівавана 9 лістапада 2010.
• Поўны спіс кавалераў ордэна Ушакова I ступені Архівавана 8 лістапада 2016.
• Кавалеры ордэна Ушакова ІІ ступені і нумары іх ордэнаў