Іван Цьвікевіч
беларускі мэдык, грамадзкі і навуковы дзеяч, публіцыст From Wikipedia, the free encyclopedia
беларускі мэдык, грамадзкі і навуковы дзеяч, публіцыст From Wikipedia, the free encyclopedia
Іван Іванавіч Цьвікевіч (лістапад 1891, Берасьце — 1 ліпеня 1938[2], Усьць-Канск Алтайскага краю) — мэдык, беларускі грамадзкі і навуковы дзеяч, публіцыст. Выкарыстоўваў псэўданімы Іван Трызна, І. Яцьвяг.
Іван Цьвікевіч | |
Род дзейнасьці | мэдык, грамадзкі і навуковы дзеяч, публіцыст |
---|---|
Дата нараджэньня | лістапад 1891 |
Месца нараджэньня | Берасьце |
Дата сьмерці | 1 ліпеня 1938[1] |
Месца сьмерці | Усьць-Канск Алтайскага краю, Расея |
Грамадзянства | Расейская імпэрыя, СССР |
Месца вучобы | |
Занятак | лекар, інтэлектуал |
Месца працы | |
Бацька | Іван Цьвікевіч |
Дадаткова | Выкарыстоўваў псэўданімы Іван Трызна, І. Яцьвяг |
Нарадзіўся ў лістападзе 1891 году ў Берасьці ў сям’і фэльчара Івана Цьвікевіча, які працаваў у чыгуначнай лякарні. Меў старэйшага брата Аляксандра Цьвікевіча, які стаў прэм’ер-міністрам БНР і якому быў заўсёды паплечнікам. Як і брат, вучыўся ў мужчынскай гімназіі ў Берасьці (цяпер у гэтым будынку адзін з карпусоў БрДУ імя А. Пушкіна). У 1914 скончыў мэдычны факультэт Варшаўскага ўнівэрсытэту.
Жывучы ў Маскве, доктар Іван Цьвікевіч разам з братам А. Цьвікевічам быў сярод кіраўнікоў мясцовай арганізацыі Беларускай сацыялістычнай грамады, актыўна працаваў у складзе Цэнтральнага беларускага бежанскага камітэту, які аб’ядноўваў беларускіх уцекачоў, што жылі ў розных кутках Расеі. Спрычыніўся да стварэньня ў Маскве Беларускай народнай грамады.
У 1917—1921 гг. мабілізаваны ў Чырвоную Армію, дзе служыў дывізіённым лекарам. У 1920 дывізія, у якой ён служыў, была інтэрнаваная ў Нямеччыне. У 1921—1923 гг. працаваў у Бэрліне ў савецкім пасольстве ў Нямеччыне, падтрымліваў кантакты з дзеячамі БНР. У 1924 годзе пераехаў у Менск. Зьяўляўся сябрам калегіі Наркамату аховы здароўя БССР, працаваў загадчыкам аддзелу ў Белдзяржвыдавецтве.
Доктар Іван Цьвікевіч быў сярод тых, хто першым узяўся распрацоўваць беларускую мэдычную тэрміналёгію. Разам зь вядомымі дзеячамі БНР Вацлавам Ластоўскім і Клаўдзіем Дуж-Душэўскім Іван Цьвікевіч у 1923 годзе падрыхтаваў першы беларускамоўны падручнік у галіне мэдычных ведаў — «Фізыолёгія і анатомія чалавека» (перакладзены ім з расейскай), які прызначаўся для школ і які быў выдадзены Бюро па ўкладаньні і перакладах падручнікаў на беларускую мову пры Народным Сакратарыяце Асьветы БНР.
З 1924 г. ён узначальваў Мэдычную сэкцыю Інбелкульту (з 1928 г. — у складзе Інстытуту навуковай мовы Беларускай Акадэміі навук) і Тэрміналягічную камісію пры ёй. Плёнам працы камісіі пад яго кіраўніцтвам стала праца, выдадзеная ў 1926—1929 гг.,- «Nomina Anatomica Alborutenica — Анатамічныя назвы» (у 3-х тамах). Была распачатая таксама праца над фізіялягічнай і інфэкцыйнай тэрміналёгіямі, але яна не была скончана і засталася ў рукапісах.
Іван Цьвікевіч — аўтар гістарычнага нарысу «Канстантын Каліноўскі», які быў надрукаваны пад псеўданімам Іван Трызна ў часопісе ўраду БНР «Беларускі сьцяг» у 1922 г. Гэта была адна зь першых прац пра кіраўніка паўстаньня 1863 г. у Беларусі, у якой абгрунтоўвалася думка пра К. Каліноўскага як сьвядомага змагара за незалежнасьць беларускага народу. І аўтар першай беларускай навуковай публікацыяі пра Кастуся Каліноўскага ў часопісе Полымя № 2 (10) за 1924 год[3]. Іван Цьвікевіч займаўся таксама перакладамі мастацкіх твораў на беларускую мову (Рабіндранат Тагор і інш.).
У канцы 1929 падчас «чысткі» кіруючых органаў БССР ад нацдэмаў не пабаяўся на адкрытым сходзе ў Наркамаце асьветы выступіць у абарону першага старшыні ўраду БССР, беларускага пісьменьніка Зьмітра Жылуновіча. Гэтая мужная пазыцыя была кваліфікаваная сталіністамі як «чарговая вылазка беларускага нацыянал-дэмакратызму» і ў хуткім часе адгукнулася рэпрэсіямі супраць яго самога.
Доктар Іван Цьвікевіч быў арыштаваны 18 ліпеня 1930 па сфабрыкаванай справе «Саюзу вызваленьня Беларусі». Асуджаны 10 красавіка 1931 году на 5 гадоў лягераў. Пакараньне адбываў у Нарыме, зьяўляўся начальнікам санчасьці Нарымлага. Затым пасяліўся ў горадзе Усьць-Канск Алтайскага краю, дзе працаваў лекарам у раённай бальніцы. 3 чэрвеня 1937 году Галоўная ўправа ў справах літаратуры і выдавецтваў Беларускай ССР (Галоўліт БССР) выдала Загад № 33 «Сьпіс літаратуры, якая падлягае канфіскацыі зь бібліятэк грамадзкага карыстаньня, навучальных установаў і кнігагандлю». Паводле Загаду № 33, які «не падлягае абвяшчэньню», «усе кнігі» Івана Цьвікевіча прадугледжвалася «спальваць»[4]. Паўторна арыштаваны 5 сакавіка 1938 году і 1 ліпеня 1938 году прыгавораны да расстрэлу Ваеннай калегіяй Вярхоўнага суда СССР. Рэабілітаваны судовай калегіяй па крымінальных справах Вярхоўнага суда БССР 19 верасьня 1960 году.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.