Генеральны камісарыят «Беларусь»

Генеральны камісарыят «Беларусь» (ням.: Generalkommissariat Weißruthenien) — вышэйшы орган акупацыйнай цывільнай адміністрацыі на тэрыторыі генеральнай акругі «Беларусь». Першапачаткова размяшчаўся ў будынку на плошча Свабоды, у чэрвені 1943 года пераехаў у дабудаваны будынак на цяперашняй вуліцы Карла Маркса^[1].

Былы Дом прафсаюзаў у Менску, у якім размяшчаўся Генеральны камісарыят да 1943 года

З чэрвеня 1943 года Генеральны камісарыят размяшчаўся ў дабудаваным немцамі будынку, які да вайны будаваўся для ЦК КПБ

Генеральны камісарыят у 1943 годзе

Апісанне

Генеральны камісарыят «Беларусь» створаны ў канцы ліпеня-жніўні 1941 года. Складаўся з 5 галоўных аддзелаў: палітыкі, упраўлення, гаспадаркі, тэхнікі, працы (з 1944). Склад апарата камплектаваўся з прадстаўнікоў нямецкай нацыянальнасці. Да 1944 года ў ім былі дзевяць аддзелаў:

• аддзел палітыкі і прапаганды
• аддзел прэсы
• аддзел прамысловасці
• аддзел сельскай гаспадаркі і харчу
• аддзел лесу і драўніны
• аддзел выкарыстання
• аддзел рабочай сілы
• аддзел права
• аддзел культуры
• аддзел аховы здароўя і ветэрынарыі.

Кіраўніком Генеральнага камісарыята Беларусь з 1 верасня 1941 быў былы гаўляйтар НСДАП з Брандэнбурга Вільгельм Кубэ. 22 верасня 1943 года Кубэ быў забіты ў выніку замаху, арганізаванага партызанамі, і яго пасаду часова заняў намеснік Вышэйшага начальніка СС і паліцыі Цэнтральнай Расіі, групенфюрар СС Курт фон Готберг (27 верасня 1943^[2] — чэрвень 1944). Дэ-факта да 30 сакавіка 1944 года Генеральны камісарыят кіраваўся з Рыгі.

Генеральнаму камісарыяту непасрэдна падпарадкоўваліся абласныя камісарыяты, гарадскі камісарыят Менска, сілы паліцыі, бяспекі і СД. Яму падпарадкоўваліся пяць галоўных камісарыятаў (гаўпткамісарыяты), пяць гарадскіх (штаткамісарыяты) і 37 раённых (гебітскамісарыяты)^[3]:

• Галоўны камісарыят Мінск (Гарадскі камісарыят Мінск, раённыя камісарыяты Глыбокае, Вілейка, Барысаў, Слуцк, Старыя Дарогі, Мінск-Ланд і Глуск)
• Галоўны камісарыят Баранавічы (Раённыя камісарыяты Гродна, Ліда, Юрацішкі, Навагрудак, Ваўкавыск, Слонім, Баранавічы, Стоўбцы, Ганцавічы, Целяханы і Бяроза-Картузская)
• Галоўны камісарыят Віцебск (Гарадскі камісарыят Віцебск, раённыя камісарыяты Дрыса, Полацк, Лепель, Гарадок, Езярышча, Віцебск-Ланд, Бешанковічы, Талачын і Орша)
• Галоўны камісарыят Магілёў (Гарадскія камісарыяты Магілёў і Бабруйск, раённыя камісарыяты Бабруйск-Ланд, Магілёў, Горкі, Клімавічы і Жлобін)
• Галоўны камісарыят Смаленск (Гарадскі камісарыят Смаленск, раённыя камісарыяты Невель, Смаленск-Ланд, Ярцава, Рослаўль і Жукоўка)

Генеральны камісарыят «Беларусь» ажыццяўляў палітыку, скіраваную на найбольш эфектыўнае выкарыстанне эканамічнага патэнцыялу, людскіх і матэрыяльных рэсурсаў акупаванай тэрыторыі ў інтарэсах нацысцкай Германіі, праводзіў розныя палітычныя і ідэалагічныя мерапрыемствы, асабліва ў рамках палітыкі вайсрутэнізацыі.

Кіраўніцтва Генеральнага камісарыята мела дачыненне да злачынстваў супраць грамадзянскага насельніцтва, у тым ліку і да знішчэння яўрэяў: так, яно складала спісы жыхароў яўрэйскага паходжання і падавала іх генералу вермахта, барону Густаву фон Бехтальсгайму^[de], які кіраваў масавымі расстрэламі. Некаторыя з членаў Генеральнага камісарыята не праследваліся: пасля вайны глава аддзела сельскай гаспадаркі і харчу Гайнц Рудальф^[de] спакойна заняў пасаду сацыяльнага міністра ў Ніжняй Саксоніі, лічачы, што не здзейсніў нічога супрацьпраўнага, «змяніўшы пісталет-кулямёт на пяро»^[4].

Спыніў сваё існаванне ў чэрвені 1944 года пасля вызвалення Беларусі савецкімі войскамі.

Зноскі

1. ГАЎЛЯЙТЭР КУБЭ ЖЫЎ У БУДУЧЫМ МУЗЕI ВАВ I ПРАЦАВАЎ У ГМАХУ АДМІНІСТРАЦЫІ ПРЭЗІДЭНТА (нявызн.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 24 студзеня 2022. Праверана 23 лютага 2020.
2. Territoriale Veränderungen in Deutschland und deutsch verwalteten Gebieten (ням.)
3. Generalkommissar für Weißruthenien in Minsk. Das Bundesarchiv (ням.)
4. Das große Morden. Der Spiegel. 13.12.1999. Von Wiegrefe, Klaus (ням.)