Яўнут Валімонтавіч

Яўнут Валімонтавіч, Яўнуць Валімунтавіч (Ян; каля 1380 — 1432) — дзяржаўны дзяяч Вялікага Княства Літоўскага, ваявода троцкі (з 1413) і віленскі (1432). На Гарадзельскай уніі атрымаў герб «Задора».

Гэтая назва мае некалькі сэнсаў. Калі вас цікавяць іншыя сэнсы, глядзіце таксама Яўнут (неадназначнасьць).

Яўнут Валімонтавіч
лац. Jaŭnut Valimontavič

Герб «Задора»
Асабістыя зьвесткі
Нарадзіўся	каля 1380 Дзявалтаў
Памёр	1432(1432)
Род	Валімонтавічы гербу Задора[d]
Бацькі	Валімонт Бушкавіч

Вотчынныя ўладаньні знаходзіліся каля Вількаміру, меў маёнткі ў Крожах і Жосьлях^[1].

Імя

Асноўныя артыкулы: Яўнут (імя) і Валімонт

Еўнат (Eunat) — імя германскага паходжаньня^[2]. Іменная аснова аўн- (еўн-) ёсьць пашыранай суфіксам з элемэнтам -н- (-n-) асновай еў- (аў-)^[3], якая паходзіць ад гоцкага aiws 'час, эпоха' або стараверхненямецкага ewi, eo 'закон'^[4][5].

Варыянты імя ў гістарычных крыніцах: cum stirpe et genelogia Jawni palatini Trocensis^[6], Jawnus palatinus Trocensis^[7], Jawnum palatinum Trocensem^[8] (2 кастрычніка 1413 году); Jawnus palatine Nouotrocensi (23 кастрычніка 1417 году)^[9]; Joanne Jawnis palatino et capitaneo (22 чэрвеня 1421 году)^[10]; Johannes alias Jawnis palatinus Trocensis (27 верасьня 1422 году)^[11]; Johanne alias Jawnus palatino Trocensi (31 сьнежня 1425 году)^[12]; Johannis dicti Jawnus (1427—1428 гады)^[13]; wir hettin gerne den woyewod von Tracken Jawnuten gesandt (20 чэрвеня 1430 году)^[14]; Jawnus Troczensis palatinus (29 лістапада 1430 году)^[15]; Jawnis (22 чэрвеня 1431 году)^[16]; Евни воевода Троцкий^[17] (27 верасьня 1432 году)^[18]; Johannes alias Jownus palatinus Troczensis (15 кастрычніка 1432 году)^[19]; Iwan Wolimuntowicz^[1]; Jauwned (4 лістапада 1432 году)^[20]; Jounys, Jaunes (7 лістапада 1432 году)^[21]; palatinus Trocensis Jawnyus decollatus interiit (13 лістапада 1432 году)^[22].

Біяграфія

Зь літоўскага баярскага роду, сын Валімонта Бушкавіча. Меў братоў Румбольда, Кезгайлу, Шадзібора, Гудзігерда і Судзівоя.

Упершыню ўпамінаецца ў 1412 годзе, калі атрымаў урад старосты троцкага, які ў 1413 годзе стаў ваяводзкім. У 1430 годзе мусіў быў быць паслом на зьезд Ягайлы і Тэўтонскага ордэну ў Торуні, але з прычыны іншых справаў не паехаў туды. У пачатку 1432 году стаў ваяводам віленскім, знаходзіўся ў складзе літоўскай дэлегацыі на перамовах з палякамі. Аднак у канцы таго ж году яго разам з братам Румбольдам за падтрымку Сьвідрыгайлы Альгердавіча пакараў сьмерцю Жыгімонт Кейстутавіч^[23].

У 1427 годзе прасіў Папу дазволіць яму роспуст з жонкай, якая спрабавала яго атруціць, віленскі біскуп прызнаў яго новы шлюб неправамоцным. Не пакінуў нашчадкаў.

Мова і культура

Асноўныя артыкулы: Ліцьвіны і Русіны

Да актаў Гарадзельскай (1413 год) і Гарадзенскай (1432 год) прывесіў пячаці з лацінамоўнымі гатычнымі надпісамі^[24]:

• s • iawny • wolimuntowycz

• s • dni yownis • wolimonthowi •

Да акту Мельнскага міру (1422 год) прывесіў пячаці з лацінамоўнымі гатычнымі надпісамі^[25]:

• s(igillum) • [iw]ani wolimuntowicz

+ s(igillum) • hans : tr(o)ce(s)is

• s(igillum) • iw[an]i wolimuntowicz

Крыніцы

1. Пятраўскас Р. Літоўская знаць у канцы XIV—XV ст.. — 2-е выд. — Смаленск, 2014. С. 318.
2. Förstemann E. W. Altdeutsches Namenbuch. Bd. 1: Personennamen. — Bonn, 1900. S. 490.
3. Förstemann E. W. Altdeutsches Namenbuch. Bd. 1: Personennamen. — Bonn, 1900. S. 207.
4. Förstemann E. W. Altdeutsches Namenbuch. Bd. 1: Personennamen. — Bonn, 1900. S. 49—50.
5. Morlet M.-T. Les noms de personne sur le territoire de l’ancienne Gaule du VIe au XIIe siècle. T. I: Les noms issus du germanique continental et les créations gallo-germaniques. — Paris, 1971. P. 86.
6. Akta unji Polski z Litwą, 1385—1791. — Kraków, 1932. S. 54.
7. Akta unji Polski z Litwą, 1385—1791. — Kraków, 1932. S. 57.
8. Akta unji Polski z Litwą, 1385—1791. — Kraków, 1932. S. 69.
9. Kodeks dyplomatyczny katedry i diecezji Wilenskiej. T. 1, z. 3: 1501—1507. — Kraków, 1948. S. 739.
10. Kodeks dyplomatyczny katedry i diecezji Wilenskiej. T. 1, z. 3: 1501—1507. — Kraków, 1948. S. 741.
11. Dokumenty strony polsko-litewskiej pokoju mełneńskiego z 1422 roku. — Poznań, 2004. S. 11.
12. Semkowicz W. Nieznane nadania Witolda dla osób prywatnych // Ateneum Wileńskie. Z. 3—4, 1931. S. 855.
13. Kodeks dyplomatyczny katedry i diecezji Wilenskiej. T. 1, z. 1: 1387—1468. — Kraków, 1932. S. 130.
14. Codex epistolaris Vitoldi. — Cracoviae, 1882. S. 907.
15. Полехов С. В. Наследники Витовта. — М., 2015. С. 515.
16. Liv-, Esth- und Curländisches Urkundenbuch nebst Regesten / Hrsg. von F. G. von Bunge. Bd. 8. — Riga; Moskau, 1884. S. 273.
17. Собрание древних грамот и актов городов: Вильны, Ковна, Трок, православных монастырей, церквей и по разным предметам: Ч. 1. — Вильно, 1843. С. 6.
18. Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 327.
19. Akta unji Polski z Litwą, 1385—1791. — Kraków, 1932. S. 81.
20. Rowell S. Bears and Traitors, or: Political Tensions in the Grand Duchy, ca. 1440—1481 // Lithuanian Historical Studies. Vol. 2, 1997. P. 47, 55.
21. Liv-, Esth- und Curländisches Urkundenbuch nebst Regesten / Hrsg. von F. G. von Bunge. Bd. 8. — Riga; Moskau, 1884. S. 373.
22. Полехов С. В. Наследники Витовта. — М., 2015. С. 527.
23. Пятраўскас Р. Літоўская знаць у канцы XIV—XV ст.. — 2-е выд. — Смаленск, 2014. С. 319.
24. Akta unji Polski z Litwą, 1385—1791. — Kraków, 1932. S. 52, 78.
25. Dokumenty strony polsko-litewskiej pokoju mełneńskiego z 1422 roku. — Poznań, 2004. S. 37, 81, 86.

Літаратура

• Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — 788 с. — ISBN 985-11-0378-0
• Пятраўскас Р. Літоўская знаць у канцы XIV—XV ст.: Склад — структура — улада / пераклад А. Мікус. — 2-е выд. — Смаленск: Інбелкульт, 2014. — 386 с. — ISBN 978-5-00076-015-4
• Semkowicz W. O litewskich rodach bojarskich zbratanych ze szlachtą polską w Horodle r. 1413 // Miesięcznik Heraldyczny. Organ Towarzystwa Heraldycznego we Lwowie. R. 6, Nr. 11—12, 1913.