Тула

Ту́ла — места ў Расеі, на рацэ Ўпе. Адміністрацыйны цэнтар Тульскай вобласьці. Насельніцтва на 2021 год — 467 955 чал. Знаходзіцца за 193 км на поўдзень ад Масквы. Вузел чыгунак і аўтамабільных дарог.

Тула лац. Tuła
рас. Тула
У цэнтры места
Герб Тулы Сьцяг Тулы
Першыя згадкі:	1146[1]
Краіна:	Расея
Суб’ект фэдэрацыі:	Тульская вобласьць
Кіраўнік:	Olga Slyusareva[d][2]
Плошча:	146 км²
Вышыня:	170 м н. у. м.
Насельніцтва:	▼466 609 чал. (1 студзеня 2023)[3]
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	4872
Паштовы індэкс:	300000–300999
Нумарны знак:	71
Геаграфічныя каардынаты:	54°12′0″ пн. ш. 37°37′0″ у. д.
Тула на мапе Расеі Тула
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы
http://www.tula.ru/

У XV стагодзьдзі места ўваходзіла ў склад Вялікага Княства Літоўскага і зьяўлялася найбольш усходнім пунктам дзяржавы за ўсю яе гісторыю^[4].

Гісторыя

• 1146: першы меркаваны пісьмовы ўспамін пра Тулу ў Ніканаўскім летапісе.
• 1342—1361: у часы залатаардынскай царыцы Тайдулы горадам кіравалі баскакі.
• 1401: у Разанскім княстве.
• 1427: у складзе Вялікага Княства Літоўскага; цэнтар аднайменнай воласьці^[4].
• 1430/32: згадваецца як замак («Tula, Castrum») у сьпісе местаў, якія належылі вялікаму князю Сьвідрыгайлу.
• 1432: з пачаткам фэўдальнай вайны (1432—1439) Вялікае Княства Літоўскае страціла ўладу на Тулай.
• 1461/62: у складзе купленага князем Васілём III Цёмным масіву зямель, імаверна, трапіла да Масковіі.
• 1463, 1507: крымскія ханы Хаджы-Гірэй і Мэнглі-Гірэй перадавалі Тулу вялікім князям літоўскім (магчыма, намінальна)^[4].
• 1514—1520: на загад Васіля III у Туле збудавалі мураваную крэпасьць з мэтай умацаваньня маскоўскай улады ў рэгіёне.
• XVI—XVII стагодзьдзі: цэнтар павету Маскоўскай дзяржавы.
• 1605: у Туле знаходзіўся Дзьмітры-Самазванец I, якому прысягнула на вернасьць мясцовае насельніцтва і разанскія служылыя людзі^[4].
• 1607: вытрымала аблогу войска Васіля Шуйскага.
• 1654: у пачатку вайны Расеі з Рэччу Паспалітай маскоўскі цар Аляксей Міхайлавіч загадаў выслаць у Тулу частку палоннай дубровенскай шляхты^[4].
• 1797: цэнтар губэрні.
• 1941: 45 дзён знаходзілася ў нямецкай аблозе.

Геаграфія

Клімат

Лета цёплае, зіма халодная. Сярэдняя тэмпэратура студзеня — −9,8 °C, ліпеня — +18,3 °C.

Насельніцтва

Дынаміка зьмяненьня колькасьці насельніцтва Тулы

Год	1990	1999	2001	2003	2005
Нарадзілася на 1000 чал.	10	5,9	7	7,8	7,6
Памерла 1000 чал.	12,9	18	19,2	20,2	19,3
Натуральны прырост (спад), на 1000 чал.	−2,9	−12,2	−12,2	−12,4	−11,7

• XIX стагодзьдзе: 1897 год — 115 тыс. чал.
• XX стагодзьдзе: 1923 год — 124 тыс. чал.; 1939 год — 285 тыс. чал.; 1959 год — 351 тыс. чал.; 1972 год — 478 тыс. чал.^[5]; 1993 год — 539 тыс. чал.^[6]
• XXI стагодзьдзе: 2010 год — 492 тыс. чал.

Эканоміка

Чорная мэталюргія, машынабудаваньне і мэталаапрацоўка (ВА: мэталаапрацоўчых заводаў, «Тульскі камбайнавый завод»; заводы: машынабудаўнічы, горнага і транспартнага машынабудаваньня, зброевы, «Штамп» — мотаролеры, самавары і інш.), хімічная (хімічнага валакна, плястмасы і інш.), лёгкая, харчовая прамысловасьць, вытворчасьць будматэрыялаў і музычных прыладаў.

Славутасьці

Касьцёл Сьв. Апп. Пятра і Паўла

• Крэмль (XVI ст.)
• Благавешчанкая царква (1692)
• Усьпенская царква (1762—1764)
• Царква Сьвв. Флёра і Ляўра (1772—1796)
• Усіхсьвяцкі катэдральны сабор (1776—1800)
• Царква Сьв. Дзімітрыя Салунскага (1795—1801)
• Богаяўленскі сабор (1855—1862)
• Шчаглоўскі манастыр (1860—1889)

У месьце знаходзіцца адзіны ў Тульскай вобласьці каталіцкі касьцёл — Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла (1896).

Галерэя

• 
  Крэмль
• 
  Благавешчанская царква
• 
  Усьпенская царква
• 
  Богаяўленскі сабор
• 
  Шчаглоўскі манастыр
• 
  Катэдральны сабор Усіх Сьвятых
• 
  Царква Сьвв. Флёра і Ляўра
• 
  Царква Сьв. Дзімітрыя Салунскага

Месты-сябры

• Магілёў, Беларусь
• Кутаісі, Грузія
• Олбані, штат Нью-Ёрк, ЗША
• Філінген-Швэнінген, Нямеччына
• Банска Быстрыца, Славаччына

Асобы

• Эдуард Загарульскі (нар. 1928) — беларускі археоляг, гісторык

Глядзіце таксама

• Тульскі трамвай