Аляксандар Цьвікевіч

Алякса́ндар Іва́навіч Цьвіке́віч (22 чэрвеня 1888, Берасьце — 30 сьнежня 1937, Менск) — беларускі грамадзка-палітычны дзяяч, гісторык, юрыст, філёзаф, публіцыст.

Вікіпэдыя мае артыкулы пра іншых асобаў з прозьвішчам Цьвікевіч.

Аляксандар Цьвікевіч лац. Alaksandar Ćvikievič
Аляксандар Цьвікевіч
Цьвікевіч у часе Праскай палітычнай канфэрэнцыі 1921 году
Прэм’ер-міністар БНР
1923 — 1925
Міністар замежных справаў БНР
1921 — 1923
Асабістыя зьвесткі
Нарадзіўся:	22 чэрвеня 1888(1888-06-22) Берасьце, Расейская імпэрыя
Памёр:	30 сьнежня 1937(1937-12-30) (49 гадоў) Менск, БССР
Партыя:	Сацыяліст
Адукацыя:	юрыдычны факультэт СПбДУ[d] (1912)
Аляксандар Цьвікевіч у Вікісховішчы

Біяграфія

Нарадзіўся 22 чэрвеня 1888 году ў Берасьці ў сям’і фэльчара чыгуначнай лякарні. Быў старэйшым братам беларускага мэдыка і навукоўца Івана Цьвікевіча. Скончыў юрыдычны факультэт Пецярбурскага ўнівэрсытэту (1912), да 1914 году працаваў прысяжным павераным у Пружанах і Берасьці. Пасьля пачатку Першай сусьветнай вайны — у бежанстве ў Туле, дзе прымаў актыўны ўдзел у працы камітэту дапамогі ахвярам вайны. У 1917 г. у Маскве стаў адным з заснавальнікаў і кіраўнікоў Беларускай народнай грамады.

Удзельнічаў у працы І Усебеларускага зьезду, быў абраны сакратаром прэзыдыюму, ад бежанцаў-беларусаў уваходзіў у склад Рады зьезду. У студзені 1918 г. Выканкам І Усебеларускага зьезду накіраваў Аляксандра Цьвікевіча разам з С. Рак-Міхайлоўскім на мірныя перамовы ў Берасьце. Аднак не атрымаўшы дазволу ўдзельнічаць у перамовах асобнай дэлегацыяй, Цьвікевіч і Рак-Міхайлоўскі вымушаны былі ўвайсьці ў дэлегацыю УНР у якасьці дарадцаў.

У канцы сакавіка 1918 г. быў накіраваны ў Кіеў у складзе надзвычайнай дыпляматычнай місіі. Падчас дзейнасьці місіі Цьвікевіч вырашаў пытаньні беларуска-ўкраінскай мяжы, дамагаўся прызнаньня адроджанай беларускай дзяржаўнасьці і перагляду Берасьцейскага міру, вёў перамовы зь місіямі іншых дзяржаў наконт фінансавай дапамогі ўраду БНР. Пад яго кіраўніцтвам у Кіеве быў наладжаны выпуск газэты «Белорусское эхо», арганізавана Беларуская гандлёвая палата. 29 траўня 1918 г. беларуская місія зьвярнулася да расейскай мірнай дэлегацыі і падала галаве яе, Ракоўскаму, ноту, падпісаную Цьвікевічам і Доўнар-Запольскім, гаворачы аб патрэбе прызнаньня расейскім савецкім урадам незалежнасьці Беларусі.

У ліпені 1918 г. Аляксандар Цьвікевіч увайшоў у склад кіруючых органаў Беларускай партыі сацыялістаў-фэдэралістаў. Вясной 1919 г. урад БНР накіроўвае Цьвікевіча ў Бэрлін, дзе ён павінен быў вырашаць фінансавае пытаньне — атрымаць па акрэдытыве ўкраінскую пазыку. Пасьля адмовы нямецкіх улад выдаць грошы езьдзіў у Вену, каб атрымаць частку зь іх у Аўстрыйскім банку. З 1921 па 1923 год Аляксандар Цьвікевіч займаў пасаду міністра замежных справаў ва ўрадзе БНР Вацлава Ластоўскага. Быў старшынём І Усебеларускай канфэрэнцыі ў Празе, якая адбывалася ў верасьні 1921 г. На гэтай канфэрэнцыі ў яго рэдакцыі была прынята рэзалюцыя па віленскім пытаньні. У 1922 г. Цьвікевіч разам з Ластоўскім рабілі спробу ўключэньня беларускага пытаньня ў парадак дня Генуэскай канфэрэнцыі.

У 1923 г., у сувязі зь нязгодай часткі беларускіх грамадзкіх і палітычных дзеячоў палітыкай урада БНР В. Ластоўскага, быў сфармаваны новы ўрад БНР на чале з Аляксандрам Цьвікевічам. На ІІ Усебеларускай канфэрэнцыі ў Бэрліне ў 1925 г., пад узьдзеяньнем посьпехаў і дасягненьняў палітыкі беларусізацыі ў БССР, Аляксандар Цьвікевіч прыняў рашэньне аб спыненьні дзейнасьці Рады міністраў БНР і прызнаньні Менска адзіным цэнтрам нацыянальна-дзяржаўнага адраджэньня Беларусі. У лістападзе 1925 г. Цьвікевіч зь сям’ёй пераехаў у Менск. Пасьля пераезду ў БССР працаваў у Наркамаце фінансаў, потым — вучоным сакратаром у Інбелкульце. З 1929 г. працаваў у Інстытуце гісторыі Беларускай Акадэміі навук.

4 ліпеня 1930 г. быў арыштаваны, абвінавачаны па справе «Саюзу вызваленьня Беларусі». 10 красавіка 1931 г. асуджаны на 5 гадоў ссылкі. Адбываў яе ў Пярмі, Ішыме, потым Сарапуле (Удмуртыя). 3 чэрвеня 1937 году Галоўная ўправа ў справах літаратуры і выдавецтваў Беларускай ССР (Галоўліт БССР) выдала Загад № 33 «Сьпіс літаратуры, якая падлягае канфіскацыі зь бібліятэк грамадзкага карыстаньня, навучальных установаў і кнігагандлю». Паводле Загаду № 33, які «не падлягае абвяшчэньню», «усе кнігі» Аляксандра Цьвікевіча прадугледжвалася «спальваць»^[1]. Паўторна арыштаваны 17 сьнежня 1937 г. 30 сьнежня 1937 г. Аляксандар Цьвікевіч быў расстраляны ў Менску.

Рэабілітаваны па першым прыгаворы 10 чэрвеня 1988 г., па другім — 31 траўня 1989 г.

Навукова-публіцыстычная дзейнасьць

Кароткі нарыс зьяўленьня БНР, Кіеў, 1918 год

Аляксандар Цьвікевіч зьяўляецца аўтарам 6 манаграфій і брашур, а таксама шматлікіх артыкулаў, эсэ і публікацый у тагачасным беларускім друку. У 1918 г. у Кіеве ён выдае брашуру «Кароткі нарыс узьнікненьня БНР» (на расейскай мове), у якой дае кароткую спраўку з гісторыі апошніх этапаў беларускага нацыянальна-палітычнага руху і адлюстроўвае ўсю справядлівасьць барацьбы беларусаў за сваю дзяржаўнасьць. З мэтай азнаёміць замежнага чытача зь Беларусьсю і яе нацыянальным рухам Аляксандар Цьвікевіч у 1921 г. у Бэрліне на расейскай мове выдае брашуру «Беларусь: палітычны нарыс».

З нагоды акупацыі польскімі войскамі Заходняй Беларусі Аляксандар Цьвікевіч у 1921 г. напісаў кнігу «Адраджэньне Беларусі і Польшча», дзе прыйшоў да высноў, што галоўныя інтарэсы, якімі кіраваліся палякі пры захопе тэрыторыі Беларусі, былі ня столькі палітычныя, колькі эканамічныя.

У часе сваёй працы ў Коўне ва ўрадзе БНР Цьвікевіч шмат друкуецца ў беларускіх газэтах і часопісах, у пераважнасьці ў часопісе «Беларускі сьцяг». З пад яго пяра выходзяць такія палымяныя артыкулы й эсэ, як «Да пытаньня аб незалежнасьці Беларусі», «Беларусь перад Гэнуэскай канфэрэнцыяй», «Усе дарогі вядуць у Беларусь», «Эўразійцы» і г. д. Падпісваецца ў асноўным крыптонімам А. Ц. ці псэўданімамі Алесь Галынец, Алесь Незалежны. Там жа ў Коўне ён выдае манаграфію «Погляд П.Бяссонава на беларускую справу».

У 1926 г. у Рызе намаганьнямі Кастуся Езавітава выходзіць наступная праца Цьвікевіча «Вялікае апрашчэньне ці вялікае ўдасканаленьне?». Увесь зьмест гэтай кнігі быў зьвернуты да той часткі інтэлігенцыі, якая скептычна і адмоўна адносіцца да беларускага нацыянальнага адраджэньня.

У 1929 г. у Менску была надрукавана фундамэнтальная навуковая праца Аляксандра Цьвікевіча «Западно-руссизм»: Нарысы з гісторыі грамадзкай мысьлі на Беларусі ў XIX і пачатку XX стст. У ёй аўтар зрабіў аналіз ідэалёгіі і практыцы русіфікацыі Беларусі ў пэрыяд Расейскай імпэрыі, даў ацэнку розным кірункам «заходнерусізму». Фактычна пасьля выхаду гэтая кніга была забаронена, а амаль увесь наклад быў зьнішчаны. Уцалела толькі некалькі кніг у прыватных зборах, што дало магчымасьць перавыдаць яе ў 1993 г.

Бібліяграфія

• А. Цвикевичъ. Краткій очеркъ возникновенія Бѣлорусской Народной Республики. — Киев: Тип. «И. И. Чоколов», 1918. — 16 с.
• Д-ръ А. Цвикевич. Беларусь. Политический очерк. Переводъ съ бѣлорусскаго. — Берлин: Чрезвычайной Дипломатической Миссіи Белорусской Народной Республики, 1919. — 29 с.
• А. Цвікевіч. Адраджэньне Беларусі і Польшча. — Менск, Вільня: Вызваленьне, 1921. — VII,191 с.
• А. Галынец. Чатыры гады (1918.25.ІІІ — 1922) / Клаўдзі Дуж-Душэўскі // Беларускі сьцяг : часопіс. — Коўна: Урад БНР, 1922. — № 1. красавік—травень. — С. 3—9.
• А. Ц. Беларусь перад Генуэзкай конфэрэнцыяй / Клаўдзі Дуж-Душэўскі // Беларускі сьцяг : часопіс. — Коўна: Урад БНР, 1922. — № 1 красавік—травень. — С. 10—13.
• А. Галынец. Да пытаньня аб незалежнасьці Беларусі. / Клаўдзі Дуж-Душэўскі // Беларускі сьцяг : часопіс. — Коўна: Урад БНР, 1922. — № 2—3. красавік—травень. — С. 1—7.
• Др. А. Цьвікевіч. Пагляд П. Безсонава на беларускую справу. / Клаўдзі Дуж-Душэўскі // Беларускі сьцяг : часопіс. — Коўна: Урад БНР, 1922. — № 2—3. красавік—травень. — С. 9—24.
• А. Галынец. Незалежнасьць — як праграма сёнешняга дня. / Клаўдзі Дуж-Душэўскі // Беларускі сьцяг : часопіс. — Коўна: Урад БНР, 1922. — № 4. жнівень—верасень. — С. 1—6.
• Др. А. Цьвікевіч. Пагляд П. Бязсонава на беларускую справу (даканчэньня). / Клаўдзі Дуж-Душэўскі // Беларускі сьцяг : часопіс. — Коўна: Урад БНР, 1922. — № 4. жнівень—верасень. — С. 20—24.
• А. Ц–ч. «Эўразійцы» (новыя шуканьня расійскай думкі). / Клаўдзі Дуж-Душэўскі // Беларускі сьцяг : часопіс. — Коўна: Урад БНР, 1922. — № 4. жнівень—верасень. — С. 38—44.
• А. Ц–ч. «Першая Сацыялістычная Беларуская Брашура». (1881 г.) / Клаўдзі Дуж-Душэўскі // Беларускі сьцяг : часопіс. — Коўна: Урад БНР, 1922. — № 4. жнівень—верасень. — С. 60—61.
• Аляксандар Цьвікевіч. Аб так званай «маскоўскай арыентацыі». // Савецкая Беларусь : штодзённая грамадзка-палітычная газэта. — 1926, 24-га студзеня. — № 18 (1613). — С. 7.
• Ал. Галынец. Вялікае спрашчэнне, ці Вялікае ўдасканаленне? (з цыкла «Штодзённыя думкі») / пад рэдакцыяй К. Езавітава. — Рыга: Таварыства беларусаў-выбаршчыкаў у Дзяржаўны Сойм, павятовыя, гарадскія і валасныя самаўрады ў Латвіі, 1926. — 44 с. — (Бібліятэка беларуса-выбаршчыка; N 13).
• Аляксандар Цьвікевіч. Зноў «Западная Россия». / Рэдакцыйная калегія // Полымя : часопіс. — Менск: «Дзяржаўнае выдавецтва Беларусі», 1926. — № 2. — С. 115–121.
• Аляксандр Цьвікевіч. Homo Novus. (Да адчыненьня тэатральнага сэзону). // Савецкая Беларусь : газэта. — 1927, 16 кастрычніка. — № 236 (2128). — С. 3.
• Аляксандр Цьвікевіч. Хмара над Вільняй. // Савецкая Беларусь : газэта. — 1927, 26 лістапада. — № 268 (2160). — С. 3.
• Александр Цьвікевіч. Праф. Няедлы аб белтэатры. // Савецкая Беларусь : газэта. — 1927, 30 лістапада. — № 271 (2163). — С. :.
• Аляксандр Цвікевіч. «Западно-руссизм». Нарысы з гісторыі грамадзкай мысьлі на Беларусі ў XIX і пачатку ХХ в. / Рэдакцыйная калегія // Полымя : часопіс. — Менск: 1927; 1928; 1929. — № 8; 1; 2; 3; 4; 7; 2; 5;. — С. 101—120 (№ 8); 117—139 (№ 1); 132—185 (№ 2); 120—141 (№ 3); 113—145 (№ 4); 131—143 (№ 7); 131—151 (№ 2); 115—138 (№ 5);.
• Аляксандр Цвікевіч. «Западно-руссизм». Нарысы з гісторыі грамадзкай мысьлі на Беларусі ў XIX і пачатку ХХ в.. — Менск: Дзяржаўнае выдавецтва БССР, 1929. — 340 с.
• Аляксандр Цвікевіч. «Западно-руссизм». Нарысы з гісторыі грамадзкай мысьлі на Беларусі ў XIX і пачатку ХХ в. / Іван Чыгрынаў // Спадчына : часопіс. — Менск: Полымя, 1991; 1992. — № 2; 3; 4; 6;. — С. 29—43; 20—35; 44—63; 18—35;.
• Аляксандр Цвікевіч. «Западно-руссизм». Нарысы з гісторыі грамадзкай мысьлі на Беларусі ў XIX і пачатку ХХ в. / Пасьляслоўе А. Ліса. — 2-е выданьне. — Менск: Навука і тэхніка, 1993. — 362 с. — 5000 ас. — ISBN 5-646-01425-9
• Аляксандр Цвікевіч. Аб аргументах ад роздуму і аб аргументах ад сэрца. З цыкла «Штодзённыя думкі»//Вялікае спрашчэнне, ці Вялікае ўдасканаленне? (Фрагмент кнігі) / Рэдактар: Лідзія Савік; уклад — Міхась Скобла, Кастусь Цьвірка, Прадмова — Анатоль Сідарэвіч // Расстраляная літаратура, Творы беларускіх пісьменнікаў : Серыя І. Мастацкая літаратура. — Менск: Кнігазбор, «Беларускі кнігазбор», 2008. — С. 90—100. — ISBN 978-985-6852-74-2.