Баня (купал)

Ба́ня, ба́нька — шмат’ярусны фігурны самкнуты купал грушападобнай формы з заломамі, пашыраны ў сакральнай архітэктуры барока^[1] на тэрыторыі Рэчы Паспалітай^[2]. Таксама банямі называюць купальнае пакрыцьцё паўкруглай формы або круглы купал у завяршэньні вежаў або вярхоў^[3].

Гэтая назва мае некалькі сэнсаў. Калі вас цікавяць іншыя сэнсы, глядзіце таксама Баня.

Літоўская баня і маскоўская цыбуліна, малюнак 1911 году

Адметнасьцю купалоў-баняў, уласьцівых сакральнаму дойлідзтву Вялікага Княства Літоўскага і традыцыйнай царкоўнай архітэктуры этнічнай тэрыторыі беларусаў, ёсьць складаны сылюэт і падзел на грані^[4]. У сакральнай архітэктуры Маскоўскай дзяржавы пашырэньне атрымалі купалы-цыбуліны, якія ў адрозьненьне ад баняў, звычайна маюць большы дыямэтар, чым аснова, на якой яны стаяць, а іхная вышыня пераўзыходзіць шырыню. Характэрная гранёная форма купалоў-баняў узьнікла пад уплывам на мастацкі вобраз мураваных сьвятыняў прыёмаў драўлянага будаваньня^[2].

Назва

Тэрмін «баня» або «банька» паходзіць ад лацінскага слова baneum, якім вызначаўся пукаты посуд для амавеньня. Гэты тэрмін часта сустракаецца ў старажытных інвэнтарах сьвятыняў Беларусі. Тэрмін шырока выкарыстоўваецца ў польскіх і ўкраінскім мастацтве. У беларускім мастацтвазнаўстве ён з часоў русіфікацыі практычна перастаў выкарыстоўвацца з прычыны існаваньня адпаведнага расейскага слова, якое азначае лазьню^[2]. Доктар мастацтвазнаўства Тамара Габрусь зьвяртае ўвагу на тое, што тэрмін «баня» мусіць вярнуцца ў шырокі ўжытак датычна барокавага купала, бо ён увасабляе мастацка-стылявыя традыцыі сакральнага дойлідзтва Беларусі^[2].

Галерэя

Цэрквы

• Купалы-бані ў архітэктуры цэркваў Вялікага Княства Літоўскага
• 
  Цэрквы Тупічэўскага манастыра ў Амсьціславе
• 
  Спаская царква ў Барані
• 
  Царква ў Барыскавічах
• 
  Ільлінская царква ў Віцебску

• 
  Траецкая царква ў Віцебску
• 
  Цэрквы ў Дуброўне
• 
  Пятніцкая царква ў Дывіне
• 
  Мікольская царква ў Латыгалі

• 
  Пакроўская царква ў Лыскаве
• 
  Богаяўленская царква ў Магілёве^[5]
• 
  Міхайлаўская царква ў Слуцку
• 
  Спаская царква ў Хаціславе

Касьцёлы

• Купалы-бані ў архітэктуры касьцёлаў Вялікага Княства Літоўскага
• 
  Фарны касьцёл у Бабруйску
• 
  Касьцёл картузаў у Бярозе
• 
  Касьцёл піяраў у Дубровіцы
• 
  Касьцёл бэрнардынаў у Іўі

• 
  Фарны касьцёл у Клецку
• 
  Касьцёл цыстэрыянаў у Мазыры
• 
  Касьцёл Апекі Маці Божай у Рукшэніцах
• 
  Касьцёл езуітаў у Юравічах

Глядзіце таксама

• Купал

Крыніцы

1. Габрусь Т. Мураваныя харалы. — Менск, 2001. С. 281.
2. Габрусь Т. Дыялог з небам: генезіс і семантыка кампазіцыйных дамінант у сакральным дойлідстве Беларусі // Вестник ПГУ. №16, 2017. С. 6.
3. Якимович, Ю. А. Зодчество Белоруссии XVI — середины XVII в. — Мн., 1991.
4. Страчаная спадчына. — Менск, 2003. С. 132.
5. Страчаная спадчына. — Менск, 2003. С. 108.

Літаратура

• Габрусь Т. Дыялог з небам: генезіс і семантыка кампазіцыйных дамінант у сакральным дойлідстве Беларусі // Вестник Полоцкого государственного университета. Серия F: Строительство. Прикладные науки. № 16, 2017. С. 2—9.
• Габрусь Т. Мураваныя харалы: Сакральная архітэктура беларускага барока. — Менск: «Ураджай», 2001. — 287 с.: іл. ISBN 985-04-0499-X.
• Страчаная спадчына / Т. Габрусь, А. Кулагін, Ю. Чантурыя, М. Ткачоў: Уклад. Т. Габрусь. — Менск: Беларусь, 2003. — 351 с.: іл. ISBN 985-01-0415-5.