Джон фон Нейман

Джон фон Нейман (англ.: John von Neumann; або Іаган фон Нейман, ням.: Johann von Neumann; пры нараджэнні Янаш Лаёш Нейман, венг.: Neumann János Lajos; 28 снежня 1903, Будапешт — 8 лютага 1957, Вашынгтон) — венгра-амерыканскі матэматык, які зрабіў важны ўклад у квантавую фізіку, квантавую логіку, функцыянальны аналіз, тэорыю мностваў, інфарматыку, эканоміку і іншыя галіны навукі. Найбольш вядомы як прабацька сучаснай архітэктуры камп’ютараў (так званая архітэктура фон Неймана), ужываннем тэорыі аператараў да квантавай механікі (алгебра фон Неймана), а таксама як удзельнік Манхэтэнскага праекта і як стваральнік тэорыі гульняў і канцэпцыі клеткавых аўтаматаў.

Джон фон Нейман
англ.: John von Neumann
Джон фон Нейман у 1940-я
Дата нараджэння	28 снежня 1903(1903-12-28)[1][2][…]
Месца нараджэння	Будапешт, Каралеўства Венгрыя[d], Аўстра-Венгрыя[3]
Дата смерці	8 лютага 1957(1957-02-08)[4][1][…] (53 гады)
Месца смерці	Walter Reed Army Medical Center[d], Вашынгтон, акруга Калумбія[d], ЗША[5][6]
Месца пахавання	Прынстанскія могілкі[d][7]
Грамадзянства	Венгрыя  ЗША[8]
Бацька	Max von Neumann[d]
Маці	Margaret Neumann[d]
Жонка	Mariette Kövesi[d][9] і Klara Dan von Neumann[d][10]
Дзеці	Marina von Neumann Whitman[d]
Род дзейнасці	матэматык, спецыяліст у галіне інфарматыкі, фізік, эканаміст, выкладчык універсітэта
Навуковая сфера	функцыянальны аналіз[11], operator theory[d], матэматыка[11], фізіка[11], тэорыя гульняў[11], cellular automaton[d][11], тэорыя мностваў[11], квантавая фізіка[11], nuclear bomb[d][11] і інфарматыка[d][11]
Месца працы	Прынстанскі ўніверсітэт[10] Універсітэт Фрыдрыха-Вільгельма[d][10] Камісія па атамнай энергіі ЗША[8] Гамбургскі ўніверсітэт[10] Інстытут перспектыўных даследаванняў[d][10] Armed Forces Special Weapons Project[d][10] Ballistic Research Laboratory[d][10] Naval Ordnance Laboratory[d][10] Лос-Аламаская нацыянальная лабараторыя[d][10]
Альма-матар	Fasori Gimnázium[d] (1921)[10] Універсітэт Фрыдрыха-Вільгельма[d] (1923)[10] Швейцарская вышэйшая тэхнічная школа Цюрыха (1925) Будапешцкі ўніверсітэт (1926)[10] Гётынгенскі ўніверсітэт (1927)[10]
Навуковы кіраўнік	Ліпат Феер[d]
Член у	Нацыянальная акадэмія навук ЗША[12] Амерыканская акадэмія мастацтваў і навук[13] Амерыканскае філасофскае таварыства[14] Нідэрландская каралеўская акадэмія навук Нацыянальная акадэмія дэі Лінчэі[14] Лонданскае матэматычнае таварыства[15] Інстытут матэматычнай статыстыкі[d][16] Эканаметрычнае таварыства[d][17] Камісія па атамнай энергіі ЗША (1957)[18]
Узнагароды	медаль Карла-Густава Росбі[d] (1956) прэмія імя Бохера[d] (1938) Гібсаўская лекцыя[d] (1947) Сіліманаўская лекцыя[d] (1955) прэмія Эйнштэйна[d] (1956) Чалавек года паводле Financial Times[d] (1999) член Інстытута матэматычнай статыстыкі[d] (1945) член Эканаметрычнага таварыства[d] (1947)
Цытаты ў Вікіцытатніку
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Таксама вядомасць Джон фон Нейман заслужыў як вынаходнік, паліглот і энцыклапедыст.

У гонар Джона фон Неймана названы кратар на Месяцы.

Асобныя навуковыя працы

• 1923. On the introduction of transfinite numbers, 346-54.
• 1925. An axiomatization of set theory, 393—413.
• 1932. Mathematical Foundations of Quantum Mechanics, Beyer, R. T., trans., Princeton Univ. Press. 1996 edition: ISBN 0-691-02893-1.
• 1944. Theory of Games and Economic Behavior, with Morgenstern, O., Princeton Univ. Press, online at archive.org. 2007 edition: ISBN 978-0-691-13061-3.
• 1945. First Draft of a Report on the EDVAC TheFirstDraft.pdf Архівавана 3 мая 2011.
• 1963. Collected Works of John von Neumann, Taub, A. H., ed., Pergamon Press. ISBN 0-08-009566-6
• 1966. Theory of Self-Reproducing Automata, Burks, A. W., ed., University of Illinois Press. ISBN 0-598-37798-0

Зноскі

1. MacTutor History of Mathematics archive — 1994. Праверана 22 жніўня 2017.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q547473'></a>
2. John von Neumann // Biografisch Portaal — 2009. Праверана 9 кастрычніка 2017.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q1868372'></a>
3. Нейман Джон фон // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969. Праверана 26 лютага 2017.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q5061737'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q17378135'></a>
4. Нейман Джон фон // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969. Праверана 28 верасня 2015.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q5061737'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q17378135'></a>
5. Нейман Джон фон // Нейман Джон фон / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969. Праверана 28 верасня 2015.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q5061737'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q17378135'></a>
6. Macrae N. John von Neumann: The Scientific Genius Who Pioneered the Modern Computer, Game Theory, Nuclear Deterrence, and Much More — 1992. — С. 380. — ISBN 0-679-41308-1

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q7052559'></a>
7. http://www.cemeteryregister.com/search.asp?id=NJ_PRINCETON
8. John von Neumann — Нацыянальная акадэмія навук ЗША.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q270794'></a>
9. John Louis von Neumann // https://home.csulb.edu/~cwallis/labs/computability/vn.html Праверана 20 снежня 2023.
10. MacTutor History of Mathematics archive — 1994.

    <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q547473'></a>
11. Czech National Authority Database Праверана 7 лістапада 2022.

    <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q13550863'></a>
12. http://www.nasonline.org/member-directory/deceased-members/20000935.html Праверана 20 лютага 2022.
13. https://www.amacad.org/sites/default/files/academy/multimedia/pdfs/publications/bookofmembers/electionIndex1900-1949.pdf Праверана 20 лютага 2022.
14. NNDB — 2002.

    <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q1373513'></a>
15. LONDON MATHEMATICAL SOCIETY HONORARY MEMBERS // https://www.lms.ac.uk/sites/default/files/HONORARY%20MEMBERS_0.pdf Праверана 20 лютага 2022.
16. Scientific Legacy Database — Institute of Mathematical Statistics. Праверана 16 снежня 2022.

    <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q1665167'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q115731647'></a>
17. https://www.econometricsociety.org/society/organization-and-governance/fellows/memoriam Праверана 6 красавіка 2023.
18. NNDB — 2002. Праверана 20 снежня 2023.

    <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q1373513'></a>

Літаратура

• Steve Heims. John Von Neumann and Norbert Wiener: from mathematics to the technologies of life and death. — MIT Press, 1980. — 568 p. — ISBN 0262081059.
• William Aspray. John von Neumann and the Origins of Modern Computing. — MIT Press, 1990. — 376 p. — ISBN 0262011212. (англ.)
• Данилов Ю. А.. Джон фон Нейман. — М.:Знание, 1981.
• Norman Macrae. John von Neumann: The Scientific Genius who Pioneered the Modern Computer, Game Theory, Nuclear Deterrence, and Much More, Random House, 1992. Перавыдадзена AMS у 2008 г. (англ.)
• Монастырский М. И. Джон фон Нейман — математик и человек. // Историко-математические исследования. — М.: Янус-К, 2006. — № 46 (11). — С. 240—266. (руск.)
• «Bulletin of the American Mathematical Society», 1958, v. 64, № 3, pt 2. (англ.)

Гл. таксама

• Архітэктура фон Неймана
• Зонд фон Неймана

Спасылкі

• Guenter Albrecht-Buehler. Cell Intelligence.
• Профіль Неймана на Google Scholar