Канюшына лугавая[1][2][3] (Trifolium praténse) — расліна з роду Канюшына (Trifolium), сямейства Бабовыя (Fabaceae), падсямейства Матыльковыя (Faboideae).
| Канюшына лугавая | |||||||||||||||||||||||||
 | |||||||||||||||||||||||||
| Навуковая класіфікацыя | |||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
прамежныя рангі
| |||||||||||||||||||||||||
| Міжнародная навуковая назва | |||||||||||||||||||||||||
|
Trifolium pratense typus L. | |||||||||||||||||||||||||
| Ахоўны статус | |||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||
Назва
Канюшына лугавая, валашок, дзенцяліна, канічына[4], красная дзятліна, чырвоная дзяццеліна[5][6], канюшына[7], красная курыга, курыжка, тройца, цацкі[4].
Батанічнае апісанне
Канюшына лугавая— двухгадовая, але часцей шматгадовая травяністая расліна, дасягае ў вышыню 15-55 см.
Галінастыя сцёблы прыўздымаюцца.
Лісце трайчатае, з шырокаяйкападобнымі дробназубчастымі долямі, лісточкі па краях суцэльныя, з далікатнымі вейчыкамі па краях.
Суквецці галоўкі друзлыя, шарападобныя, часта сядзяць парамі і нярэдка прыкрытыя двума верхнімі лістамі. Вяночак чырвоны, зрэдку белы або неаднакаляровы; чашачка з дзесяццю жылкамі.
Плод — яйкападобны, аднанасенны боб; насенне то круглявае, то вуглаватае, то жаўтлява-чырвоныя, то фіялетавае.
Цвіце ў чэрвені-верасні. Плады спеюць у жніўні-кастрычніку.
Размнажаецца як насеннем, так і вегетатыўна.
Распаўсюджанне і экалогія
Расце на ўсёй тэрыторыі Еўропы, у Паўночнай Афрыцы (Алжыр, Марока, Туніс), Заходняй і Сярэдняй Азіі. На тэрыторыі Расіі сустракаецца ў еўрапейскай частцы, Сібіры, на Далёкім Усходзе і Камчатцы.
Расце на сярэднеўвільготненых лугах, лясных палянах, уздоўж палёў і дарог.
Хімічны склад
У зялёнай масе ўтрымліваюцца эфірныя і тлустыя алеі, дубільныя рэчывы, гліказіды трыфалін і ізатрыфалін, арганічныя кіслоты (п-кумаравая, саліцылавая, кетаглутаравая), сітастэролы, ізафлавоны, смолы, вітаміны (аскарбінавая кіслата, тыямін, рыбафлавін, каратын, такаферол). У перыяд цвіцення ў надземнай частцы змяшчаецца бялок (20-25 %), тлушчы (2,5—3,5 %), каратын (да 0,01 %), аскарбінавая кіслата (да 0, 12 %), свабодныя амінакіслоты (да 1,5 %), абалоніна (24-26 %), безазоцістыя экстрактыўныя рэчывы (больш за 40 %), солі кальцыя і фосфару. У траве і кветках знойдзены флавоны і флаванолы (кемпферол, кверцэцін, праталецін і інш.), ізафлавоны (геністэін, фармонанецін і інш.).
У лісці змяшчаецца маакіаін — флаваноіды з групы птэракарпанаў, які валодае фунгіцыднымі ўласцівасцямі[8].
У каранях пасля скошвання надземнай часткі назапашваецца да 150 кг/га азоту.
Змест эфірнага алею ў кветках дасягае 0,03 %, у яго склад уваходзяць фурфурол і метылавакіслы кумарын.
У насенні выяўлена да 12 % паўвысыхальнага тлустага алею.
Хваробы і шкоднікі
- Кветкавая цвіль — грыбковае захворванне, якое паражае розныя віды канюшыны, наносіць страты насенняводству.
Класіфікацыя
Від Канюшына лугавая уваходзіць у род Канюшына (Trifolium) трыбу Trifolieae падсямейства Матыльковыя (Faboideae) сямейства Бабовыя (Fabaceae).
| яшчэ 3 сямействы (па Сістэме APG II) |
яшчэ 27 трыб | яшчэ каля 300 відаў | ||||||||||||||||||
| парадак Бабовакветныя | падсямейства Матыльковыя | род Канюшына | ||||||||||||||||||
| аддзел Кветкавыя, ці Пакрытанасенныя | сямейства Бабовыя | трыба Trifolieae | від Канюшына лугавая | |||||||||||||||||
| яшчэ 45 парадкаў (па Сістэме APG II) | яшчэ 2 падсямействы | яшчэ 5 родаў | ||||||||||||||||||
Разнавіднасці
Вылучаюць некалькі разнавіднасцяў гэтага віду:
- Trifolium pratense var. americanum Harz
- Trifolium pratense var. frigidum auct. non Gaudin
- Trifolium pratense var. maritimum Zabel
- Trifolium pratense var. parviflorum Bab.
- Trifolium pratense var. perenne
- Trifolium pratense var. pratense
- Trifolium pratense var. sativum Schreb. — Канюшына чырвоная, або культурная[9]
- Trifolium pratense var. villosum
 |  |  |  | |||||||
Злева направа. Агульны выгляд. Лісце. Кветка. Насенне. | ||||||||||
Значэнне і прымяненне
З лісця атрымліваюць вітамінныя канцэнтраты. Эфірны алей ўжываюць у араматычных кампазіцыях.
З лісця рыхтуюць салаты, імі запраўляюць зялёныя супы, бацвінню. Сухое расцёртае лісце ў мінулым дадавалі да мукі пры выпечцы жытняга хлеба, а таксама выкарыстоўвалі для падрыхтоўкі соусаў і пры вытворчасці сыроў. На Каўказе маладыя кветкавыя галоўкі, якія яшчэ не распускіліся, квасяць, як капусту і дадаюць у зялёныя салаты.
З’яўляецца адной з найбольш каштоўных кармавых траў. Па пажыўнасці сена яна амаль не саступае люцэрне. Расліна шырока выкарыстоўваецца на зялёны корм, для нарыхтоўкі сена, сенажу і сіласу. Пасля ўборкі насення салома ідзе на корм. Назапашаны ў каранях азот застаецца ў глебе пасля заворвання, што спрыяе павышэнню ўрадлівасці палёў. Шырока культывуецца як кармавая расліна. З каранёў выдзелена антыгрыбковае рэчыва — трыфалірызін.
Каштоўны меданос, але нектар даступны толькі пчолам з доўгім хабатком, таму Мёдапрадуктыўнасць складае ўсяго 6 кг мёду з гектара пасеваў[10]. Мёд ставіцца да лепшых гатункаў, доўга не зацукрываецца.
Крыніцы
Літаратура
Спасылкі
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
