(1530—1587) староста аршанскі, ваявода смаленскі From Wikipedia, the free encyclopedia
Філон Сямёнавіч Кміта-Чарнабыльскі гербу Харугва Кмітаў (19 сакавіка[1] 1530 — 29 лістапада 1587) — вялікалітоўскі дзяржаўны і вайсковы дзяяч, пісьменьнік. Староста аршанскі (з 1566), ваявода смаленскі (з 1579).
 | |
 Харугва Кмітаў | |
 Староста аршанскі | |
|---|---|
| 1566 — 29 лістапада 1587 | |
| Папярэднік | А. С. Адзінцэвіч |
| Наступнік | Андрэй Сапега |
 Ваявода смаленскі | |
| 1580 — 29 лістапада 1587 | |
| Папярэднік | Юры Осьцік |
| Наступнік | Я. Я. Валмінскі |
| Асабістыя зьвесткі | |
| Нарадзіўся | 19 сакавіка 1530 |
| Памёр | 29 лістапада 1587 (57 гадоў) |
| Род | Кміты гербу Харугва |
| Бацькі | Сямён Кміта Тацяна Крашынская |
| Жонка | Настасься Гарнастаева Соф’я з Хадкевічаў |
| Дзеці | Ерамія Лазар Соф’я Багдана |
| Дзейнасьць | пісьменьнік |
Сын Сямёна са шляхецкага роду Кмітаў, аселага ў Кіеўскім ваяводзтве, і Тацяны Крашынскай.
У 1562 прыняў удзел у вайне з Масковіяй(pl). На чале атраду з 300 конных разьбіў пад Чарнігавам 2-хтысячную групоўку маскавітаў. Па ўзмацненьні свайго войску, кіруючы аддзелам з 1400 кавалерыстаў, узяў штурмам Чарнігаў. Пасьля гэтага з 1000 коньнікаў прадпрыняў вылазку пад Старадуб, па дарозе назад разьбіўшы маскоўскі атрад на рацэ Сноў.
У 1564, у часе апэрацыі асноўных літоўскіх сілаў пад кіраўніцтвам вялікага гетмана Мікалая Радзівіла Рудога ў ваколіцах Полацку, прыкрываў ягоны правы флянг. На чале 2-хтысячнага коннага атраду перашкодзіў злучэньню маскоўскіх сілаў. Па перамозе Радзівіла ў бітве на Іван-полі, перайшоўшы да наступальных дзеяньняў, змусіў маскалёў адысьці да Смаленску. У 1565 з 1600 коньнікамі правёў рэйд па Севершчыне, захапіўшы Почап і з ваеннай здабычай вярнуўшыся ў край.
За ягоныя заслугі ў вайсковых дзеяньнях прывілеем ад 29 сакавіка 1566 Жыгімонта Аўгуста замест спустошанага Літыну атрымаў ў вечнае карыстаньне замак і места Чарнобыль з ваколіцамі (адсюль другая частка прозьвішча) і Аршанскае староства.
У 1568 на чале 4-хтысячнага атраду праводзіў рэйды па Смаленшчыне. Выцягнуў частку смаленскай залогі і разьбіў яе ў полі. Пасьля спустошыў тэрыторыю Масковіі ажно да Вязьмы, пасьля чаго без сутыкненьняў вярнуўся ў Воршу.
Прыняў удзел у вайне з Масковіяй(en) Сьцяпана Батуры. У 1579, у часе полацкай выправы, абараняў паход асноўных сілаў з боку Смаленска. 18 кастрычніка 1579 атрымаў пасаду ваяводы смаленскага (намінальна, але з атрыманьнем месца ў сэнаце Рэчы Паспалітай).
У 1580 ў часе вялікалускай выправы, узначаліўшы 9-цітысячны атрад, уварваўся на Смаленшчыну, аднак атрымаў тут паразу. Па здабыцьці Вялікіх Лукаў стаў 5 верасьня камэндантам гэтай крэпасьці. У студзені 1581 захапіў Холм. Правёў рэйд на Вялікі Ноўгарад і захапіў Старую Русу.
Разам з польным гетманам Крыштафам Радзівілам «Перуном» правёў 25-29 жніўня сьмелую атаку 7000-м атрадам на Ржэў, непасрэдна пагражаючы самому Івану Жахліваму, які ў той час перабываў у Старыцы. Гэтую гісторыю апісаў Ян Каханоўскі ў паэме «Jezda do Moskwy».
 |
Вікікрыніцы зьмяшчаюць арыгінальныя матэрыялы, датычныя тэмы артыкула: |
З Воршы дасылаў у Вільню панам-радзе ВКЛ данясеньні аб становішчы на мяжы і падзеях у Масковіі. Да нашага часу захаваліся 30 лістоў за 1573—1574 рокі. Напісаныя на старабеларускай мове з выкарыстаньнем прыказак і прымавак, народных сродкаў гумару і сатыры, яны зьяўляюцца помнікам[2] старабеларускай эпісталярнай літаратуры XVI ст.
Тэматыка лістоў — службовыя данясеньні пра ваенна-палітычную сытуацыю на ўсходніх межах краіны. Раскрываецца становішча ў Маскоўскай дзяржаве, пляны Івана IV, маскоўска-татарскія зносіны і інш. У некаторых лістах аўтар характарызуе ўнутрыпалітычнае жыцьцё Рэчы Паспалітай, закранае сацыяльныя праблемы.
Асобна вылучаюцца лісты да троцкага кашталяна Астафея Валовіча, у якіх выяўленая асоба аўтара, яго індывідуальны стыль, жыцьцё і побыт служылай шляхты.
Рукапіс, у якім на 96 старонках зьмяшчаліся лісты Кміты-Чарнабыльскага, захоўваўся ў Бібліятэцы Дэпартамэнта Генэральнага штаба ў Санкт-Пецярбурзе й, імаверна, перададзены ў Польшчу пасьля заключэньня Рыскай дамовы[3].
Упершыню 28 лістоў у храналягічнай пасьлядоўнасьці за пэрыяд са сьнежня 1573 да канца 1574 году надрукавалі лацінкай у 1844 годзе Аляксандар Пжэзьдзецкі(pl) і Мікалай Маліноўскі(pl) у зборніку «Zrzódła do dziejów polskich» па-беларуску: «Крыніцы па гісторыі Польшчы».
Іван Грыгаровіч, галоўны рэдактар выданьня «Акты, якія адносяцца к гісторыі Заходняй Расеі», прапанаваў для друку на нарадзе Археаграфічнай камісіі 7 сьнежня [ст. ст. 25 лістапада] 1841 году поўны сьпіс лістоў, але ў 3-ім томе зборніка ў 1848 годзе надрукавалі толькі 20 лістоў[4].
Аляксандар Коршунаў і Юльян Пшыркоў у 1975 годзе ў зборніку «Помнікі старажытнай беларускай пісьменнасьці» узялі за аснову выданьне ў зборніку «Zrzódła do dziejów polskich» і дапоўнілі дадаткам з выданьня «Актаў».
Філон Кміта быў жанаты з Настасьсяй Гарнастаевай, удавой Рыгора Сангушкі. Другі раз ажаніўся з Соф’яй з Хадкевічаў, дачкой віленскага кашталяна Рыгора Хадкевіча, зь якой меў сыноў Ерамію і Лазара і дачок Соф’ю і Багдану[5].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
