Крупэ

Крупэ (польск.: Krupe) — вёска ў Польшчы, Люблінскага ваяводства Красныстаўскага павета, у складзе гміны Красныстаў. У 1975—1998 гадах гэтая тэрыторыя была правінцыяй горада Хэлм (Холмская зямля). У сяле Крупэ ёсць Гімназія сярэдняй і пачатковай школы № 5^[2]. Сяло размешчана ў 10 км на поўнач ад г. Красныстава і ў 20 км на паўднёвы захад ад г. Хелма (Холмская зямля). Праз сяло праходзіць ваяводская аўтатраса № 812. — Замак Крупэ знаходзіцца па дарозе «Красныстаў-Рэёк».

Вёска Крупэ польск.: Krupe Краіна  Польшча Ваяводства Люблінскае Павет Краснастаўскі Гміна Красныстаў Каардынаты 51°02′ пн. ш. 23°14′ у. д.HGЯO Першая згадка 1470 Вышыня цэнтра 190 м Насельніцтва 677 чал. (31 сакавіка 2021)[1] Нацыянальны склад русіны, палякі Канфесійны склад каталікі, праваслаўныя Часавы пояс UTC+1, летам UTC+2 Тэлефонны код +48 (+48) 82 Паштовы індэкс 22-302 Аўтамабільны код LKS SIMC 0104277 Крупэ на карце Польшчы ±

Медыяфайлы на Вікісховішчы

Гісторыя

Пасля 1434 года адміністрацыйна паселішча Крупэ ўваходзіць у склад Рускага ваяводства Каралеўства Польскага. Этнічна — Холмшчына^[3].

Спачатку тут быў невялікі ўмацаваны дом сядзібы Крупскіх, іх радавога гнязда (польск.: dziedzictwo Krupskich^[4]). Потым, у 1492 годзе шляхціч Ежы Крупскі тут заснаваў замак (першае фартыфікацыйнае збудаванне ў паўночна-ўсходняй частцы замка)^[5]. У 1577 годзе замак Крупэ быў набыты ў сямейную ўласнасць Ажэхаўскіх, якія пашырылі замак і атачылі яго ровам з вадою, збудавалі раскошную рэзідэнцыю ў стылі эпохі Адраджэння. У першую чаргу пашырана было паўночна-заходняе крыло. Будынак быў увянчаны парапетам, аркавымі галерэямі на абодвух паверхах, каменнымі паўкалонамі, цаглянымі слупамі. У двары замка былі памяшканні. Жылая частка аформлена ў суседняй заходняй вежы. Паўднёва-заходняе крыло — зачынены ўнутраны двор, ён пабудаваны ў 1604—1608 гады. Пакоі і залы замка прасторныя. Крыло ўвянчана парапетам. Фасад выкананы ў тэхніцы сграфіта. Уезд у замак — праз пад'ёмны мост, далей праз вароты можна было захаць у вялікі двор. Па кутах замка — бастыёны, у сценах — абарончыя амбразуры. Над уязнымі варотамі Самуіл Збароўскі ўсталяваў барэльеф свайго герба «Ястрабец», ён жа пабудаваў сем вежаў гэтага замка. У 1648—1651 гадах архітэктура замка была пашкоджана нашэсцем казацкага войска Хмяльніцкага з татарамі, а ў 1655 годзе — ад нападу войска шведаў (так званая польска-шведская «Паўночная вайна» 1655-1660 г.). З 1670 г. да канца XVIII ст. не змаглі аднавіць паўразбураны асабняк паслядоўна якім валодалі ўладальнікі: Нямірыч, Бучацкі і Рэй. У распараджэнні Ажэхаўскіх замак заставаўся да 1644 г., пасля чаго яго ўладальнікамі былі: Збароўскі, Гнаінскі; Нямірыч, Бучацкі і Рэй.

Пасля 1795 г. вёска Крупэ па адміністрацыйным дзяленні ўваходзіла ў склад Расійскай імперыі Царства Польскае Люблінскага ваяводства, пасля 1837 г. — у Люблінскую губерню гміны в. Руднік (у польск.: Rudka) Краснастаўскага павета, судовай акругі і паштовай экспедыцыі Красностаў^[6]. У сяле Крупэ была Пачатковае вучылішча «Крупскае»^[7] і царкоўны прыход (плябан святар Антоній Носковіч)^[8].

У канцы XVIII стагоддзя замак быў адрэстаўраваны, і ў 1779 г. Ян Міхал Рэй аднавіў маёнтак Крупэ. І ў 1840 г., асабняк перабудаваны ў класічным стылі, сядзіба пабудавана з цэглы і каменя, які мае багатае архітэктурнае аблічча.

У 1827 г. — было 27 двароў (137 жыхароў) з нацыянальным складам — русіны^[9].

У 1905 г. было 80 двароў (987 жыхароў): праваслаўных 435, рыма-каталікоў 537, іўдзеяў 15. У сяле дзейнічала царква і гмінная вучэльня^[10].

У 2007 г. — 728 жыхароў (360 жан. і 369 муж.)^[11].

У 1962 г. рэшткі руінаў замка і баронскага асабняка часткова былі ўмацаваны і абноўлены. Музей г. Красностава захоўвае 1500 экспанатаў з замка Крупэ. Прыватны ўладальнік займаецца аднаўленнем былой пышнасці замка Крупэ, і турыстычны ўдзел у дзвюх падзеях у год поруч замка Крупэ спрыяе яго адраджэнню. Дзяржаўныя ўлады Польшчы (муніцыпалітэт г. Красныстаў) афіцыйна ўключылі яго ў турыстычныя маршруты, вычышчана тэрыторыя, праводзяць падсвятленне, у падножжа замка ёсць бясплатны паркінг. Ля замка ў чэрвені праходзіць фальклорны канцэрт і забаўка пускання вянкоў на ваду ў ноч Івана Купала, у жніўні праводзіцца кірмаш «Падзамча» (тавары народнага мастацтва і рамёстваў, рэгіянальныя стравы, маладзёжныя ансамблі, камедыянты і т.п.).

Славутасці

• Руіны замка XVI ст. (у дзяржаўным рэестры гістарычных помнікаў — KOBiDZ);
• Двор маёнтка XVIII ст., размешчаны ў парку паблізу замка;
• Старадаўняя каменная піраміда паблізу замка на гары ў лесе, г.зв. «Арыянская магіла».

• 
  Замак ля с. Крупэ
• 
  Асабняк ля с. Крупэ

Зноскі

1. https://bdl.stat.gov.pl/api/v1/data/localities/by-unit/060611006052-0104277?var-id=1639616&format=jsonapi Праверана 4 кастрычніка 2022.
2. Афіцыйная старонка Гімназіі № 5 Архівавана 25 чэрвеня 2012. (польск.)
3. str.691, «Herby Rycerstwa Polskiego», Paprockiego Bartosza, Krakow, 1858. (польск.)
4. стар. 729 том IV, «Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich»… toponimy z obszaru Rzeczypospolitej Obojga Narodów, 1880—1902 r., w Warszawie przez Filipa Sulimierskiego, Bronisława Chlebowskiego i Władysława Walewskiego. (польск.)
5. Замак у Крупэ (польск.)
6. стр.102 (№ 9 «Гминное ўправление» — д. Рудник) «Памятная книжка Люблиской губернии» 1871 г., изд. по распоряжению губернского начальства, г. Люблин.
7. стр.219 «Памятная книжка Люблинской губернии» 1906 г., г. Люблин, Губернская типография, изд. по распоряжению г. Начальника губернии.
8. стр.221 «Памятная книжка Люблинской губернии» 1906 г., г. Люблин, Губернская типография, изд. по распоряжению г. Начальника губернии.
9. стр.729 (Krupe) том IV, «Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich»… toponimy z obszaru Rzeczypospolitej Obojga Narodów, 1880—1902 r., w Warszawie przez Filipa Sulimierskiego, Bronisława Chlebowskiego i Władysława Walewskiego. (польск.)
10. стр. 223 № 22 (cтр. XIX), «Справочная книжка Люблинской губернии», ред. книжки К. Чернецкий, изд. Люблинской губернской типографией по распоряжению губернского начальства, г. Люблин, 1905 г.
11. «Strategia rozwoju gminy Krasnystaw 2007—2020 (Aktualizacja)», opr. W O. K. Sp. z o.o., Warszawa, sierpień 2007 r., 2.2.Demografia (#8), s. 9 (польск.)

Літаратура

• Krupe, стар. 729 том IV, «Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich»… toponimy z obszaru Rzeczypospolitej Obojga Narodów, 1880—1902 r., w Warszawie przez Filipa Sulimierskiego, Bronisława Chlebowskiego i Władysława Walewskiego. (польск.)
• Крупе, стр. 223 № 22 (cтр. XIX), «Справочная книжка Люблинской губернии», ред. книжки К. Чернецкий, изд. Люблинской губернской типографией по распоряжению губернского начальства, г. Люблин, 1905 г. (руск.)

Спасылкі

• Крупэ на карце (польск.)
• Замак у Крупэ (польск.)
• Krupe, str. 729, Tom IV, «Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich…toponimy z obszaru Rzeczypospolitej Obojga Narodów», w Warszawie przez Filipa Sulimierskiego, Bronisława Chlebowskiego i Władysława Walewskiego; 1880—1902 r. (польск.)
• Turystyka i agroturystyka. WALORY KRAJOZNAWCZE I TURYSTYCZNE POWIATU: Szlak «Ariański»-żółty, Szlak Mikołaja Reja, Szlaki Turystyczne — samochodowe (польск.)
• Tomasz Jurasz: Zamki i ich tajemnice. Warszawa: Wydawnictwo Iskry, 1972 r. (польск.)
• Irena Rolska-Boruch: Murowane zamki i dwory w ziemi chełmskiej w wiekach XVI i XVII. (дата доступа 18.04.2008) Архівавана 28 красавіка 2016. (польск.)