Remove ads
Ягайла (Ягейла, Ягала, Ягела, Ягель, Ягаль, Якейла, Якела, Ягіл), Агела (Агель, Акайла) — мужчынскае імя і вытворнае ад яго прозьвішча.
| Aggalo (Egelo) | |
| Паходжаньне | |
|---|---|
| Мова(-ы) | германскія |
| Утворанае ад | Аgi + Galo Аgi + суфікс з элемэнтам -л- (-l-) |
| Іншыя формы | |
| Варыянт(ы) | Ягейла, Агела, Ягала, Ягела, Акайла, Якейла, Агель, Ягель, Ягаль, Якела, Ягіл |
| Вытворныя формы | Агіла, Эйгела |
| Зьвязаныя артыкулы | |
| якія пачынаюцца з «Ягайла» | |
Агала, Агела, Егела, Агел, Егел або Егіла, пазьней Эгела або Эгель (Aggalo[1], Agella, Agela, Agello[2], Agelo[3][4], Egelo[5], Agel, Aegel[6], Egel[7], Egila, Ecgela[8], Egel[9], Eggel[10], Eggeli[11]) — імя германскага паходжаньня[12]. Іменная аснова ег- (аг-, ек-) (імёны ліцьвінаў Ягвін, Ягінт, Ягоўд; германскія імёны Egwinus, Egind, Egold) паходзіць ад гоцкага agis 'страх' або agja 'вастрыё, меч'[13], а аснова -гайл- (-гал-, -гел-) (імёны ліцьвінаў Відзігайла, Інгела, Монтгайла; германскія імёны Widigail, Ingeila, Montigel) — ад гоцкага і бургундзкага gails 'жвавы, свавольны, ганарысты'[14]. Апроч таго, у старажытных германскіх імёнах шырока бытаваў антрапанімічны суфікс-пашыральнік з элемэнтам -л- (-l-)[15].
Адпаведнасьць імя Ягайла германскаму імю Agilo сьцьвердзіў францускі лінгвіст-германіст Раймонд Шмітляйн, які на падставе шматгадовых дасьледаваньняў прыйшоў да высноваў пра германскае паходжаньне літоўскіх уласных імёнаў[16][17].
Паводле менскага дасьледніка Алёхны Дайліды, які разьвівае ўсходнегерманскую этымалёгію імёнаў літоўскіх князёў і баяраў, імя Ягайла складаецца з асноваў -я- (імёны ліцьвінаў Явіл, Ягерд, Ямунт; германскія імёны Jovila, Jogärdh, Jomund), якая паходзіць ад гоцкага ja, jah 'сапраўды'[18] (таксама адзначаецца іменная аснова а-, якая паходзіць ад старагерманскага *ana- з падобным значэньнем[19][20]), і -гайл- (-гал-, -гел-). Такім парадкам, імя Ягайла азначае «сапраўды жвавы»[21]. У гістарычным германскім (гоцкім) арэале адзначалася імя Jogello[22][23][24] (Iagellus[25][26], Jogallus[27]).
Гісторык Павал Урбан у сваёй кнізе «Старажытныя ліцьвіны» на падставе пэўных славянскіх адпаведнікаў (у тым ліку імя Івайла, якое меў вядомы баўгарскі народны герой) не адкідае магчымасьці славянскага паходжаньня імя Ягайла[28]. Разам з тым, пры тлумачэньні элемэнту -гайла ён праводзіць паралель з індаэўрапейскім назовам gail, які ўжываўся ў значэньні 'высакародны', 'заўзяты', 'магутны', 'палкі', 'сьветлы', 'слаўны', кельцкім g(h)al — 'магчы', стараверхнянямецкім helid 'герой', стараірляндзкім giall — 'высакародны нашчадак', сярэдневерхненямецкіі geil (gail) — 'бадзёры', 'вясёлы', 'гарэзьлівы', 'жвавы', 'палкі', старапрускім gaylis — 'белы', 'сьветлы'. Адсюль, у прыватнасьці, імя Ягайла паводле меркаваньня Паўла Ўрбана (з улікам hоge — 'важны', 'высокі', 'вялікі', 'высокародны' ды інш.) — «Ja-gailo — Jag-gailo — Hog-gailo» — значыла, імаверна, «Вялікі славай» або «Сьветлы славай»[29]. Падобнае тлумачэньне прыводзіць і гісторык беларускай літаратуры Алесь Бразгуноў, які перакладае імя Ягайла як «Высокі славай», «Высакародны»[30].
З нагоды летувіска-балтыйскіх этымалёгіяў імя Ягайла[a] ды іншых імёнаў вялікіх князёў літоўскіх гісторык Уладзімер Арлоў зьвяртае ўвагу на тое, што летувіскіх формаў гэтых імёнаў («Вітаўтас», «Альгірдас» і пад.) немагчыма знайсьці ані ў замежных, ані ва ўласных дакумэнтах Вялікага Княства Літоўскага[36].
У Польшчы гістарычна адзначаўся антрапонім Jagiełowic[37].
У Прусіі бытавала імя Jagil[38].
У Польшчы адзначаецца прозьвішча Ягеловіц (Jagelowitz)[39].
Варыянты імя ў гістарычных крыніцах: Jagel (29 верасьня 1379 году[40], 31 траўня 1380 году[41][42], Хроніка Віганда[43], па 1409 і да 1416 году[44]); Iagillo (27 лютага 1380 году)[45]; Jagal (6 ліпеня 1382 году[46], 31 кастрычніка 1382 году[47][48], Мэмарыял Вітаўта[49]); Jagalo (1385 год); Jagel dey gracia rex in Lettow (пячаць да 1386 году)[50]; dominus Jagalo (11 студзеня 1386 году)[51]; Jagello[b] або Якгаило, Ягаило[c] (Летапісец вялікіх князёў літоўскіх); dictum Iagel in Lytwanico (De magna strage)[52]; Ягайло[53][54] або Ягайло Олгердовичь[55][56] (Наўгародзкі чацьверты летапіс і Сафійскі першы летапіс); Iagali Gyediroczsky[57], Iageli Gedoroczsky[58] (1 верасьня 1431 году); Goyulus et Yagallo Gedroitorum [sigilla] (20 студзеня 1433 году)[59]; s[igilla] Micolai als Yagal[60], Jagiel Gedwodsky[61] (27 лютага 1434 году); Якгойла (8 траўня 1466 году)[62]; Ягайло[63] або Ягайло Олгердовичь[64]; Петко Якгоиловичъ (13 верасьня 1492 году)[65]; nobilibus viris… Alberto Jagelowycz (8 траўня 1496 году)[66]; sub rege Poloniae Vladislao alias Jageylo (24 ліпеня 1499 году)[67]; Ego Gregorius Jakieylowicz (12 жніўня 1500 году)[68]; Jagiejło… Jagojło… Jagieło (Хроніка Быхаўца)[69]; людеи наших Стоклишского повета… а Мика Якгеиловича (19 студзеня 1515 году)[70]; людеи наших бирштанъцов… а Якуба Якгелловича (10 жніўня 1516 году)[71]; чоловеков тяглыхъ у Оирякголском волости… а Якгеиловичов (30 траўня 1517 году)[72]; люди нашы Городенъское волости… Андрушка Якгоиловича (1 студзеня 1519 году)[73]; подалъ на то трехъ светковъ: человека пана старосты Жомоитского наимя Ромейка Якойловича (4 лютага 1520 году)[74]; homines… Jagelo (28 траўня 1522 году)[75]; з Мемижи… Григорои Яжеилович (1524—1566 гады)[76]; Богдан Якгоилович[77], Григорко Якгоилович[78], Лукашъ Огеловичъ[79], Юрага Якгоиловичъ[80], Матеевая Якголовича[81] (1528 году); бояре троцкие Якгеловичы (13 жніўня 1533 году)[82]; з Бирштан… Томко Якгеилович (1533—1535 гады)[83]; Стан Екелович (1537 год)[84]; Мицко Якгейлович… Стан Якгелович (1537—1538 гады)[85]; село Суръвиловъское, а в ономъ селе тыи люди… Олехъно Акаиловичъ (23 траўня 1539 году)[86]; село Якгейлишки… село Якгейловичи… Войтко Якгейловичъ (1554 год)[87]; Янъ Анъдреевичъ Якгеловича (1565 год)[88]; Матей Якгеловичъ[89], Янъ Андреевичъ Якгейловичъ[90], з Якгойловичъ въ повете Троцкомъ[91], Лавринъ Мартиновичъ Якгейло… з села Якгейловичь[92], Лавринъ Якгеловичъ[93], Петръ Якгеловичъ[94], Стась Якгейловичъ[95], Станиславъ Якгело[96] (1567 год); земяном повету ковенского… з роду Янвилов с Пядев… Стасю Якгеиловичу… з роду Уркшевичовъ… Григоръю Якгелевичу… з роду Милошевичов… Петру Якгеиловичу (15 верасьня 1568 году)[97]; Ягейла… Ягелла (Хроніка літоўская і жамойцкая)[98] Balcer Jagieło[99], Jan Jagiłł[100] (20 кастрычніка 1655 году); Piotr Iagieła (4 красавіка 1657 году)[101]; folwark Jagiełowicze alias Sluszkowszczyzna w pow. lidzkim (18 сакавіка 1658 году)[102]; mieszczanie do plebaniej płungiańskiej należący… Adam Jegielewicz (1675—1677 гады)[103]; Samuel Iagielewicz (1702 год)[104]; Samuel Egielewicz (жнівень 1706 году)[105]; Jagielowszczyzna… Jagieły (1744 год)[106]; Katarzyna Jagielewicz (1756 год)[107]; Piotr z Jagiełło Jagiełowicz, rotm. pow. kow. (22 траўня 1767 году)[108]; Oggel Albert. Jul. Lithuan. (1825 год)[109]; Jagiełowicz (1861 год)[110]; Jacub Jagiello (1863 год)[111]; Jagiełowa Anna (30 чэрвеня 1884 году)[112]; Іоgелло (1889 год)[113][d].
Remove ads
- Ягайла (1352—1434) — вялікі князь літоўскі (1377—1381, 1382—1392), кароль польскі (1386—1434)
- Ягайла Гедройцкі — літоўскі баярын, які прывесіў да акту Троцкай уніі (1433 год)[117] пячаць з рускім надпісам «ЯКГАІЛОВА»[118]
- Пётар (Пецька) Ягайлавіч — літоўскі баярын, які ажаніўся з дачкой Радзівіла Осьцікавіча Ганнай[119]
- Ягайла — літоўскі баярын, які ўпамінаецца ў 1466 годзе
- Багдан Ягайлавіч — рудамінскі баярын, які ўпамінаецца ў попісе войска Вялікага Княства Літоўскага 1528 году
- Рыгорка Ягайлавіч — меміскі баярын, які ўпамінаецца ў попісе войска ВКЛ 1528 году
- Лукаш Агелавіч — астрынскі баярын, які ўпамінаецца ў попісе войска ВКЛ 1528 году
- Юрага Ягайлавіч — гедройцкі баярын, які ўпамінаецца ў попісе войска ВКЛ 1528 году
- Мацеевая Ягалавіча — упіцкая баярыня, якая ўпамінаецца ў попісе войска ВКЛ 1528 году
- Стан Якелавіч — жыхар Жамойцкага староства, які ўпамінаецца ў 1537—1538 гадох[120]
- Дзьмітры Ягела — вількамірскі зямянін, які ўпамінаецца ў 1620 годзе[121]
- Казімер Ягеловіч — віленскі кравец, які ўпамінаецца ў 1692 годзе[122]
Ягелы (Jagiełło) — прыгонныя зь вёсак Масьцянаў, Пешкаўцаў і мястэчка Лынтупаў, якія ўпамінаюцца ў XIX стагодзьдзі[123].
Ягеловічы (Jagiełowicz) — прыгонныя з ваколіцаў Сьвянцянаў, якія ўпамінаюцца ў XIX стагодзьдзі[124].
Ягелы (Jagiełło) гербаў Пагоня і Лебедзь — літоўскія шляхецкія роды з Ашмянскага, Віленскага і Лідзкага[125][126] і Троцкага паветаў[127].
Ягеловічы гербаў Лебедзь і Яліта — літоўскі шляхецкі род зь Вільні[128].
Ягеловічы (Jagiełowicz, Jagiełłowicz) — літоўскі шляхецкі род з Троцкага павету[127].
Ягелы — парафіяне касьцёла ў Даўгінаве на 1900 год[129].
Агігелі (Ogigel) гербу ўласнага[130] — шляхецкі род Рэчы Паспалітай з Сылезіі[131].
На гістарычнай Лідчыне існуе вёска Ягелы, на гістарычнай Ашмяншчыне — Ягелаўшчына, на гістарычнай Слонімшчыне — Яглевічы, на Берасьцейшчыне — Ягалкі, у былым Жамойцкім старостве — Агайлі.
Remove ads
- У рэчышчы палітыкі летувізацыі зьявілася тлумачэньне імя Ягайла (лет. Jogáila) ад летувіскіх словаў jóti 'ехаць конна' і нібы застарэлага, але на зафіксаванага ў летувіскіх слоўніках і тэкстах gáilas 'моцны' (дасьледнік Алёхна Дайліда зьвяртае ўвагу на тое, што дзеля гэтага тлумачэньня летувіскія дасьледнікі ад пачатку выкарыстоўвалі сучаснае galia 'моц', што прыводзіла да перакручваньня імя Ягайлы — імя князя мусіла б гучаць як «Ёгаля»[31]). Падобнае тлумачэньне яшчэ ў сярэдзіне XIX ст. высунуў летувіс Даўгдарыс у газэце «Tygodnik Petersburski» (ад 18 ліпеня 1850 году)[32], тым часам у часопісе Міністэрства народнай асьветы (красавік 1850 году) летувіскі аўтар Даніла прапаноўваў перакладаць гэтае імя як «калі жаль» ад jei (я) 'калі' і gailis (га́йліс) 'жаль'[33]. Усе гэтыя тлумачэньні народжаны на Віленшчыне лінгвіст Уладзіслаў Юргевіч вызначыў як «кур’ёзныя»[34], кур’ёзнымі азначыў летувіскія тлумачэньні імя Ягайлы і францускі лінгвіст Раймонд Шмітляйн[16], тым часам большасьць сучасных навукоўцаў лічыць іх неверагоднымі[35]
- Паводле Віленскага сьпісу
- Найранейшая (паводле Казімера Бугі[114]) фіксацыя летувізаванай формы адзначаецца ў 1562 годзе — Baczus Jagielaytis[115]; у летувіскамоўным тэксьце 1589 году фіксуецца ў форме Jogėla[116]
Remove ads
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
Remove ads