Чарнігаў

Чарні́гаў (па-ўкраінску: Чернігів) — места на поўначы Ўкраіны, на правым беразе ракі Дзясны. Адміністрацыйны цэнтар Чарнігаўскай вобласьці і Чарнігаўскага раёну. Насельніцтва на 2017 год — 291 641 чал. Горад-герой Украіны (2022)^[2]

Чарнігаў лац. Čarnihaŭ
укр. Чернігів
Царква Сьв. Тройцы
Герб Чарнігава Сьцяг Чарнігава
Першыя згадкі:	907
Магдэбурскае права:	1623
Краіна:	Украіна
Мэр:	Уладзіслаў Атрошанка[d]
Плошча:	79 км²
Вышыня:	136 м н. у. м.
Насельніцтва
колькасьць:	291 641 чал. (2017)[1]
шчыльнасьць:	3691,66 чал./км² (2017)
нацыянальны склад:	украінцы — 86,3 % расейцы — 10,6 % беларусы — 1,15 % (2001)
Часавы пас:	UTC+2
летні час:	UTC+3
Тэлефонны код:	[phone]
Паштовы індэкс:	14000
КОАТУУ:	7410100000
Геаграфічныя каардынаты:	51°29′38″ пн. ш. 31°17′41″ у. д.
Чарнігаў на мапе Ўкраіны Чарнігаў
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы
https://www.chernigiv-rada.gov.ua/

Вузел чыгуначных лініяў (на Гомель, Нежын) і аўтамабільных дарог, порт.

Этымалёгія назвы

Паводле легенды места атрымала сваю назву ў гонар першага мясцовага князя — Чорнага.

Гісторыя

• 907: першыя згадкі, старадаўняе паселішча севяранаў.
• XI—XIII стагодзьдзі: цэнтар Севершчыны і Чарнігаўскага княства. Першым ягоным гаспадаром быў Мсьціслаў Уладзімеравіч, брат Яраслава Мудрага. Гэты князь збудаваў новы мураваны княжы двор і распачаў будаўніцтва Спаскага сабору.

Гістарычны герб Чарнігава (1623)

• кан. XI ст.: заснаваная Чарнігаўская япархія.
• 1353: увайшоў у Вялікае Княства Літоўскае.
• XIV ст.: у Чарнігаве збудавалі драўляны замак.
• 1482 і 1497: пацярпеў ад набегаў Арды.
• 1503: захоплены Масковіяй.
• 1618: згодна з Дэвулінскім замірэньнем увайшоў у склад Рэчы Паспалітай.
• 1623: атрымаў Магдэбурскае права і герб «Сьвяты Ўладыслаў з чырвонай харугвай у руках».
• 1635: адміністрацыйны цэнтар Чарнігаўскага ваяводзтва.

Герб Чарнігаўскага ваяводзтва

• 1646: у месьце пачала працу першая друкарня.
• 1654: згодна зь Пераяслаўскай дамовай трапіў пад уладу Маскойскай дзяржавы.
• 1672: у «Титулярнике» маскоўскага цара Аляксея Міхайлавіча герб Чарнігава ўпершыню прадстаўлены ў выглядзе чорнага аднагаловага арла з крыжом праз плячо, аднак ажно да кан. XVIII ст. мескі магістрат працягваў карыстацца гербам часоў Рэчы Паспалітай.^[3]
• 1700: заснаваньне Чарнігаўскага Калегіюму, аднаго з галоўных асяродкаў асьветы і навукі Гетманшчыны.
• 1808: цэнтар Чарнігаўскай губэрні.
• 1917: увайшоў у склад Украінскай Народнай Рэспублікі.
• 1919: у складзе УССР.
• 1932: цэнтар вобласьці.
• 2006: на сьвята заступніцы Беларусі Эўфрасіньні Полацкай, дзякуючы імкненьням сьвятароў Украінскае Праваслаўнае Царквы Кіеўскага патрыярхату, у Чарнігаве адбылося першае набажэнства на беларускай мове.^[4]

• 2022: на цяперашні момант — адзін з найбольш разбураных гарадоў Украіны пасьля поўнамаштабнага ўварваньня Расейскай Фэдэрацыі ва Ўкраіну (існуе шэраг яшчэ больш разбураных населеных пунктаў, напрыклад, на ўсходзе Ўкраіны)^[5][6].

Насельніцтва

Тэатар імя Тараса Шаўчэнкі

• XVIII стагодзьдзе: 1765 год — 1 830 чал. (915 мужчынаў і 915 жанчын).^[7]
• XIX стагодзьдзе: 1801 год — 4 тыс. чал.; 1844 год — 12 тыс. чал.; 1897 год — 27 006 (13 127 мужчынаў і 13 879 жанчын)
• XX стагодзьдзе: 1913 год — 35 тыс. чал.; 1939 год — 69 тыс. чал.; 1959 год — 90 тыс. чал.; 1970 год — 159 тыс. чал.; 1977 год — 233 тыс. чал.^[8]; 1991 год — 306 тыс. чал.^[9]
• XXI стагодзьдзе: 2001 год — 304 994 чал.; 2006 год — 299 609 чал.; 2009 год — 299 989 чал.

Мова

Насельніцтва па роднай мове (2001)

украінская мова	расейская	беларуская
74,01%	24,50%	0,29%

Эканоміка

Прадпрыемствы хімічнай, харчовай, лёгкай, будаўнічых матэрыялаў, дрэваапрацоўчай прамысловасьці.

• ААТ «Чарнігаўскае хімвалакно»(банкрот з 2012 року)
• ЗАТ «Чарнігаўскі аўтобусны завод»
• ААТ «Чарнігаўвоўна»
• ЗАТ «Чарнігаўскі мясакамбінат»
• ЗАТ «Піўны камбінат „Дзясна“»
• Чарнігаўская фабрыка музычных інструмэнтаў

Славутасьці

Выгляд места ў пач. XX ст.

Музэі: гістарычны, мастацкі, літаратурна-мэмарыяльны М. Кацюбінскага. У месьце знаходзіцца шэраг помнікаў архітэктуры.

• Княскага часу:
  • Спаса-Праабражэнскі сабор (XI ст.)
  • Царква Сьвв. Барыса і Глеба (XII ст.)
  • Царква Сьв. Прарока Ільлі (XII ст.)
  • Царква Ўсьпеньня Прасьв. Багародзіцы (XII ст.)
  • Елецкі Ўсьпенскі манастыр (XII ст.)
  • Царква Сьв. Параскевы Пятніцы
• XVII—XX стст:
  • Калегіюм (1702)
  • Палкавая канцылярыя — камяніца Лізагуба (кан. XVIII ст.)
  • Царква Траецкага Ільлінскага манастыра (1679—1689)
  • Будынак тэатру (1958)

Галерэя

• 
  Царква Сьв. Параскевы Пятніцы
• 
  Царква Сьвв. Барыса і Глеба
• 
  Калегіюм
• 
  Царква Сьв. Кацярыны
• 
  Спаса-Праабражэнскі сабор
• 
  Царква Сьв. Тройцы
• 
  Красная плошча
• 
  Елецкі манастыр

Месты-сябры

• Мэмінген, Нямеччына
• Тарнабжэг, Польшча
• Жэшаў, Польшча
• Пэтах-Тыква, Ізраіль
• Габрава, Баўгарыя
• Градэц Кралавэ, Чэхія
• Огрэ, Латвія

Крыніцы

1. Статистичний збірник «Чисельність наявного населення України на 1 січня 2017 року», — Київ, Державна служба статистики України, 2017 zip (укр.)
2. Указ прэзыдэнта Украіна ад 6 сакавіка 2022 году № 111/2022 «Про встановлення почесної відзнаки „Місто-герой України“»
3. Герб Чарнигова на Heraldicum.ru
4. У Чарнігаве адбылося набажэнства на беларускай мове // Радыё Свабода, 5 чэрвеня 2006
5. 10 найбільш зруйнованих міст України, серед яких і місто-герой – Чернігів (ВІДЕО). 0462 (2022-05-03).
6. Три месяца войны России в Украине: главные события, фотографии и инфографика. BBC News (2022-05-24).
7. Чернигов // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). СПб, 1890—1907.
8. Чернигов // Большая советская энциклопедия, 3-е изд.: в 30 т. / Гл. ред. А.М. Прохоров. — М.: Сов. энциклопедия, 1969—1978.
9. Чернигов // Большой энциклопедический словарь / Гл. ред. В. П. Шишков. — М.: НИ «Большая Российская энциклопедия», 1998. — 640 с.: ил. ISBN 5-85270-262-5.

Літаратура

• Czernihów // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom I: Aa — Dereneczna. — Warszawa, 1880. S. 826—829
• Чернигов // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). СПб, 1890—1907.

Вонкавыя спасылкі

• Сайт Чарнігаўскай мескай рады  (укр.)
• Падзел насельніцтва паводле нацыянальнасьці і роднай мовы  (укр.)
• Алег Трусаў. Беларуская Атлянтыда: Без бар’ераў. Северскія землі // Радыё Свабода, 19 кастрычніка 2007